Meldingen van verdachte betalingen zoals de afgelopen dagen zijn onthuld vanuit een lek in de Amerikaanse FinCEN Files, belanden in Nederland vrijwel ongezien in een la. Acht op de tien witwasmeldingen van banken wordt hier nauwelijks bekeken, blijkt uit cijfers die Investico opvroeg. De overheidsinstantie FIU die de meldingen binnenkrijgt, doet op de meeste meldingen enkel geautomatiseerde checks. En die computercontroles werken niet naar behoren, zegt FIU-hoofd Hennie Verbeek-Kusters. ‘We vinden dat onze IT naar een hoger niveau moet om ons werk beter te kunnen doen.’

Net als in de VS moeten Nederlandse banken ongebruikelijke of verdachte transacties melden, maar van het totale aantal meldingen – inclusief die van notarissen en accountants – is in de afgelopen drie jaar negentig procent nog niet onderzocht, afgezien van een computercontrole. De toestroom van meldingen is zo groot dat Nederland in oktober 2019 besloot een nieuwe wet om Europese antiwitwasregels in te voeren, weer deels terug draaide.

2,4 miljoen meldingen in 2019

De Nederlandse FIU ontving vorig jaar ruim 2,4 miljoen witwasmeldingen van banken, notarissen, accountants en betaalkantoren. Dat zijn er méér dan de Amerikaanse evenknie FinCEN vorig jaar binnenkreeg. Het aantal Nederlandse meldingen verdrievoudigde ten opzichte van 2018, nadat de Europese Commissie voorschreef dat transacties met bepaalde risicolanden standaard gemeld moeten worden. ‘Dat was echt een drama’, zegt Verbeek-Kusters. Ook in de jaren daarvoor steeg het aantal al flink, omdat banken uit eigen beweging steeds meer melden. Ze worden daartoe aangezet door hun toezichthouder: enkel wanneer banken goed melden kan witwassen en financiële criminaliteit effectief bestreden worden.

De vraag naar het functioneren van organisaties als de Nederlandse FIU is actueel na de onthullingen van ruim honderd media wereldwijd over de FinCEN Files, een lek van geheime Amerikaanse bankmeldingen. FinCEN is de Amerikaanse tegenhanger van de Nederlandse FIU. Uit meldingen over dollarbetalingen die door Amerikaanse banken werden uitgevoerd bleek onder meer dat ING Bank verdachte betalingen bleef doen, ook nadat Amerikaanse banken daar melding van maakten, aldus onderzoek van Investico, Trouw en Het Financieele Dagblad naar de gelekte documenten.

FIU kan opsporingstaak niet aan

Nederland kent een extra grote stroom meldingen vanwege een bijzonder meldsysteem. Hier moeten financiële instellingen niet enkel verdachte transacties melden, maar óók ‘ongebruikelijke’ betalingen. Dit in tegenstelling tot de meeste andere landen, waar banken enkel verdachte transacties melden en dus minder vaak aan de bel wordt getrokken. Door die lage drempel kan in theorie meer criminaliteit worden opgespoord. Maar het legt ook een grote werklast bij de overheid, zegt Verbeek-Kusters. ‘Het idee is dat we niet van financiële instellingen verlangen dat ze zelf diepgaand onderzoek doen. Dat wordt als een taak van de overheid gezien.’

Die taak kan de overheid niet of nauwelijks aan, zo blijkt. De FIU vraagt al jaren om extra personeel en heeft in vergelijking met bijvoorbeeld haar Duitse evenknie erg weinig mankracht. In Duitsland komen jaarlijks 120.000 meldingen binnen, en ondanks de 475 fte om die te onderzoeken bestaan daar grote werkachterstanden die elk jaar toenemen. In Engeland zijn er een half miljoen meldingen per jaar, met 118 mensen om die te onderzoeken. De Nederlandse FIU krijgt jaarlijks zo’n 2,5 miljoen meldingen, maar heeft slechts 63 fte om ze te onderzoeken. Op vragen naar de opvallende verschillen, gaat de FIU niet in: ‘De term werkachterstand is een term die wij niet hanteren.’

Zolang veel extra personeel er niet in zit, zegt de dienst in te zetten op automatisering en ‘data science’. ‘Hoe meer meldingen wij binnenkrijgen, hoe urgenter het wordt dat onze IT verbetert’, zegt Verbeek-Kusters. Overigens klaagt de FIU al jaren dat de kwaliteit van de meldingen slecht is. Banken melden veel, maar sturen zo weinig nuttige informatie mee dat de opsporingsinstanties er vervolgens weinig mee kunnen. Dat bleek ook afgelopen juli, toen Trouw onthulde dat er amper strafzaken volgen uit de meldingen die vanuit de FIU worden doorgestuurd naar opsporingsinstanties. Voor het Openbaar Ministerie is de kwaliteit van die meldingen te laag om in een strafzaak te kunnen gebruiken, aldus Brigitte Unger, Utrechts hoogleraar en autoriteit in witwasonderzoek destijds inTrouw.