Een lek van Amerikaanse geheime documenten onthult dat de grootste banken ter wereld ondanks pogingen om witwassen terug te dringen biljoenen aan verdacht geld verplaatsten voor criminele netwerken en verdachte personen. Ook Nederlandse banken en bedrijven zijn daarbij betrokken.

De documenten geven een unieke inkijk in een geheime wereld van internationaal bankverkeer, anonieme klanten, financiële criminaliteit, en falende anti-witwascontroles. Banken wereldwijd doen miljardenbetalingen voor anonieme bedrijven waarvan ze niet weten wie erachter schuilgaan, verzuimen om verdachte transacties te melden, en doen zelfs zaken met klanten die betrokken zijn in fraude- en corruptieschandalen, blijkt uit de stukken.

’s Werelds grootste banken, zoals het Amerikaanse JPMorgan en Standard Chartered, het Britse HSBC, Deutsche Bank en de Nederlandse ING Bank bleven profiteren van machtige en gevaarlijke klanten zelfs nadat ze waren gestraft voor hun nalatigheid in het weren van fout geld. 

Dit blijkt uit de zogenaamde FinCEN Files, een lek van ruim 2600 documenten van het Amerikaanse FinCEN, de inlichtingendienst waar Amerikaanse banken verdachte transacties moeten melden. De stukken kwamen in handen van het Amerikaanse BuzzFeed News en zijn via het internationale journalistencollectief ICIJ gedeeld met meer dan vierhonderd journalisten wereldwijd. 

Verhalen wereldwijd tonen falend bankensysteem

Investico, Trouw en Het Financieele Dagblad onderzochten de rol van Nederlandse banken in het lek en zullen hierover de komende dagen publiceren, mede in De Groene Amsterdammer. Maar ook verhalen van buiten Nederland bieden onthullende inzichten in de inner workings van het wereldwijde financiële systeem, de falende anti-witwascontroles, en de negatieve gevolgen voor burgers wereldwijd.

Zo tonen de stukken hoe JPMorgan, de grootste bank in de VS, betalingen deed voor personen en bedrijven die zijn gelinkt aan het roven van publiek geld in Maleisië, Venezuela en Oekraïne. De bank deed tussen 2013 en 2016 meer dan een miljard dollar betalingen voor de voortvluchtige Jho Low, die wordt beschuldigd van het stelen van 4,5 miljard dollar publiek geld van het Maleisische economische ontwikkelingsfonds 1MDB. Bij het schandaal was zelfs de premier van het land betrokken, hij is afgelopen juli veroordeeld tot twaalf jaar gevangenisstraf.¹

Alejandro Isturiz, een voormalige Venezolaanse ambtenaar die in de VS is aangeklaagd voor witwassen en het aannemen van smeergeld voor het aanpassen van overheidscontracten, kon via JPMorgan tussen 2012 en 2016 tientallen miljoenen wegsluizen, zo blijkt uit de FinCEN Files.[^2]

JPMorgan deed ook voor zeker vijftig miljoen dollar betalingen voor Paul Manafort, de voormalig campagneleider van president Donald Trump. Zelfs nadat Manafort was teruggetreden na beschuldigingen van witwassen en corruptie rondom zijn banden met een pro-Russische politieke partij in Oekraïne, kon Manafort via JPMorgan nog voor zeker 6,9 miljoen dollar aan betalingen doen.

De bank zegt in een reactie dat het haar wettelijk verboden is om commentaar te geven op individuele klanten en transacties.

Tandeloos systeem

In totaal onthullen de documenten verdachte betalingen tussen 1999 en 2017 ter waarde van meer dan twee biljoen dollar. Hoewel dat een enorm bedrag is, zijn de twee biljoen slechts een fractie van de stroom aan verdacht geld die door banken wereldwijd stroomt. De FinCEN Files zijn een selectie en omvatten slechts 0,02 procent van de meer dan twaalf miljoen meldingen over verdachte transacties die financiële instellingen tussen 2011 en 2017 bij FinCEN deden.

Amerikaanse banken en autoriteiten spelen een onevenredig grote rol in internationale witwasbetalingen, omdat criminelen en witwassers, net als grote bedrijven en landen, veel van hun betalingen in dollars doen. Maar niet-Amerikaanse banken kunnen dollars niet direct aan elkaar overmaken. Daarvoor hebben ze een Amerikaanse ‘correspondent bank’ nodig die als schakelpunt fungeert. Stel dat ING Bank een dollarbetaling wil doen aan ABN Amro, dan zit daar een Amerikaanse ‘correspondent bank’ tussen die de betaling uitvoert, en flitst het geld virtueel even door de Verenigde Staten. Daarom zien Amerikaanse banken veel internationale betalingen voorbijkomen, en zijn ze vanwege hun schakelrol vaak in witwaszaken betrokken.

Hoewel banken geregeld hoge boetes krijgen voor falende anti-witwascontroles en Europese toezichthouders de afgelopen jaren strenger zijn geworden, blijkt uit de documenten dat banken keer op keer doorgaan met verdachte betalingen ook nadat ze zijn gestraft.

‘Financiële instellingen hebben gefaald om grootschalige corruptie tegen te gaan, en functioneren daarom niet langer als de eerste verdedigingslinie tegen witwassen’, zegt Paul Pelletier, voormalige senior medewerker van het Amerikaanse ministerie van justitie en aanklager voor financiële criminaliteit, tegen ICIJ. Volgens hem weten banken ‘dat ze opereren in een vrijwel tandeloos systeem.’

De casus van het Londense HSBC lijkt dat te illustreren. In 2012 werd HSBC, de grootste bank van Europa, gestraft omdat het honderden miljoenen aan drugsgeld had witgewassen. HSBC moest een boete van 1,9 miljard dollar betalen aan Amerikaanse autoriteiten, en de afspraak werd gemaakt dat de bank niet zou worden vervolgd als ze in de vijf jaar na de boete witwassen tegen zou gaan. [^3]

Maar de FinCEN Files tonen dat de bank in die vijf jaar verdachte betalingen bleef doen, onder meer voor Russen die verdacht worden van witwassen, en voor een netwerk van oplichters dat in meerdere landen wordt onderzocht. 

Desondanks stelde de Amerikaanse overheid in 2017 dat HSBC ‘al haar toezeggingen had waargemaakt’ en besloot voorgoed van strafrechtelijke vervolging af te zien.[^4] De bank zegt niet te kunnen reageren individuele zaken, maar zegt dat het de afgelopen jaren ‘een meerjarige reis heeft afgelegd om haar beleid om financiële criminaliteit tegen te gaan te herzien.’

Betalingen aan Hamas

De gelekte documenten bevatten taaie materie over technische zaken, maar door ze te combineren en nader te onderzoeken, ontstaat zicht op de pijnlijke effecten van illegale geldstromen. Zo deed de Jordaanse Arab Bank betalingen voor de Palestijnse gewapende verzetsgroep Hamas. Een deel van die betalingen ging naar terroristen die betrokken waren bij zelfmoordaanslagen in Israël, onder meer op stadsbussen in Jeruzalem en Tel Aviv waarbij tientallen doden en gewonden vielen. Arab Bank deed ook betalingen voor andere terroristische organisaties.[^5]

De stukken tonen dat Arab Bank betalingen via de Amerikaanse Standard Chartered kon blijven uitvoeren, zelfs nadat Arab Bank was aangeklaagd voor het steunen van terroristische organisaties. In 2014 concludeerde een Amerikaanse rechter dat Arab Bank inderdaad schuldig was aan het bewust steunen van terrorisme door betalingen te doen voor Hamas, die in Amerika als terroristische organisatie is aangemerkt.[^6] De betalingen aan Hamas waren vermomd als donaties, bleek uit het vonnis.

De FinCEN Files tonen nu dat Standard Chartered ondanks het vonnis tot zeker 2016 doorging met betalingen voor Arab Bank. Ook deze recentere betalingen hadden omschrijvingen als “goede doelen”, “donaties” en “giften”. De bank meldde zelf aan de autoriteiten dat het bang was dat ook hier mogelijk ‘illegale activiteiten’ werden gefinancierd ‘onder het mom van liefdadigheid.’ Het Amerikaanse vonnis uit 2014 werd in hoger beroep vernietigd wegens procedurefouten. Arab Bank trof toen een schikking met zo’n zeshonderd slachtoffers van Hamas.[^7]

Arab Bank zegt in een reactie dat het terrorisme verafschuwt en terroristische activiteiten niet steunt. De bank zegt dat de beschuldigingen meer dan twintig jaar oud zijn en dateren uit een tijd dat anti-witwaswetten anders waren dan nu. Standard Chartered laat weten dat het kort na de veroordeling van Arab Bank is begonnen om de rekeningen te sluiten, maar dat dit proces tijd kost. Arab Bank zegt dat het nog altijd bankiert bij Standard Chartered.

Banken weten in helft van gevallen niet voor wie ze betaling uitvoeren

Uit onderzoek van ICIJ blijkt dat banken wanneer ze een melding doen in de helft van de gevallen geen idee hebben voor wie ze de betalingen hebben uitgevoerd. De personen die van de betalingen profiteren zijn onbekend of gaan schuil achter anonieme brievenbusbedrijven. Dat is problematisch, want banken worden gezien als ‘poortwachters’: het is aan hen om crimineel geld uit ons financiële systeem te weren. Dat kunnen banken alleen doen als ze weten van wie het geld afkomstig is en waar het naartoe gaat.

Zo deed JPMorgan tussen 2010 en 2015 voor meer dan een miljard aan betalingen voor het anonieme bedrijf ABSI Securities. ABSI was een directe klant bij JPMorgan, en de Amerikaanse bank deed tevens betalingen als ‘correspondentbank’ voor andere banken waar ABSI klant was.

Interne anti-witwasmedewerkers probeerden in 2015 te achterhalen wie er achter ABSI schuil ging, nadat een Russische nieuwssite had bericht dat het bedrijf gelinkt was aan Semjon Mogilevitsj, die ook wel de “baas der bazen” van de Russische maffia wordt genoemd. Mogilevitsj staat sinds 2009 op de ‘most-wanted’ lijst van de Amerikaanse FBI wegens zijn betrokkenheid bij drugs- en wapenhandel, afpersing en huurmoorden.

De documenten tonen dat de anti-witwasmedewerkers van JPMorgan ondanks hun speurwerk niet kunnen ontdekken wie er achter ABSI schuilgaat, en waar de miljardenbetalingen voor dienen.

Te veel focus op ’technische compliance’

‘Iedereen presteert slecht’, stelt David Lewis, secretaris van de Financial Action Task Force, een samenwerkingsverband van overheden dat anti-witwasstandaarden formuleert, tegen ICIJ. Veel landen lijken meer bezig om het op papier goed voor elkaar te hebben dan om werkelijk witwassen te bestrijden, zegt hij. Zelfs de Wolfsberg Group, een samenwerkingsverband van ‘s werelds grootste banken, klaagde vorig jaar dat toezichthouders teveel focussen op ‘technische compliance’ in plaats van of de systemen ‘werkelijk een verschil maken in de strijd tegen financiële criminaliteit.’