De Pandora Papers zijn een onderzoek naar de gelekte administratie van veertien advieskantoren die bedrijven opzetten en beheren in belastingparadijzen. De gegevens, zo’n twaalf miljoen documenten uit onder meer de Britse Maagdeneilanden, Belize, Samoa, Hongkong en Dubai, leggen bloot hoe criminelen, politici, popsterren, topsporters en oligarchen hun vermogen verbergen, belasting ontduiken en geld witwassen in belastingparadijzen wereldwijd. 

De stukken kwamen in handen van het Internationaal Consortium van Onderzoeksjournalisten. Meer dan zeshonderd journalisten in 117 landen onderzochten de documenten. In Nederland waren dat Platform Investico, Trouw en Het Financieele Dagblad. Nog nooit werkten er zoveel journalisten uit zoveel landen samen aan één onderzoek.

Wat zijn de belangrijkste onthullingen?

• In het lek duiken 330 ministers, parlementariërs en andere publieke functionarissen op uit ruim negentig landen, waaronder 35 huidige en voormalige staatshoofden. De huidige leiders van Tsjechië, Montenegro, Oekraïne, Chili, Dominicaanse Republiek, Ecuador, Congo-Brazzaville, Ivoorkust, Gabon, Kenia, Jordanië, Libanon, Verenigde Arabische Emiraten, en Qatar bezitten allemaal brievenbusfirma’s in belastingparadijzen, blijkt uit het lek. 
• CDA-leider Wopke Hoekstra had jarenlang een verborgen belang in een bedrijf op de Britse Maagdeneilanden, blijkt uit de Pandora Papers. Hij verkocht zijn aandelen een week voordat hij minister werd.
• Koning Abdoellah II van Jordanië, een arm land dat afhankelijk is van buitenlandse donoren, sluisde honderd miljoen dollar (omgerekend 86 miljoen euro) naar offshore bedrijven, om er vervolgens luxe villa’s van te kopen in de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk. Dit gebeurde ten tijde van de Arabische Lente, toen Jordaniërs massaal de straat op gingen in protesten tegen werkloosheid en corruptie.
• Tony Blair, voormalig premier van het Verenigd Koninkrijk, wist in 2017 zo’n 350.000 euro belasting te ontwijken bij de aankoop van een miljoenenpand in Londen via een brievenbusbedrijf op de Britse Maagdeneilanden. Blair sprak zich al in 1994 uit tegen belastingparadijzen. ‘We moeten onze belastingregels niet zo maken dat ze een speelveld worden voor ontwijking en misbruik en voor hen die weinig of geen belasting betalen, terwijl anderen daarvoor moeten opdraaien.’
• De Tsjechische premier Andrej Babiš, een zelfbenoemd strijder tegen belastingontduiking en corruptie, gebruikte een netwerk van brievenbusbedrijven om een kasteel van 19 miljoen euro aan de Franse Rivièra te kopen.

• In de data vinden we ruim negenhonderd Nederlandse eigenaren van brievenbusbedrijven. Meer dan honderd van hen weken nog uit naar belastingparadijzen na publicatie van de Panama Papers in 2016, toen werd blootgelegd hoe politici, oligarchen en criminelen misbruik maakten van belastingparadijzen, en waarna overheden een strijd tegen belastingparadijzen aankondigden.

• De Keniaanse president Uhuru Kenyatta zei in 2018 dat ‘elke politicus zijn bezittingen moet opgeven, zodat kiezers de politici daarover kunnen bevragen en kunnen bespreken wat legitiem is.’ Nu blijkt dat Kenyatta zelf een geheime stichting heeft in Panama. Andere familieleden, waaronder zijn broer en twee zussen, bezitten vijf offshore bedrijven ter waarde van zeker 26 miljoen euro. 
• De Italiaanse maffiabaas Raffaele Amato, die verdacht wordt van zeker tien moorden, kocht via een brievenbusbedrijf in Engeland grond in Spanje. In 2005 vluchtte hij vanuit Italië naar Spanje, waar hij zijn eigen criminele bende opzette. De bekende maffiafilm Gomorrah is geïnspireerd op Amato.
• In het lek duiken tevens verschillende popsterren en andere beroemdheden op, onder wie de zanger Julio Iglesias sr. (78), de Manchester City-trainer Josep (Pep) Guardiola, en de Peruaanse romanschrijver en Nobelprijswinnaar Mario Vargas Llosa.

Alweer een lek… wat is er nieuw?

Dit lek biedt voor het eerst een dwarsdoorsnede van trustkantoren wereldwijd. Bij de Panama Papers (2016) kregen journalisten de interne administratie van één kantoor in handen. De Paradise Papers (2017) legden documenten van drie kantoren bloot. Nu kijken we binnen bij veertien trustkantoren die actief zijn in meer dan dertig belastingparadijzen. 

In dit lek duiken drie keer zoveel huidige en voormalige staatshoofden, en meer dan twee keer zoveel publieke functionarissen op als in ieder eerder lek. 

Niet onverwacht blijkt Mossack Fonseca – het trustkantoor dat centraal stond in de Panama Papers – niét die ene rotte appel in een verder keurige sector. Ook de kantoren in de Pandora Papers werken voor criminelen, zorgen dat gestolen geld verstopt kan worden, en zorgen dat politici er geheime belangen op na kunnen houden.

Wie heeft de documenten gelekt?

Dat is onbekend. De documenten kwamen in handen van het Internationaal Consortium van Onderzoeksjournalisten (ICIJ), dat ze deelde met journalisten wereldwijd. Om de bron te beschermen heeft ICIJ aan de deelnemende journalisten niet laten weten hoe het de documenten in handen heeft gekregen of wat de bron is. Wel is de echtheid en betrouwbaarheid van de stukken goed gecontroleerd.

Hoe is er gereageerd op de Pandora Papers?

• De Tweede Kamer wil in debat met demissionair minister van Financiën Wopke Hoekstra over zijn aandelen in een brievenbusfirma op de Britse Maagdeneilanden. Hoekstra verkocht zijn aandelen een week voordat hij minister werd. GroenLinks-fractievoorzitter Jesse Klaver noemt het ‘uitermate verontrustend’ dat de minister van financiën aandelen had in een belastingparadijs. Volgens PvdA-Kamerlid Henk Nijboer doen de onthullingen ‘grote schade aan de reputatie van Nederland en de minister van Financiën.’ PVV-leider Geert Wilders noemt op Twitter dat Hoekstra als Eerste Kamerlid in een commissie zat die zich bezighield met belastingontduiking. ‘Maar hij zweeg erover dat hij zelf een brievenbusfirma op de Maagdeneilanden had.’
• President-commissaris van ABN Amro Tom de Swaan doet afstand van zijn aandelen in Candace Management Limited op de Britse Maagdeneilanden. ‘Het valt mij aan te rekenen dat ik het afbreukrisico van deze structuur onvoldoende op mijn netvlies heb gehad’, schrijft hij in een bericht aan zijn collega’s bij de bank. ‘Daarvoor bied ik mijn welgemeende excuses aan. Om dit te onderstrepen zal ik per direct de investering afstoten en deze schenken aan de oprichters van Asilia.’
• Italiaanse en Spaanse media berichten over de investeringen van demissionair minister van financiën Wopke Hoekstra op de Britse Maagdeneilanden. Zij brengen in herinnering dat Hoekstra (‘de havik’ volgens de Spaanse tv-zender La Sexta) zich eerder dit jaar zeer hard opstelde in de discussie over corona-noodsteun aan Zuid-Europese landen. 
• De Nederlandse Belastingdienst en de FIOD hebben aangekondigd onderzoek te gaan doen naar de onthullingen uit het lek. Ook autoriteiten in Pakistan, Mexico, Spanje, Brazilië, Sri Lanka, Australië en Panama zeggen onderzoek te gaan doen.

Wie werken er nog meer mee?

In Nederland zijn de Pandora Papers onderzocht door Platform Investico (Anouk Kootstra en Karlijn Kuijpers), Trouw (Dirk Waterval) en Het Financieele Dagblad (Gaby de Groot en Johan Leupen). De publicaties verschijnen ook in De Groene Amsterdammer.

Andere partners zijn onder meer The Washington Post, BBC, The Guardian, Süddeutsche Zeitung, Le Monde, The Indian Express, Rappler in de Filipijnen, Belsat in Wit-Rusland, iStories in Rusland, ARIJ in Libanon en Egypte, Direkt36 in Hongarije en El País in Mexico.

Worden de documenten online gepubliceerd?

Het gehele lek zal niet online worden geplaatst. Investico, ICIJ en andere media zullen wel losse documenten uit het lek publiceren over verhalen die we maken, maar alleen als de betreffende kwestie goed is onderzocht en betrokkenen om weerwoord is gevraagd. Wel zal ICIJ aan het einde van dit jaar gegevens openbaar maken over de 29.000 eigenaren van de offshore bedrijven die in het lek zijn gevonden.

Gegevens uit eerdere projecten, zoals de Panama Papers en Offshore Leaks, staan in de OffshoreLeaks database van ICIJ.

Wat is er veranderd na eerdere publicaties?

Na publicatie van LuxLeaks (2014), een onderzoek naar lucratieve belastingdeals in Luxemburg, nam de Europese Commissie maatregelen om belastingontwijking tegen te gaan. 

Mossack Fonseca, het Panamese advieskantoor dat centraal stond in de Panama Papers, besloot in 2018 de deuren te sluiten. In 2020 vaardigden Duitse aanklagers een internationaal arrestatiebevel uit tegen de twee oprichters wegens belastingontduiking en het leiden van een criminele organisatie. Belastingdiensten wereldwijd wisten dankzij de Panama Papers ruim 1,17 miljard euro aan onbetaalde belastingen en boetes te innen. In de Europese Unie, de Verenigde Staten, Panama en Ghana werden wetten ingevoerd die de transparantie van brievenbusbedrijven moeten verbeteren.

De publicatie van de FinCEN Files (2020), waarin verdachte banktransacties werden onthuld, versnelde nieuwe wetgeving in de Verenigde Staten voor betere transparantie van bedrijven.  

Hoe gaat dat, samenwerken met honderden journalisten wereldwijd?

ICIJ is een ledenorganisatie, en journalisten kunnen enkel lid worden na een strenge selectie. Dankzij dit ledensysteem kunnen de journalisten die de Pandora Papers onderzochten elkaar vertrouwen. Dat is de basis voor de samenwerking.

Verder zijn er duidelijke afspraken: alle 617 journalisten beloofden dat zij alle informatie geheim zouden houden, dat ze niemand zouden benaderen vóór een afgesproken datum, en dat ze allemaal op hetzelfde moment zouden publiceren. De journalisten doorzoeken bestanden, delen bevindingen en communiceren met elkaar via goed beveiligde online platforms. 

Blader hieronder door politici die opdoken in de Pandora Papers.