Sinds de Russische annexatie van de Krim stond de Nederlandse staat via een staatsverzekeraar garant voor meerdere deals van Nederlandse bedrijven met Gennadi Timtsjenko, een vertrouweling van de Russische president Poetin. Dat blijkt uit onderzoek van Platform Investico voor Trouw en De Groene Amsterdammer. 

De openbare verzekeringspolissen tonen dat het om drie contracten ter waarde van in totaal ruim 30 miljoen euro gaat, tussen 2014 en 2020. Geraadpleegde experts zijn zeer kritisch over dit soort deals, aangezien Timtsjenko al sinds 2014 op de Amerikaanse sanctielijst stond. Pas sinds februari van dit jaar staan hij en vele anderen ook op de Europese sanctielijst. 

“Deze verzekeringen overtreden waarschijnlijk niet de Amerikaanse sanctiewetten, maar ze ondermijnen natuurlijk wel de Amerikaanse sancties,” zegt Heleen over de Linden, advocaat en expert op het gebied van sancties tegen Rusland. Amerikaanse bedrijven mogen geen zaken doen met gesanctioneerde personen, maar dat gold tot voor kort niet voor Europese bedrijven. Toch verbaast het haar dat de Nederlandse staat dit soort projecten bleef verzekeren. “Onze regering is sinds het neerhalen van MH17 heel kritisch tegenover Rusland. Dan is het hypocriet om dit soort deals wel mogelijk te maken.”

Om Nederlandse ondernemers te steunen bij het zakendoen in landen waar ze veel risico lopen, biedt staatsverzekeraar Atradius Dutch State Business (vanaf nu Atradius), namens de Nederlandse staat verzekeringen aan. Mocht een betaling uitblijven, dan keert de Nederlandse staat het geld uit. Dit soort projecten is doorgaans te risicovol voor commerciële verzekeraars en zou zonder de garantstelling van de overheid hoogstwaarschijnlijk niet plaatsvinden.

Sinds de annexatie van de Krim in 2014 verzekerde Atradius 27 deals met Russische bedrijven. Drie van die deals waren met olie- en gasbedrijven waar de Russische oligarch Gennadi Timtsjenko eigenaar van is, of een belang in heeft. Zo leverde het Nederlandse Howden Thomassen Compressors in 2020 voor ruim 8 miljoen compressors aan Timtsjenko’s gasbedrijf Novatek. En in 2014 verzekerde Atradius twee deals met bedrijven gelieerd aan Timtsjenko: de levering van offshore-apparatuur door het Nederlandse Bluewater Energy Services aan gasbedrijf Stroytransgaz en consultancy door Fluor BV aan petrochemisch bedrijf Sibur.

Amerikaanse sanctielijst

Timtsjenko werd door de Amerikaanse regering op een sanctielijst geplaatst, omdat hij tot de kleine kring van vertrouwelingen rondom Poetin behoort. Novatek en Stroytransgaz staan ook expliciet op die lijst vermeld. Bovendien doet de Amerikaanse overheid sinds 2014 onderzoek naar Timtsjenko vanwege vermeend witwassen van oliegeld.

Naast de deals met Timtsjenko vallen ook andere door Atradius verzekerde contracten op. Zo stond de staatsverzekeraar nog in 2021 garant voor twee leveringen van apparatuur aan het Russische aluminiumbedrijf Rusal, ter waarde van 27 miljoen euro. Rusal is opgericht door de oligarch Oleg Deripaska, die sinds 2018 ook op een Amerikaanse sanctielijst staat vanwege zijn nauwe banden met het Kremlin. Nadat Deripaska in 2019 afstand deed van zijn meerderheidsbelang schrapte de Amerikaanse overheid Rusal van de lijst, al bezit de oligarch nog steeds 45 procent van de aandelen.

Het ministerie van Financiën stelt dat de overheid de sancties van de Verenigde Naties, EU en Nederland volgt. Dat deze Atradius-verzekeringen de Amerikaanse sancties zouden ondermijnen noemt het ministerie “niet juist”. Sinds de Russische inval in Oekraïne eind februari en de uitbreiding van Europese sancties geeft de Nederlandse overheid geen nieuwe dekkingen voor transacties met Rusland en Belarus. 

Atradius overtreedt zijn eigen anti-corruptiebeleid

Leen Paape, hoogleraar Goed Ondernemingsbestuur aan Nyenrode zet grote vraagtekens bij de verzekeringen van Atradius voor deze deals. “Dat deze personen op een Amerikaanse sanctielijst staan zou wat mij betreft een rode vlag moeten zijn.” Lotte Rooijendijk, projectleider bij anticorruptiewaakhond Transparency International zegt dat Atradius zulke deals extra zorgvuldig moet onderzoeken: “De staat moet niet zomaar in zee gaan met omstreden personen op sanctielijsten.” 

“Atradius overtreedt hiermee zijn eigen anti-corruptiebeleid,” zegt Joseph Wilde-Ramsing, senior onderzoeker bij onderzoeksorganisatie SOMO. Atradius zegt de anti-corruptierichtlijnen van de internationale organisatie OESO te volgen. Volgens deze richtlijnen moet Atradius bij elke verzekering een zorgvuldige risicoanalyse uitvoeren, en bij mogelijke risico’s transparant zijn over de vervolgstappen. “Als ze dit goed hebben onderzocht, kan ik me niet voorstellen dat ze hier een verzekering voor hebben afgegeven”, aldus Wilde-Ramsing.

Atradius DSB zegt in een reactie dat het vanwege “privacy en bedrijfsgevoeligheid” niet in kan gaan op individuele gevallen, maar per transactie af te wegen “of er extra onderzoek nodig is”. Bluewater Energy Services, dat in 2014 offshore-apparatuur leverde aan Timtsjenko’s bedrijf zegt dat het na onderzoek concludeerde dat de Amerikaanse sancties niet op deze levering van toepassing waren. De andere Nederlandse bedrijven wilden geen commentaar geven.