Ruim 86 procent van de studenten die bezwaar maakten tegen een fraudebesluit van studiefinancieringsverstrekker DUO had een migratieachtergrond. Daarmee blijkt de discriminatie tegen deze studenten groter dan uit eerder onderzoek in opdracht van het ministerie bleek. Dat schrijft stichting Algorithm Audit op basis van nieuw onderzoek naar het fraudeonderzoek dat DUO uitvoerde tussen 2012 en 2023. DUO liet het onderzoek uitvoeren naar aanleiding van berichtgeving van van Investico, samen met NOSop3, het Hoger Onderwijs Persbureau, dagblad Trouw en De Groene Amsterdammer. De bevindingen van Algorithm Audit zijn in lijn met wat Investico vond: de discriminatie zat in het hele systeem van fraudeopsporing.

Zo concludeert Algorithm Audit dat studenten met een niet-Europese migratieachtergrond twee keer zo vaak als ‘hoog risico’ werden geselecteerd door het risicoprofiel dan studenten met een Nederlandse herkomst. Vervolgens selecteerden medewerkers van DUO welke studenten thuis een controle zouden. Hier blijkt dat studenten met migratieachtergrond zes keer vaker werden geselecteerd. Al met al hadden studenten met een migratieachtergrond een drie keer zo grote kans om thuis een controle te krijgen dan studenten zonder migratieachtergrond.

DUO spreekt in een reactie over ‘betreurenswaardige constateringen, die nogmaals duidelijk maken dat we het controleproces anders moeten doen en anders gaan doen’. In maart bood het kabinet al excuses aan toen onderzoeksbureau PWC concludeerde dat er sprake was van indirecte discriminatie bij de fraudeopsporing van DUO. Het onderzoek van Algorithm Audit heeft ook data over migratieachtergrond meegenomen en daarmee de discriminatie uitgebreider onderzocht dan PWC eerder deed.

De onderzoeken van PWC en Algorithm Audit werden uitgevoerd nadat Investico samen met NOSop3, het Hoger Onderwijs Persbureau, dagblad Trouw en De Groene Amsterdammer onthulde dat het onderzoek van DUO naar fraude met de uitwonende beurs vooral studenten met een migratieachtergrond trof. Minister Dijkgraaf schortte een paar dagen na publicatie de fraudeopsporing stil en besloot tot onderzoek. Tot dat moment was het juist de bedoeling dat het fraudesysteem sterk zou worden uitgebreid omdat ook studenten in het hoger onderwijs weer studiefinanciering zouden krijgen.

Uit het onderzoek van PWC bleek dat signalen van bevooroordeling eerder genegeerd werden. Zo bleek al in 2010 dat het fraudeonderzoek voornamelijk mbo-studenten met een niet-Nederlands klinkende achternaam trof. ‘Deze kennis heeft noch tot nadere verkenning van het risicoprofiel noch tot aanpassing van het model geleid’, schreef PwC begin maart. Ook heeft DUO de eigen werkwijze nooit deugdelijk onderbouwd, en de jaren erna nagelaten het fraudesysteem te toetsen of te evalueren.

De gevolgen van een fraudeonderzoek kunnen groot zijn. Bij een fraudebesluit moet de student de te veel ontvangen studiefinanciering terugbetalen, tot een maximum van drie jaar. Vaak krijgen ze daarbovenop nog een boete. Dat kan in totaal oplopen tot duizenden euro’s. Sinds 2012 werden bijna 10.000 studenten tot fraudeur bestempeld.