Ruim zesduizend (aspirant-)militairen moesten vorig jaar te lang wachten op hun veiligheidsscreening. Daardoor konden zij niet gelijk beginnen aan hun baan bij Defensie of promotie maken. Dertig procent van de ruim 21.000 aanvragen duurde langer dan de wettelijke termijn van acht weken, terwijl is afgesproken dat dit maximaal tien procent mag zijn.

Meer dan 270 (aspirant-)militairen moesten in 2023 zelfs langer dan een half jaar wachten op het besluit in het veiligheidsonderzoek naar hun achtergrond, blijkt uit cijfers die zijn opgevraagd door het onderzoeksjournalistieke platform Investico, Trouw en De Groene Amsterdammer bij de Militaire Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (MIVD). In een reactie zegt de MIVD inmiddels maatregelen te hebben genomen.

Aspirant-militairen moeten een veiligheidsonderzoek ondergaan als laatste stap in een langer sollicitatieproces bij Defensie. Ook bij het maken van promotie is zo’n veiligheidsonderzoek soms nodig. Nieuwe militairen en hun partner worden zorgvuldig doorgelicht op eventuele veroordelingen, verslaving of financiële problemen. Als dat in orde is, krijgt iemand een verklaring van geen bezwaar (vgb). De Unit Veiligheidsonderzoeken voert deze onderzoeken uit voor de MIVD en de AIVD.

Sinds 2022 moesten bijna 600 (aspirant) militairen zelfs langer wachten dan zes maanden. Dat die groep zo lang moeten wachten op een beslissing is problematisch omdat mensen die graag bij Defensie willen werken daardoor afhaken, zegt Addie Stehouwer, voorzitter van de afdeling klachtenafhandeling van de CTIVD, de toezichthouder van de militaire inlichtingendienst. “Je komt dan op het niveau van ‘het heeft geen zin meer’”, zegt Stehouwer. “Die lange wachttijd betekent voor verschillende militairen het verschil tussen een gewilde baan bij Defensie en moeten afhaken omdat het te lang duurt. Ze moeten verder met hun leven.”

Advocaat Rachel Bruinen maakt zich ook zorgen. Zij staat militairen bij die juridisch advies vragen omdat ze te lang moeten wachten op de uitkomsten van het veiligheidsonderzoek. Ze hebben vaak na acht weken één keer te horen gehad dat er vertraging is, en daarna niks meer. “Niet iedereen kan het zich veroorloven om maanden thuis te zitten wachten op het verlossende antwoord van Defensie”, zegt ze.

De lange wachttijd komt, omdat het totale aantal veiligheidsonderzoeken hard is toegenomen. In een kamerbrief uit december zei demissionair minister van Defensie Kajsa Ollongren dat het aantal veiligheidsonderzoeken dertig procent hoger ligt dan voorzien, met name door hogere instroom bij Defensie en onder piloten in de reguliere luchtvaart. De krijgsmacht is hard op zoek naar nieuwe militairen, momenteel zijn er meer dan negenduizend openstaande vacatures. De grootste tekorten zitten met name bij IT-personeel en de technische onderhoudsdienst.

Ook zijn veiligheidsonderzoeken de afgelopen jaren complexer geworden. Dat heeft mede te maken met ‘veranderend buitenlandbeleid’ in 2021 vanwege toenemende geopolitieke spanningen. Waar ze zich precies op baseren wil de MIVD niet zeggen.

Jean Debie van de militaire vakbond VBM noemt het onacceptabel dat militairen maanden moeten wachten op hun VGB en zegt dat de gevolgen ervan groot kunnen zijn. Debie kent een militair die negen maanden heeft moeten wachten. “Je moet als nieuwe militair wel heel heel graag bij Defensie willen werken om dat te accepteren.”

De MIVD heeft verschillende maatregelen genomen om de behandeltijd van veiligheidsonderzoeken opnieuw te doen dalen. Zo zet het ondertussen meer personeel in en ‘optimaliseren’ ze het werkproces. Deze aanpassingen leiden ertoe dat dit jaar tot nu toe 93 procent van de veiligheidsonderzoeken op tijd is afgerond. “De maatregelen die zijn en worden getroffen dragen bij aan het terugdringen van de werkvoorraad en hebben er toe geleid dat de norm wordt gehaald”, zegt een woordvoerder van de MIVD. Hoeveel onderzoeken nog lopen die langer dan zes maanden duren, kan de MIVD niet zeggen.