Driekwart van de agenten voelt zich regelmatig machteloos bij de aanpak van mensen die mede door psychische problematiek overlast veroorzaken of een gevaar zijn voor zichzelf. De machteloosheid gaat geregeld samen met gebruik van geweld, blijkt uit een enquête onder ruim duizend agenten door heel Nederland door Investico voor dagblad Trouw en De Groene Amsterdammer. 

In de enquête werd expliciet gevraagd naar de omgang met mensen met verward gedrag bij wie de politie ook psychische problematiek vermoedt. 65 procent van de agenten voelt zich onvoldoende toegerust om met deze mensen om te gaan, zeggen zij in de enquête, die via de Nederlandse Politiebond in september is gehouden. Volgens de politiemensen is er te weinig aandacht voor psychische problematiek in de opleiding. Velen missen ook het stroomstootwapen (taser) als optie tussen de pepperspray en het vuurwapen. ‘De huidige geweldsmiddelen en trainingen bieden niet voldoende houvast om het hoofd te bieden aan wat er nu speelt’, schrijft een teamchef uit Amsterdam. ‘Hierdoor lopen steeds meer collega’s fysiek en mentaal klappen op.’

Driekwart van de agenten die op straat werkzaam zijn, heeft één of meerdere keren meegemaakt dat ze de situatie niet meer onder controle hadden, blijkt uit de enquête. Ze werden aangevallen door een persoon met verward gedrag, of die persoon bracht zichzelf ernstige schade toe. ‘Eén persoon stak zichzelf neer op het moment dat hij ons zag. Sommigen willen “graag” vechten en staan je op te wachten’, geeft een beginnend agent in Den Haag als toelichting.

Politiegeweld

Ruim 85 procent van de agenten geeft aan dat de psychisch verwarde personen die zij  tegenkomen ‘soms’ of ‘vaak’ agressief tegen hen zijn. Agenten worden bespuugd, gebeten, geslagen en bedreigd met messen en andere wapens. Meer dan de helft van de agenten ziet zich ‘soms’ genoodzaakt geweld te gebruiken tegen personen met verward gedrag. Ruim tien procent zegt zelfs dit ‘vaak’ te moeten doen. ‘Wij knokken vaak met mensen die gewoon ziek in hun hoofd zijn’, zegt een brigadier uit Limburg. ‘Echt triest dat het zover is gekomen.’

Politiegeweld in zulke situaties heeft al geleid tot ernstig gewonden en sterfgevallen. Zo overleed in maart de 40-jarige Zwollenaar Tomy Holten na een gewelddadige arrestatie volgend op verward en overlastgevend gedrag in een supermarkt. Controle Alt Delete, een actiegroep tegen politiegeweld, becijferde eind vorig jaar dat ‘personen met verward gedrag’ de helft vormden van de drieëndertig mensen die tussen 2016 en 2019 overleden onder verantwoordelijkheid van de politie. Bij dat cijfer moet er rekening mee worden gehouden dat ook zelfdoding meetelt. 

‘Dat we kwetsbare mensen zo behandelen, daarvan zeggen alle agenten: dit kan niet,’ reageert Jan Struijs, voorzitter van de Nederlandse Politiebond. ‘Samen met mensen uit de ggz zijn we bezig om in de opleiding meer aandacht te besteden aan wat agenten kunnen doen bij deze groep zodat we geweld kunnen voorkomen.’ Tegelijkertijd vindt Struijs dat de politie is opgezadeld met een maatschappelijk probleem dat niet bij hen thuishoort. ‘De mate waarin wij dit tegenkomen past niet binnen een democratische beschaving.’

Politie neemt taken ggz over

Uit de enquête blijkt ook dat agenten zich nog altijd genoodzaakt voelen werk van de ggz op zich te nemen, ondanks een nieuwe wet die de taakverdeling tussen ggz en politie beter had moeten regelen . Ruim zestig procent van de agenten heeft dit jaar al minstens twee maal iemand in psychische verwarring vervoerd. Het politievervoer vindt plaats door heel Nederland, ook op plekken waar een speciale ambulance rijdt. Eveneens zestig procent van de agenten zegt dit jaar nog iemand in psychische verwarring in de cel te hebben gezet, ondanks afspraken om dit niet meer te doen.

Zowel vervoer als opsluiting komt met name voort uit de aanrijtijden van de crisisdienst. Het wachten op die hulpdiensten van de zorg duurt simpelweg te lang, zeggen de agenten. ‘We mogen ze na drie uur wachten niet op straat zetten en moeten door naar prio[riteit] meldingen,’ geeft een agent uit Oost-Brabant als verklaring waarom zijn team dit jaar nog mensen in psychische verwarring die geen strafbaar feit hebben gepleegd heeft opgesloten. 

Door heel Nederland geeft ruim 80 procent van de agenten aan gemiddeld langer dan een uur te moeten wachten op de crisisdienst. Alleen in Amsterdam, waar al jaren hard wordt gezocht naar oplossingen voor deze groep en strikte afspraken zijn gemaakt over vervoer, is de aanrijtijd korter, maar ook daar moet de helft van de agenten nog geregeld langer dan een uur wachten. Tijdens dat wachten raakt de persoon in kwestie volgens de agenten vaak verder in paniek, wat de situatie onhoudbaar maakt.