ING Bank heeft de afgelopen tien jaar miljardentransacties gedaan voor bedrijven uit een van de grootste Russische witwasnetwerken die ooit zijn onthuld. De bank komt daarmee in het rijtje te staan van Deutsche Bank en Dankse Bank, van wie eerder bekend werd dat ze betrokken waren bij het witwasnetwerk. De Duitse bank kreeg hiervoor in 2017 een boete van ruim 600 miljoen dollar, en ook de door schandalen geplaagde Danske Bank moest door het stof toen bleek dat haar Estse branche betrokken was in dit netwerk. De betrokkenheid van ING komt nu pas voor het eerst aan het licht.

Het ING-kantoor in Polen voerde deze transacties uit, en deed dat voor twee Nederlandse klanten van de bank: Schildershoven Finance BV en Tristane Capital BV. Deze twee bedrijven speelden volgens de Amerikaanse autoriteiten een hoofdrol in het illegaal wegsluizen van miljarden dollars uit Rusland. Dit blijkt uit een intern document van FinCEN, de Amerikaanse inlichtingendienst die banktransacties onderzoekt om witwassen tegen te gaan. Ruim 2600 geheime documenten van FinCEN kwamen in handen van het Amerikaanse BuzzFeed News en zijn via het internationale journalistencollectief ICIJ gedeeld met meer dan vierhonderd journalisten wereldwijd. In Nederland zijn de zogenaamde FinCENFiles onderzocht door Investico, Trouw en Het Financieele Dagblad.

Spiegelhandel

Schildershoven en Tristane deden aan ‘mirror trading’, of spiegelhandel, zo blijkt uit dit document. Spiegelhandel is niet per se illegaal, maar wordt geregeld gebruikt om crimineel geld ongezien van Rusland naar West-Europa te verplaatsen. Via een ondoorzichtig netwerk van anonieme bedrijven worden aandelen of obligaties aangekocht in roebels, en direct daarna weer verkocht in dollars of euro’s. Zo zijn de roebels in een mum van tijd omgezet in westerse valuta, en kan zwart geld worden witgewassen, buiten het zicht van belastingautoriteiten of anti-witwascontroleurs.

De twee effectenhandelaren betaalden via ING Polen zeker zeshonderd miljoen dollar aan bedrijven uit het spiegelnetwerk. Daarnaast maakte Schildershoven via ING tussen mei en oktober 2014 ruim zeshonderd miljoen dollar over aan Sofossini Holdings en Nantle Limited. Dat zijn twee anonieme Cypriotische bedrijven die werden opgezet door een tussenpersoon¹ die veel voor Oekraïense oligarchen[^2] werkt en door de Kiev Post wordt omschreven als de vertrouweling van Igor Kolomoisky.[^3] De betalingen gingen van ING Polen naar Privatbank in Letland, een Oekraïense bank waar Kolomoisky volgens Amerikaanse aanklagers miljarden van heeft gestolen.[^4] Kolomoisky had een eigen privéleger van twintigduizend man dat vocht in Oost-Oekraïne en betaalde de presidentsrace van Volodymyr Zelenski, de huidige president[^5] van Oekraïne. Kolomoisky reageerde niet op vragen, zijn vertrouweling evenmin.

ING Bank deed niet alleen betalingen, maar zorgde ook dat de spiegelbedrijven schuldpapieren konden aan- en verkopen. Feitelijk zorgde ING ervoor dat geld ongecontroleerd van Rusland naar West-Europa kon stromen. Nog steeds kijken banken nauwelijks om naar dit soort effectentransacties, zeggen betrokkenen. ‘Het is een enorme blinde vlek’, zegt anti-witwasexpert Graham Barrow. ‘Controles zijn bijna onbestaande’, zegt een ervaren anti-witwasexpert die tot vorig jaar bij ING werkte en anoniem wil blijven. ‘Niemand kijkt ernaar.’ 

Volgens de New Yorkse politie zijn er zeer sterke aanwijzingen dat het bij het Moskouse netwerk waar Schildershoven en Tristane deel van uitmaken om criminele transacties gaat, omdat de betalingen geen legitiem economisch doel[^6] dienen. ‘De manier waarop de transacties zijn uitgevoerd, in combinatie met de schaal en het volume zijn zeer sterke aanwijzingen dat het hier om financiële criminaliteit gaat’, stellen ook de Britse autoriteiten.[^7]  

Geld kwam bij criminele groeperingen terecht

Uit het interne document van FinCEN blijkt dat in ieder geval een deel van het geld uit het netwerk waar Schildershoven en Tristane onderdeel van zijn uiteindelijk bij criminele groeperingen terecht kwam. Zo ging er bijna vijftig miljoen dollar naar het Khanani netwerk, dat geld witwaste voor onder meer Hezbollah en Mexicaanse en Colombiaanse georganiseerde criminele bendes. Het spiegelnetwerk is eerder in verband gebracht met Igor Poetin,[^8] de neef van de president, Arkadi en Boris Rotenberg,[^9] twee oligarchen op de Amerikaanse sanctielijst, en de FSB,[^10] de Russische geheime dienst.

De twee Nederlandse bedrijven werden tot 2015 bestuurd door trustkantoor BTS Services. Dat kantoor heeft inmiddels geen vergunning meer, en de eigenaren runnen nu het financiële dienstverleningsbedrijf Briddge. De eigenaar van Briddge – die tot 2018 ook enig aandeelhouder was van Schildershoven – zegt in een reactie dat zijn trustkantoor zich aan de toen geldende regelgeving hield. Op de vraag of het bedrijf onderzoek deed naar de oorsprong van het geld, zegt hij: ‘Ik ben niet in de positie om te verklaren over het onderzoek dat Schildershoven deed naar de oorsprong van het geld waarmee de obligaties waren aangekocht.’ De Nederlandsche Bank laat desgevraagd weten dat trustkantoren verplicht zijn om de herkomst van het vermogen te onderzoeken, en dat die verplichting ook in 2013 al gold.

De huidige bestuurder en aandeelhouder van Schildershoven schrijven in een reactie dat het bedrijf sinds twee jaar nieuwe eigenaren heeft en dat ze om die reden niet kunnen reageren op de beschuldigingen uit het verleden. Het bedrijf zegt dat het inmiddels moderne anti-witwasstandaarden te hanteren, maar dat het in veel gevallen nog steeds geen onderzoek doet naar de oorsprong van het geld dat via Schildershoven wordt verhandeld. De voormalig CEO van Schildershoven gaat niet in op vragen, en Tristane Capital evenmin. ING zegt zich niet over individuele klanten uit te laten.

Investico sprak wel met Pavel Doesjin, oud-bestuurder en -partner bij Schildershoven. Hij zegt niet te weten waar het geld vandaan kwam en wie die klanten waren. ‘We hoefden dat ook niet te weten’, zegt Doesjin, ‘want we werkten zonder vergunning.’ Als Igor Poetin of de Rotenbergs hun roebels via Schildershoven zouden willen omzetten naar euro’s of ponden, dan zou het bedrijf dat dus niet weten.

De Autoriteit Financiële Markten zegt desgevraagd dat het onduidelijk is of bedrijven zoals Schildershoven een vergunning nodig hebben. Op de vraag of dit soort bedrijven onderzoek moeten doen naar de oorsprong van het geld, gaat de toezichthouder niet in. Ook het toezicht op effectentransacties bij banken blijft een raadsel. De Autoriteit Financiële Markten zegt desgevraagd  dat dit toezicht bij De Nederlandsche Bank ligt. De Nederlandsche Bank zegt precies het tegenovergestelde.  

‘Elke bank moet bij aanvang al heel serieus onderzoek doen naar dit soort klanten’, zegt Graham Barrow, anti-witwasexpert die banken adviseert. ‘Als je niet kunt achterhalen waar het geld vandaan komt, moet je de klant niet accepteren. En nadat de schandalen bij Deutsche en Danske naar buiten kwamen, verwacht je zeker dat iedere bank haar klantenbestand checkt’, stelt hij. ‘Ik zou zeggen: hier wil je als bank niets mee te maken hebben.’ 

Witwassers konden nog jaren bij ING terecht

Terwijl Deutsche Bank[^11] en Danske Bank[^12] al in 2014 en 2015 afscheid namen van hun klanten die betrokken waren in het spiegelhandelnetwerk, konden ze bij ING nog jaren terecht. Volgens de huidige eigenaar van Schildershoven bankierde het bedrijf tot 2018 bij ING in Polen. Inmiddels is die bankrekening opgeheven, maar Tristane kan ook nadat de schandalen naar buiten kwamen nog zeker vijf jaar lang bij ING blijven bankieren. Sterker: de bankrekening van Tristane was vorige maand nog steeds actief. In die vijf jaar verhandelde Tristane volgens jaarverslagen bijna tien miljard euro.

Dat ING’s anti-witwasmaatregelen jarenlang te wensen overlieten, werd bekend toen de bank in 2018 voor 775 miljoen schikte met justitie. De bank had jarenlang te weinig gedaan om te onderzoeken wie haar klanten waren en dubieuze transacties op te sporen, stelde het OM.[^13] Maar de schikking ging enkel over de Nederlandse activiteiten van ING Bank. Voor problemen bij haar Poolse dochter is ING nog nooit beboet.