Kunst is de afgelopen jaren een steeds gewilder object voor belegging en speculatie geworden. Vermogen in kunst is vrijgesteld van belasting en financieel adviseurs wijzen hun klanten op schilderijen en beeldhouwwerken als alternative asset class. Steeds meer werken verdwijnen zo in een kluis, ontoegankelijk voor het grote publiek.

Nederlandse particulieren bezitten tussen de zeven tot negen miljard euro aan kunst, blijkt uit een schatting die de grootste kunstverzekeraars van Nederland voor Investico en De Groene Amsterdammer deden. De inschatting is afkomstig van verzekeraars Hiscox, Hienfeld en Liberty, de drie grootste verzekeraars voor kunst. Alle drie de verzekeraars zien een toename in de waarde van de kunst die zij verzekeren.

Daarnaast verdwijnen steeds meer beeldende kunstwerken in opslagen. In de afgelopen tien jaar is het aantal gespecialiseerde kunstopslagen in Nederland gegroeid van acht naar dertien. Uit gesprekken met medewerkers van deze opslagen blijkt daarnaast dat de hoeveelheid particuliere kunst die zij beveiligen en opslaan is toegenomen. Volgens verzekeraar Liberty ligt een groot deel van de kunst van rijke Nederlanders bovendien ‘offshore’ opgeslagen, in kluizen in bijvoorbeeld Luxemburg en Zwitserland.

Sinds de eeuwwisseling is kunst wereldwijd een steeds aantrekkelijker financieel product geworden. De aanschaf van naoorlogse of hedendaagse kunst levert de afgelopen twintig jaar meer rendement op dan de aandelen van de vijfhonderd waardevolste beursgenoteerde bedrijven van de Verenigde Staten zoals Microsoft of Amazon. Picasso’s, Warhols en Monets worden voor recordprijzen geveild. Zeker negentig procent van de vermogensbeheerders beweegt hun rijke klanten richting kunst, omdat kunst een stabiele asset is om vermogen in te stallen of ermee te beleggen, blijkt uit onderzoek van adviesbureau Deloitte en ArtTactic.

Deze ontwikkelingen gaan niet aan Nederland voorbij. Hier kunnen rijken profiteren van de vrijstelling van kunst op box-3 heffing, de belasting op rendement. Hoeveel de schatkist misloopt door de fiscale voordelen voor kunst is onbekend. Maar afgelopen zomer schreef het Ministerie van Financiën in een rapport dat de vrijstelling van kunst in box 3 voor ‘grotere vermogensongelijkheid’ zorgt. Volgens het Ministerie is er bij vrijstelling voor kunst geen sprake van ‘fiscale neutraliteit’ en veroorzaakt de regeling ‘budgettaire derving’, ofwel misgelopen belastinginkomsten.

Op vragen van Investico over hoe de Belastingdienst omgaat met al het vermogen dat gestald wordt in kunst, laat, de fiscus weten niets apart bij te houden over particulier kunstbezit. Volgens de Belastingdienst levert kunst geen rendement op. Dat is opmerkelijk omdat financieel adviseurs, belastingconsultants en private banken herhaaldelijk en publiekelijk wijzen op het te behalen rendement.

‘Kunst is steeds meer een middel geworden voor financiële spelletjes’, zegt Christoph Rausch, onderzoeker aan de Universiteit van Maastricht die zich bezighoudt met de verstrengeling van geld en kunst. ‘Op andere markten is het toezicht goed geregeld en gelden strenge regels om woekerwinsten in te perken en handel met voorkennis te voorkomen. Maar bij kunst zien we het door de vingers.’

Op 17 april praten we in Pakhuis de Zwijger verder over dit onderzoek. De Masterclass van Investico en De Groene Amsterdammer dook een halfjaar lang in de financiële gekte van de kunstmarkt. We praten na met hen, kunstenaars, museumdirecteuren en beleggers over de vragen: Hoe kan het dat steeds meer kunst onzichtbaar wordt en in bunkers van investeerders verdwijnt? Kunnen musea nog meedingen en hoe zorgen ze dat kunst bereikbaar blijft? Meld je hier aan.