In de week dat de regering iedereen oproept om thuis te gaan werken, staat de telefoon roodgloeiend bij Stacy,¹ een Oost-Europese sekswerker die al twaalf jaar in Nederland werkt. Even was ze bang dat klanten geen contact meer zouden opnemen in verband met het corona-virus, maar niets blijkt minder waar. ‘Ik werd heel vaak benaderd. Zelfs klanten van jaren geleden begonnen me te bellen.’

De sekswerker staat voor een groot dilemma. Hoewel ze staat ingeschreven bij de Kamer van Koophandel en al jarenlang belasting betaalt, kan ze tijdens de corona-crisis niet terugvallen op financiële steun van de overheid en veel spaargeld heeft ze niet. Per direct stoppen met haar werk is dus eigenlijk geen optie. Het virus hoeft ook niet veel te veranderen aan haar werkroutine. Zoenen weigert ze altijd al, en in verband met de epidemie vraagt ze klanten nu ook haar gezicht niet aan te raken. Bang om het virus op te lopen, zijn haar klanten niet. ‘Ze vinden die spanning juist leuk. Ze willen echt afspreken. Ik weet dat het virus zich verder kan verspreiden, maar ik heb geen andere keuze.’

Word nu Vriend van Investico en versterk de onderzoeksjournalistiek in Nederland

Steun ons

Verbod op contactberoepen

Sekswerk draait om fysiek contact, precies datgene wat nu haaks staat op de belangen van de volksgezondheid. Om die risico’s te beperken, werden daarom afgelopen 15 maart² niet alleen restaurants, kroegen en coffeeshops, maar ook seksclubs gesloten. Nederlanders moesten 1,5 meter afstand houden. Vanaf 23 maart³ is zelfs een verbod ingesteld op ‘contactberoepen’ op straffe van een boete. Dit maakt ook escortservices en ander sekswerk onmogelijk: probleem opgelost.

De koepelorganisatie voor publieke gezondheidsinstellingen, GGD GHOR Nederland, waarschuwt⁴ voor de risico’s voor de volksgezondheid wanneer contactberoepen als sekswerk in de huidige situatie doorgaan. ‘Ons advies is dan ook om geen seks te hebben, behalve als je bij elkaar in huis woont. Dit heeft uiteraard gevolgen voor sekswerkers, want die moeten stoppen met werken. Wij kunnen ons voorstellen dat dat voor sommigen lastig is vanwege de inkomensafhankelijkheid. Toch is het uitermate belangrijk.’

Het RIVM sluit zich aan bij de reactie van de GGD. “Sekswerk is een contactberoep. Dus het advies lijkt me duidelijk: dit mag niet”, stelt RIVM-woordvoerder Harald Wychgel.⁵

Maar zo simpel is het niet. De ramen en bordelen mogen dan wel gesloten zijn, de sekssector draait gewoon door.⁶ De klanten blijven komen en veel sekswerkers werken niet op vergunde plekken in clubs of vanachter het raam. Een grote groep adverteert via internet en werkt vanuit huis, hotels, airbnb’s of als escort. Een deel werkt gewoon door, blijkt uit onderzoek van Platform voor onderzoeksjournalistiek Investico en Pointer, mede voor Vers Beton en De Groene Amsterdammer.

Veel oproepen op de websites met erotische contactadvertenties Kinky-, Sexjobs- en Speurders.nl staan nog online; actief op zoek naar klanten. In 179 gevallen zeggen sekswerkers expliciet dat zij ondanks het coronavirus zijn blijven werken.⁷ Vaak uit financiële noodzaak, zo blijkt uit interviews die we afnamen, want door allerlei oorzaken komen veel sekswerkers niet in aanmerking voor de steunmaatregelen die voor de crisis in het leven zijn geroepen. Volgens Andre van Dorst, directeur van de Vereniging Exploitanten Seksbedrijven, gaat het om 5000 à 6000 vergunde sekswerkers die ‘altijd aan hun fiscale verplichtingen hebben voldaan.’ Ook veel thuiswerkende sekswerkers betalen als zzp’er belasting, zegt hij, maar vallen mogelijk buiten de boot. Hoeveel is onduidelijk.⁸

De niet-gereguleerde sector – buiten onder andere de ramen en bordelen om – groeit zelfs, zeggen sekswerkers en hulpinstanties. Een hulpverlener uit Leeuwarden: ‘We zien de online advertenties in Friesland toenemen. Vrouwen die wij hebben begeleid uit de seksbranche te stappen zijn hun huidige baan verloren en gaan weer aan de slag.⁹’ Ook sekswerkers die door de sluiting zonder werk zitten klussen bij door hun diensten online aan te bieden.¹⁰ Zo ontstaan risico’s voor de veiligheid van de sekswerkers zelf en de volksgezondheid.

Doorwerken

‘Waarschuwing vanwege het Corona virus. Fysieke afspraken brengen een extra risico met zich mee vanwege het Corona virus (COVID-19). Volg de richtlijnen van het RIVM en neem je verantwoordelijkheid!’ Wie de afgelopen weken de websites van Kinky.nl en Sexjobs.nl opende, twee van de grootste platforms die erotische contactadvertenties aanbieden, kreeg die waarschuwing duidelijk voor ogen.¹¹ Inmiddels is de boodschap veranderd, ook bij Speurders.nl: ‘Verbod vanwege het coronavirus. Afgelopen week heeft de overheid besloten alle prostitutie dienstverlening te verbieden.¹²’

Sinds de oproep om anderhalve meter afstand te houden en zoveel mogelijk thuis te blijven, is het aantal advertenties op Kinky.nl wel degelijk afgenomen, maar niet drastisch. Momenteel staan er nog ruim 3.864 advertenties online. Ook op Sexjobs zijn nog ruim 12.600 advertenties voor fysieke afspraken te vinden. Op Speurders gaat dat er om 31.000. De houding van de websites is halfslachtig: ze melden dat prostitutie verboden is, maar plaatsen advertenties¹³ die het aanbieden wel.

Het aantal advertenties met specifieke verwijzingen naar het coronavirus stijgt zelfs flink sinds de maatregelen van de Rijksoverheid en het RIVM van kracht zijn. Minstens 88 sekswerkers op Kinky, 216 personen op Sexjobs en 91 personen op Speurders maken een verwijzing naar corona in hun advertentieteksten. Voordat de eerste persoon in Nederland besmet was, waarschuwde slechts een enkele advertentie voor de verspreiding van het virus.

Van de sekswerkers die momenteel actief adverteren, geven 216 aan tijdelijk niet meer te werken vanwege corona. Dit geldt bijvoorbeeld voor Irina, een sekswerker uit de regio Amsterdam: ‘Ik ben gestopt met werken en heb mijn advertentietekst aangepast.’ In de aangepaste advertenties staan teksten als: ‘Ik wil de verspreiding van Corona helpen stoppen. Daarom zie ik voorlopig af van het ontvangen van gasten.’ En: ‘De gangbang’s gaan tot nader order niet door vanwege de risico’s verbonden aan de uitbraak van het Corona virus.’

Maar bij minstens 179 accounts waar corona specifiek wordt genoemd, zeggen sekswerkers juist expliciet wél door te werken, ook tijdens de pandemie. Sekswerkers kunnen meerdere advertenties tegelijk aanbieden, dus we kijken naar het aantal accounts dat hiermee adverteert. ‘Heyy mannen van Brabant. Ook zo’n zin. Eventjes niet aan de corona griep te denken? Kom dan nu lekker genieten,’ staat in een advertentie. In een ander: ‘Ps: handen worden netjes en met regelmaat door de antibacteriële zeep gehaald dus geen paniek voor corona.¹⁴’

Financiële noodzaak

De nog actieve sekswerkers die wij spraken doen dit niet uit onverschilligheid: het is economische noodzaak. Hoewel de overheid een deel van de sekswerkers een financiële tegemoetkoming biedt, kan lang niet iedereen zich hierop beroepen. Irina : ‘Ik heb genoeg spaargeld. Maar een heleboel collega’s staan financieel met de rug tegen de muur. Omdat zij vanwege het kleine aantal vergunde werkplekken en het stigma rondom sekswerk vaak ongereguleerd werken, komen ze niet in aanmerking¹⁵.’ 

Sekswerkers die als zzp’er werken op onder andere vergunde plekken, zoals escortbedrijven, seksclubs en ramen, en nu door de sluitingen zonder werk zitten, kunnen aanspraak maken op een versoepelde sociale regeling, zegt de overheid. Dezelfde waar ook andere zzp’ers nu op kunnen terugvallen: het Besluit bijstandverlening zelfstandigen (Bbz). Ze kunnen hiervoor aankloppen bij de gemeente en hoeven tijdelijk niet te voldoen aan de gebruikelijke inkomenseis of partnertoets.¹⁶ ‘Dit is heel positief,’ zegt Lyle Muns, sekswerker en bestuurslid bij non-profit raamverhuurbedrijf My Red Light op de Amsterdamse Wallen. ‘Veel sekswerkers vinden heel moeilijk hun weg naar de bijstand, nu de voorwaarden wegvallen maken veel meer mensen hier aanspraak¹⁷ op.’

Maar lang niet iedereen. Lyle is zelf zzp’er, maar heeft bijvoorbeeld niets aan de opengestelde regeling omdat hij tevens student is en een lening heeft. Daarnaast werken veel sekswerkers bij clubs of raambedrijven via een fiscale opting-in regeling.¹⁸ Zij zijn niet in dienst van een seksbedrijf, maar zijn ook niet zzp’er, waardoor zij nu tussen wal en schip dreigen te vallen. Volgens de Vereniging Exploitanten Relaxbedrijven¹⁹ gaat het om zo’n 5000 à 6000 sekswerkers ‘die altijd aan hun fiscale verplichtingen hebben voldaan’.

Ook sekswerkers uit Europese landen die hier minder dan vijf jaar werken, staan voor een moeilijke keuze. Om in aanmerking te komen voor een verblijfsvergunning duurzaam verblijf moeten zij aantonen financieel zelfstandig te zijn. Een periode bijstand ontvangen kan roet in het eten gooien.²⁰ De Oost-Europese Stacy is hier bang voor: ‘Ik ga geen bijstand aanvragen. Ik heb een KvK-nummer, ik betaal gewoon belasting en ik heb een boekhouder. Maar ik ben EU-burger en als ik bijstand aanvraag wordt mijn naturalisatie echt heel moeilijk. Ik probeerde een lening af te sluiten de bank, maar die is afgewezen.²¹’

De regeling is dus allesbehalve waterdicht. Vier hulpverlenersorganisaties hebben op 20 maart een brief ingediend bij vier Nederlandse ministeries: gemeenten moeten duidelijkheid krijgen of buitenlandse sekswerkers en sekswerkers die via de opting-in regeling werken, aanspraak maken op de Bbz.²² Dat wordt op dit moment besproken. 

Verschuiving naar ongereguleerd sekswerk

‘Een deel van de sekswerkers [werkt] vanuit pure noodzaak gewoon door,’ stelt Van Dorst van de Vereniging Exploitanten Relaxbedrijven.²³ Clubs, ramen en escortbureaus moeten een vergunning aanvragen bij de gemeente, waardoor het werk is geformaliseerd. Maar grote aantallen sekswerkers werken op eigen houtje en spreken thuis af, bij klanten, in hotels of airbnb’s.²⁴ Dit werk is vaak ‘onvergund’ en, zo tonen de advertenties, gaat deels dus gewoon door.²⁵ Een aantal mensen dat gereguleerd werkt, klust nu ook onvergund bij via hun profiel op internet.²⁶ ‘In plaats van een klant mee te nemen naar een kamer op de Wallen, gaan sekswerkers bijvoorbeeld escortwerk doen,’ zegt sekswerker en My Red Light-bestuurder Lyle. ‘Dat wordt nu de voornaamste bron van inkomsten.’

Vergunde sekswerkers gaan ‘ondergronds’ om bij te verdienen. Rob Kelder, zorgcoördinator bij hulpverleningsorganisatie Fier in Leeuwarden ziet ook ex-sekswerkers weer aan de slag gaan: ‘Vrouwen die zijn gestopt hebben met veel pijn en moeite een schoonmaakbaan gevonden in de recreatiesector, maar staan nu weer op straat. Teruggaan naar de seksindustrie is dus het makkelijkste alternatief.²⁷’ En de Amsterdamse hulpverlenersorganisatie Scharlaken Koord ziet een lichte toename van studenten die de afgelopen weken hun horecabaan zijn verloren en nu bijklussen met seksuele diensten via internet. Zo brengt de corona-pandemie ook een verschuiving naar ongereguleerd sekswerk teweeg.²⁸

Bijzondere bijstand blijft uit

En dan zijn er ook nog sekswerkers die altijd al in ‘het onvergunde’ werkten, ook voordat de corona-pandemie uitbrak. Bijvoorbeeld omdat hun gemeente maar weinig of geen vergunde werkplekken heeft, of omdat de gemeente geen vergunningen uitgeeft voor thuiswerk. Hoe dat is geregeld verschilt per gemeente. Een onbekend deel van deze sekswerkers staat niet ingeschreven als ondernemer en maakt nu sowieso geen aanspraak op financiële steun. Maar anderen, zoals Lyle en Stacy en veel andere sekswerkers die we spraken, zijn wel zzp’er en betalen belasting.²⁹

In principe komen zij, net zoals alle zzp’ers, in aanmerking voor de bijzondere bijstand. Volgens Van Dorst, directeur van de Vereniging Exploitanten Relaxbedrijven, durven veel thuiswerkende sekswerkers echter niet om financiële steun te vragen, omdat ze geen vergunning hebben en daardoor vrezen in de problemen te komen. ‘Ze zitten in de spagaat. Ze betalen belasting maar zijn bang te worden gestraft wanneer ze een aanvraag doen voor de bijzondere bijstand.³⁰’

Maar ook als ze dat wel willen doen, kunnen ze in de knel komen. Zo zijn in Utrecht, sinds de sluiting van de werkplekken in de Hardebollenstraat en aan het Zandpad, bijna alle vergunde werkplekken uit de stad verdwenen. Veel sekswerkers in Utrecht adverteren dus via internet. En komen nu mogelijk in de problemen. In veel gemeenten, waaronder Utrecht, is vanuit huis werken namelijk verboden.³¹ Bovendien stelt Utrecht als eis voor inkomenssteun via de crisisregeling, dat sekswerkers over alle nodige vergunningen moeten beschikken. Dat sluit thuiswerkers dus uit. Een dubbele straf, vinden betrokkenen.³² Onderzoeker Marjan Wijers twittert: ‘Eerst worden alle vergunde werkplekken gesloten en nu kan je geen beroep doen op de Bbz omdat je geen vergunde werkplek³³ hebt.’

De gemeente Utrecht stelt in een reactie te werken aan de terugkeer van raamprostitutie. De gemeente bevestigt dat sekswerkers, net als andere zelfstandig ondernemers, landelijk worden getroffen door de coronacrisis en zegt de oproepen voor passende oplossingen te ondersteunen.³⁴

Risico’s nemen toe

‘De kloof tussen vergund en onvergund sekswerk wordt nu nog groter,’ zegt sekswerker en My Red Light-bestuurder Lyle³⁵: ‘Je ziet de financiële druk al oplopen. De risico’s die daarop volgen zijn vanzelfsprekend.’ Sekswerkers die op ongereguleerde plekken werken lopen altijd al meer risico op bijvoorbeeld geweld, diefstal, uitbuiting of chantage. Maar nu zij door de corona-crisis in onzekerheid verkeren, voelen ze zich eerder financieel genoodzaakt om door te werken en nemen die risico’s toe.³⁶

Stacy is vorige week in elkaar geslagen door een agressieve klant. ‘Na afloop wilde hij zijn geld terug omdat hij niet tevreden was. Dat weigerde ik en toen heeft hij me in elkaar geslagen.’ Ook nam hij haar werktelefoon mee, vertelt ze.³⁷

Investico werkt altijd samen met andere media. Zo versterken we de onderzoeksjournalistiek in Nederland.

Lees meer over ons

Kelder, van hulpverleningsorganisatie Fier in Leeuwarden herkent dit. ‘Cliënten hebben geen reserves. Die paar dagelijkse tientjes die ze verdienen hebben ze echt nodig om te eten. Klanten weten hoe hoog de nood is en maken daar misbruik van.’ Zo vragen ze bijvoorbeeld om meer handelingen voor minder geld. ‘We spreken ook vrouwen die overnachten bij klanten thuis, waar ze zich eigenlijk niet veilig voelen. Maar het alternatief is op straat slapen.’ En voor veel buitenlandse sekswerkers is terugkeren naar het land van herkomst op dit moment ook geen optie.³⁸

‘Kan ik blijven bestaan? Dat is de grootste angst.’ zegt Minke Fischer, unitmanager van Belle, een hulpverlenersorganisatie in de provincie Utrecht. Marijn Godijk van hulpverleningsorganisatie Scharlaken Koord in Amsterdam: ‘De afgelopen twee weken hebben we meer hulpvragen binnen gekregen dan we normaal over een heel jaar binnenkrijgen.’

De seksbranche zelf springt ook in de bres. Belangenorganisatie Liberty in Den Haag is een noodfonds gestart. Net als sekswerker Hella Dee, die het Dutch Emergency Fund oprichtte.³⁹ Hieruit kunnen sekswerkers 40 euro ontvangen voor basisbenodigdheden. Volgens veel van hen ‘een hartverwarmend initiatief’, maar voor mensen die financieel in zwaar verkeren geen directe oplossing⁴⁰. Dee: ‘Als je drie kinderen hebt om te voeden, gaat veertig euro het verschil niet maken.⁴¹’

Moralistisch discours

Sekswerkers willen dat de overheid meer duidelijkheid verschaft over hoe zij nu moeten rondkomen. Maar juist op die vraag krijgen ze geen antwoord. Ze moeten hun eigen verantwoordelijkheid nemen, antwoordde staatssecretaris Broekers-Knol afgelopen 25 maart op Kamervragen: ‘De noodverordening ziet niet op de tippelzones, escortbranche, thuisprostitutie en de porno-industrie. Gezien de ernst van de omstandigheden en de consequenties voor een ieders gezondheid ga ik er vanuit dat exploitanten en sekswerkers hun maximale verantwoordelijkheid nemen in de toepassing van de richtlijnen en bij de afweging of de dienstverlening in de huidige situatie wel zou moeten plaatsvinden.’

‘Ik hoor een moralistisch discours ontstaan,’ zegt sekswerker en My Red Light-bestuurder Lyle. ‘We vinden het eng als mensen fysiek contact opzoeken. Maar als je dat wilt oplossen, moet je kijken naar de financiële omstandigheden van sekswerkers. En niet simpelweg zeggen: nee nee, jij moet binnen blijven.’ Stacy weet niet hoe ze verder moet. ‘Het is heel verwarrend, ik weet niet goed wat ik moet doen. Ik heb er geen energie meer voor onder deze omstandigheden. Ik wil stoppen, maar eigenlijk moet ik gewoon door.’