Regelmatig moet sociaal advocaat Sanne van Oers ‘nee’ verkopen aan mensen die met een juridisch probleem bij haar komen. Ze werkt bij een van de laatst overgebleven sociale advocatenkantoren in Nijmegen. “Ik weet ook niet meer waar we die mensen wél naartoe moeten sturen”, vertelt Van Oers, die ook algemeen deken is bij de Nederlandse orde van advocaten (NOvA). “We doen sinds een tijdje geen sociaal zekerheidsrecht meer, en geen huur- en arbeidsrecht. Collega’s die dat deden stopten ermee omdat de betaling in die zaken te laag werd.”

Ruim een derde van de Nederlanders heeft op basis van hun inkomen recht op een sociaal advocaat. Die wordt gedeeltelijk door de overheid bekostigd. De verschraling van deze sociale advocatuur is niet enkel een Nijmeegs probleem. Tussen 2019 en 2023 daalde het aantal sociaal advocaten dat mensen hielp met juridische zaken over uitkeringen en toeslagen landelijk met meer dan de helft, blijkt uit cijfers van het Kenniscentrum van de Raad voor Rechtsbijstand.

Ook is een forse daling zichtbaar in het huurrecht (-67 procent), arbeidsrecht (-55 procent) en familierecht (-26 procent). Het gaat hierbij om advocaten die minstens tien zaken per jaar doen met een vergoeding van de overheid.

Nijmegen en Noord-Nederland
Voor burgers met een kleine portemonnee wordt het daardoor moeilijker om een sociaal advocaat te vinden. Een tendens die de Orde van Advocaten grote zorgen baart. “We kregen onder andere uit Nijmegen en Noord-Nederland signalen dat rechtzoekenden daar al in de problemen komen”, zegt van Oers.

De NOvA voerde daarom een inventarisatie uit naar de tekorten op deze plekken, die ze deelde met Trouw en Investico, platform voor onderzoeksjournalistiek. “De rechtsgebieden waar de daling van het aantal advocaten het sterkst is, zoals sociaal en huurrecht, raken direct aan de levensbehoeften en de grondrechten van mensen.”

De afgelopen jaren verlaten consequent meer sociaal advocaten het vak, dan dat erbij komen. Op dit moment zijn er in Nederland ruim 4.400 advocaten die minstens tien keer per jaar een burger bijstaan die recht heeft op subsidies vanuit de overheid, tegenover ruim 5000 in 2019. Een deel gaat met pensioen, maar ook jonge sociale advocaten stoppen bovengemiddeld vaak.

Dat heeft deels te maken met de lage vergoedingen die sociaal advocaten krijgen voor een zaak, zegt Van Oers: “Het inkomen dat je daarmee verdient, is vaak niet genoeg om in je levensonderhoud te voorzien. De sociale advocatuur kan daarin niet concurreren met commerciële kantoren.”

Slecht imago
Niet alle sociaal advocaten zijn even pessimistisch over de lage vergoedingen. Zo blijkt uit een recent onderzoek van de Hogeschool voor Arnhem en Nijmegen (HAN) onder 22 Gelderse sociaal advocaten dat een deel van de Gelderse advocaten vindt dat hun collega’s door ‘continu te zeuren over geld’ juist zorgen voor een slecht imago.

Ook de werkdruk speelt mee, die alleen maar oploopt nu sociaal advocaten stoppen. Door de dalende aantallen doen advocaten meer zaken per persoon dan vier jaar geleden. Advocaten proberen samen verder te gaan onder één dak om huisvestingskosten te besparen en een secretariaat te delen.

“Maar zeker in landelijke gebieden lukt dat bijna niet”, zegt Eef van der Wiel, de lokale toezichthouder (deken) in Noord-Nederland. “Afstanden zijn te groot, advocaten eindigen alleen zonder secretaresse op een zolderkamertje.”

Ook is de reiskostenvergoeding een probleem in landelijke gebieden, omdat deze erg laag is en juist advocaten die grotere afstanden moeten afleggen, parten speelt. “Saillant detail is dat een reis naar een cliënt op de Waddeneilanden helemaal niet wordt vergoed. Toch blijven er sociale advocaten die dat doen omdat ze op willen komen voor kwetsbare mensen.”

Het Juridisch Loket hielp het afgelopen jaar een kwart meer mensen met een laag inkomen met juridisch advies, in vergelijking met een jaar eerder. Elke week komt dat neer op 7.500 mensen met telefonische vragen en 1.600 hulpzoekenden op één van de locaties. “We zien dat heel veel mensen vastlopen in de samenleving en de problemen alsmaar groter worden”, zegt bestuurder Willemijn van Helden.

“De meeste vragen die we krijgen, raken direct aan de bestaanszekerheid van mensen, zoals woon, werk en scheidingen.” In tien procent van de gevallen verwijst het loket door naar een sociaal advocaat. “Het kost steeds meer tijd en energie om tijdig een advocaat te vinden voor deze mensen”, zegt Van Helden.

De komende maanden doet Platform Investico onderzoek naar (de gevolgen van) afnemende rechtsbescherming in Nederland. Voor vragen, tips of opmerkingen kunt u contact opnemen met onderzoek@platform-investico.nl