De Russische oligarch Roman Abramovitsj heeft via zijn bankrekeningen bij ING voor ruim 1,3 miljard dollar betalingen gedaan die door de anti-witwasafdeling van Deutsche Bank als verdacht zijn aangemerkt. Abramovitsj stuurde in 2016 bijna een vijfde van zijn toenmalige geschatte vermogen van Cyprus via ING Amsterdam met heen-en-weer betalingen naar de Britse Maagdeneilanden.

Volgens Deutsche Bank zijn de betalingen van Abramovitsj via de ING-rekeningen een vorm van ‘round-tripping’, waarbij het geld langs verschillende bedrijven, banken en landen flitst. Zulke transacties kunnen gebruikt worden om de oorsprong van het geld te verhullen. Omdat de betalingen geen duidelijk economisch doel dienen, op dezelfde dag heen en terug gaan, en het vaak om grote, ronde bedragen gaat, beschouwt Deutsche Bank de transacties als verdacht.

De betalingen duiken op in de FinCEN Files, een lek van ruim 2600 documenten van de Amerikaanse toezichthouder FinCEN, waar Amerikaanse banken verdachte transacties moeten melden. De stukken kwamen in handen van BuzzFeed News, dat ze via het journalistencollectief ICIJ deelde met 109 mediaorganisaties wereldwijd, waaronder in Nederland Platform voor onderzoeksjournalistiek Investico, Trouw en Het Financieele Dagblad.

ING zegt de transacties van Abramovitsj niet verdacht te vinden, blijkt uit de stukken. Toch maakt Deutsche Bank al in 2013 melding van verdachte betalingen van een van zijn bedrijven die bij ING bankiert. Ook in de jaren daarna blijft Deutsche Bank melding maken van verdachte transacties via ING. Andere Amerikaanse banken rapporteren ook verdachte betalingen van Abramovich aan de anti-witwasautoriteit, zo blijkt uit de stukken.

Zelfs nadat Deutsche Bank in 2016 kritische vragen stelt aan ING, kan Abramovitsj daar gewoon blijven bankieren. ING antwoordt Deutsche Bank dat de betalingen via een serie internationale transacties weer terugkomen bij hetzelfde bedrijf: ‘De inkomende betaling werd via meerdere opeenvolgende betalingen doorgestuurd binnen de groep van de ultimate beneficiary owner, en uiteindelijk werd deze teruggestuurd naar de originele verzender.’ De betalingen gaan ook daarna gewoon door, tot zeker in januari 2017.

Onduidelijk waarom betalingen via Nederland lopen

Het is onduidelijk waarom Abramovitsj al sinds 2005 bij ING in Amsterdam bankiert. Er is voor zover bekend niets dat de Rus aan Nederland bindt. Volgens een woordvoerder van Abramovitsj zijn de transacties onderdeel van een interne herstructurering van diens bedrijven en zijn ze onderworpen aan uitgebreide controles. ‘De financiële zaken van Mr Abramovitsj voldoen volledig aan de internationale belastingwetten en -regels’, aldus de woordvoerder, ‘iets anders suggereren is onterecht.’ Om wat voor herstructurering het gaat wordt uit het antwoord niet duidelijk. ING wil geen commentaar geven op de onthullingen uit het lek. De bankrekeningen van Abramovitsj waren tot zeker 2017 actief, maar lijken inmiddels niet meer actief.

Internationale experts op het gebied van witwassen hebben niettemin veel vragen over Abramovitsj’ betalingen via ING. ‘Dit is precies het soort structuur dat gebruikt wordt voor illegale transacties’, zegt Louise Shelley, die als professor aan de George Mason University in Virginia gespecialiseerd is in illegale geldstromen. De betalingen gingen van ING naar de Letse bank Rigensis, om daarna op dezelfde dag weer terug te komen bij ING. Dat is verdacht, zegt ze. ‘Letland fungeert al twee decennia als de toegangspoort naar Europa voor zwart geld uit Rusland.’

Anti-witwasexpert Graham Barrow benadrukt dat zulke transacties geld kosten. ‘Waarom zou een rationele zakenman zijn geld op deze manier rondsturen? Daar zijn geen voor de hand liggende goede verklaringen voor. Wel veel slechte.’ Barrow bekeek ook de reactie van Abramovitsj en zegt dat de betalingen ondanks zijn uitleg nog steeds wantrouwen wekken. ‘Het is nog altijd niet duidelijk waarom Abramovitsj de betalingen met meerdere tussenstappen doet. Er is geen duidelijke economische reden voor, en dit soort “gestapelde” betalingen wordt gebruikt door witwassers. Of dat hier het geval is valt zo niet te zeggen. Dat is aan de autoriteiten om te onderzoeken.’

‘Vriendelijk gezicht’

Hoewel Abramovitsj als het ‘vriendelijke gezicht’ van Poetin wordt gezien en als eigenaar van voetbalclub Chelsea hoog aanzien kreeg in Engeland, wordt hij ook in verband gebracht met minder fraaie zaken. In 2016 vroeg hij een Zwitserse verblijfsvergunning aan, maar die werd geweigerd. Volgens de Zwitserse Tages-Anzeiger, die zich baseert op onderzoek dat de federale politie naar Abramovitsj deed, gebeurde dat vanwege ‘verdenkingen van witwassen’ en ‘mogelijke banden met criminele organisaties.’ Als Zwitserland Abramovitsj een verblijfsvergunning zou verlenen zou dat ‘een gevaar voor de nationale veiligheid kunnen vormen’, zo schrijft de Zwitserse krant. Abramovitsj ontkent de beschuldigingen ten stelligste.

Ook in het Verenigd Koninkrijk had Abramovitsj problemen met zijn visum, meldde The Guardian in 2018: nadat het land in 2015 de visumregels aanscherpte kan een visum worden geweigerd als ambtenaren denken dat de aanvrager zijn geld illegaal heeft verdiend. Abramovitsj’ visum is toen volgens de Britse krant niet verlengd.

Abramovitsj is één van de zakenmannen die enorm profiteerde van de privatiseringen na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie begin jaren negentig. Volgens Michail Zygar, auteur van het boek All the Kremlin’s Men, vergaarde Abramovitsj zijn fortuin met meerdere controversiële oliedeals. Vervolgens kocht hij samen met zakenpartner Boris Berezovski in 1995 het oliebedrijf Sibneft voor een schijntje van de marktwaarde. Volgens een betrokkene met veel kennis van de zaak deed ING toen het Abramovitsj begin deze eeuw als klant accepteerde, geen onderzoek naar de oorsprong van Abramovitsj’ vermogen.

De meeste ‘oude’ oligarchen uit Jeltsin’s tijd raakten tijdens Poetins bewind in ongenade. Velen raakten hun kapitaal kwijt en vluchtten het land uit of kwamen vast te zitten. Abramovitsj was één van de weinigen die zijn positie in de Russische elite, de groep rondom president Poetin, wist te behouden. Volgens Tony van der Togt, Ruslandexpert bij Clingendael, moeten banken er rekening mee houden dat oligarchen zoals Abramovitsj functioneren als een verlengstuk van de Russische staat. ‘Het is heel goed mogelijk dat Poetin in het westen invloed uitoefent via oligarchen. Als het budget van de Russische staat onder druk komt te staan, zoals al enkele jaren het geval is, zie je dat de Russische staat oligarchen laat opdraaien voor betalingen in het buitenland. Daar moet je als bank op beducht zijn.’