Een kleine groep van enkele tientallen veehouderijen op of rond beschermde natuurgebieden veroorzaakt onevenredig veel stikstof op de natuur. Deze ‘piekbelasters’ zijn verantwoordelijk voor honderden keren meer stikstofneerslag dan woning- en wegenbouwprojecten in dezelfde regio, die vanwege de stikstofbelasting nog steeds stil liggen. 

Dat blijkt uit berekeningen van Platform voor onderzoeksjournalistiek Investico voor de Groene Amsterdammer, Trouw, de Gelderlander, de Stentor en Tubantia op basis van een analyse van gegevens van ruim negentienduizend veehouderijen. Zonder het sluiten van deze agrarische topvervuilers is het onmogelijk om natuurgebieden weer gezond te krijgen, zeggen experts. Kabinet en provinciebesturen leggen deze bedrijven echter geen verplichtingen op en wachten tot ze zich vrijwillig melden voor een uitkoopregeling.

Vanwege hun ligging is de druk van sommige veehouderijen op natuurgebieden extreem groot. Zo veroorzaakt één kalkoenboer op de Veluwe meer stikstofdepositie dan alle Nederlandse automobilisten samen besparen met de verlaging van de maximumsnelheid tot 100 km/uur, blijkt uit de Investico-berekening. De verschillen tussen veehouderijen onderling zijn groot: piekbelasters veroorzaken tot wel 61 keer meer stikstofneerslag dan een gemiddelde veehouder.

Honderden boerderijen in kritieke zone

Sinds 2002 is het niet meer toegestaan om een intensieve veestal op minder dan 250 meter van een beschermd natuurgebied te bouwen. Toch bevinden zich in die kritieke zone nog steeds honderden veebedrijven, waarvan er 25 uit het onderzoek behoren tot de 10 procent grootste uitstoters van ammoniak in Nederland.

Het kabinet erkent dat er ‘piekbelasters’ zijn met een onevenredig hoog aandeel in de stikstofneerslag op de natuur, maar wil die bedrijven geen verplichtingen opleggen. Bovendien ligt de verantwoordelijkheid voor maatregelen bij de provincies, zegt een woordvoerder van het ministerie van LNV. De provincies wachten tot veehouders zich uit zichzelf aanmelden voor een opkoopregeling van 100 miljoen euro die deze maand werd opengesteld. De door Investico gepolste boeren zijn niet van plan deel te nemen aan een vrijwillige opkoopregeling, en weten soms niet eens dat ze ‘piekbelaster’ zijn.

Ook voor provincies is vrijwilligheid cruciaal, laten ze desgevraagd weten. Zelfs het benaderen van individuele bedrijven kan volgens een woordvoerder van het Interprovinciaal Overleg al een ‘gevoel van onvrijwilligheid’ veroorzaken bij de boer.

Afwachtende houding staat haaks op Remkes

De afwachtende houding van kabinet en provincies staat haaks op aanbevelingen van de commissie Remkes, die in september vorig jaar het sluiten van agrarische ‘piekbelasters’ als een van de eerste oplossingen noemde. In een reactie zegt Lourens Loeven, directeur van de Commissie voor de milieueffectrapportage, dat grote stikstofbronnen in de nabijheid van natuurgebieden het ‘nagenoeg onmogelijk maken om natuurdoelen te halen.’

Het sluiten van de meest vervuilende veehouderijen kan noodzakelijke ruimte bieden voor de bouw, die dichtbij natuurgebieden nog steeds stil ligt. In Otterlo ligt de bouw van een woonwijk al anderhalf jaar gedwongen stil, terwijl volgens het Investico-onderzoek een kalverboer twee kilometer verderop de benodigde jaarlijkse ‘stikstofruimte’ voor het bouwproject in één dag verbruikt. Eén varkensboer in het Brabantse Biezenmortel veroorzaakt in drie dagen meer stikstof op het nabijgelegen natuurgebied dan de volledige herstructurering van de nabijgelegen snelweg A59 nodig heeft. Ook dat project ligt al anderhalf jaar stil vanwege de stikstof-impasse.

Vorige maand bleek dat Rijkswaterstaat voor vijf van hun zeven belangrijkste projecten nog steeds stikstofruimte tekort komt. In Gelderland ligt de bouw van zeker 3000 woningen stil. Ook Overijssel zegt snel meer stikstofruimte nodig te hebben voor woningbouw. Werk aan infrastructuur zal volgend jaar al sterk teruglopen, zegt oud-minister Maxime Verhagen, voorzitter van Bouwend Nederland. Volgens de brancheorganisatie staan door de stikstof crisis duizenden banen op de tocht.