De miljoenen die oud-theaterproducent Joop van den Ende via zijn liefdadigheidsstichting wegschenkt aan goede doelen, komen voor een groot deel terecht bij bedrijven en instellingen waar Van den Ende zelf; zijn familie of zakenpartners bij betrokken zijn. Bij zeker 65 procent van de 65 miljoen euro die Van den Ende tussen 2009 en 2016 weg schonk was dat het geval, zo blijkt uit onderzoek van De Groene Amsterdammer, platform voor onderzoeksjournalistiek Investico en radioprogramma Argos.

Met de schenkingen van de VanDenEnde Foundation wordt onder meer de hypotheek afbetaald van het Amsterdamse Delamar Theater; een belangrijk podium voor Stage Entertainment; het commerciële musicalbedrijf van Van den Ende. Andere schenkingen werden deels omgezet in opdrachten aan bijvoorbeeld productiebedrijf Medialane van dochter Iris van den Ende of aan producties van Stage Entertainment.

De Belastingdienst heeft in 2006 vergeefs geprobeerd een einde te maken aan de nauwe betrokkenheid van familieleden bij vermogensfondsen zoals de VanDenEnde Foundation, stelt directeur Ryclef Rienstra van de liefdadigheidsstichting. De fiscus stelde een verbod voor om filantropen en hun familieleden in het bestuur te laten plaatsnemen.

‘Samen met andere familiefondsen in de FIN, de brancheorganisatie van vermogensfondsen in Nederland, hebben we dat tegengehouden,’ zegt Rienstra. ‘Het zou betekenen dat meneer en mevrouw Van den Ende niet meer in het bestuur van hun eigen Foundation mogen zitten. Dan houden we ermee op.’ Joop van den Ende bevestigt dit: ‘We zeiden: “nu is het klaar”.’

De Belastingdienst trok de aanscherping van de regels vervolgens in, stelt Rienstra. De Belastingdienst wil dit ontkennen noch bevestigen, maar laat wel weten dat een bestuur als bij de VanDenEnde Foundation kritisch wordt beoordeeld. ‘De onafhankelijkheid van de ANBI tegenover haar donateurs en begunstigden zal niet bevorderd worden als personen in het bestuur zitting nemen die in een zakelijke relatie staan tot de oprichter en voorzitter’.

Regels voor geefgeld

De fiscus wil duidelijke regels voor de besteding van liefdadigheidsgelden omdat de giften aftrekbaar zijn van de belasting. Geefgeld wordt via deze weg een semi-publieke uitgave die niet de zakelijke belangen van de filantroop zelf mogen dienen. Een gever mag niet over zijn gift beslissen ‘als ware het zijn eigen geld’.

Bij de VanDenEnde Foundation lijkt het omgekeerde het geval. Het bestuur bestaat uit vijf personen, waaronder Joop van den Ende zelf, echtgenote Janine Van den Ende en zwager Frank Klijberg, zijn huisadvocaat Hans van Veggel en Peter Prein gevolmachtigde van CHIOS Investments, de commerciële holding van Van den Ende. Zij besluiten echter niet zelf over donaties, zegt Joop van den Ende in een reactie. ‘Wij geven niet één bedrag weg zonder onafhankelijk adviseurs te hebben geraadpleegd. Zij worden ingehuurd door de directie, niet door het bestuur.’

De Belastingdienst liet de VanDenEnde Foundation in 2017 weten dat het bestuur met onafhankelijke leden moet worden uitgebreid. Naar kandidaten wordt inmiddels gezocht, zeggen Van den Ende en Rienstra.

Veel ondernemers hebben moeite om beperkingen te accepteren in de besteding van liefdadigheidsgeld, zegt Jo Houben, directeur van de stichting Cultuur+Ondernemen, een kenniscentrum voor ondernemerschap in de cultuursector in een reactie. ‘Ze blijven nu eenmaal ondernemer en moeten vanuit het publieke domein teruggeduwd worden. Dat moet bijvoorbeeld door de Belastingdienst gebeuren.’ De stichting ontwikkelde een Cultural Governance Code met richtlijnen voor risicomanagement, belangenverstrengeling en openheid. Houben: ‘Volgens die code kan een constructie waarin de dochter van Van den Ende verdient aan een gesponsord project, niet door de beugel.’

Financieel overzicht

Bron: Jaarverslagen 2009-2016 VandenEndeFoundation.
* * volgens Ryclef Rienstra gaat er 22 miljoen naar deze post. Dat bedrag staat niet in de openbare jaarverslagen.