Uitzendkrachten verliezen bij ziekte of arbeidsongeschiktheid vaak meteen hun baan als hun werkgever een zogenoemd ‘uitzendbeding’ in hun contract heeft opgenomen. Een uitzendbeding is een afspraak over wanneer het contract direct stopt, bijvoorbeeld als het werk ophoudt, denk aan seizoensarbeid. Het is sinds 2015 in alle sectoren verboden om zieke werknemers te ontslaan en vorig jaar oordeelde het Gerechtshof in Den Haag dat het uitzendbeding daarom niet mag. De uitzendsector trekt zich daar weinig van aan.

Een vanwege ziekte ontslagen uitzendkracht gaat meteen de ziektewet in en hoeft dan niet worden doorbetaald door de werkgever maar krijgt salaris van het UWV, het uitzendbureau vult slechts een kleine hoeveelheid aan. Afgelopen jaar kwamen ruim 12.000 uitzendkrachten in deze regeling terecht, blijkt uit onderzoek van het platform voor onderzoeksjournalistiek Investico voor Trouw en De Groene Amsterdammer.

Vakbonden trekken niet aan de bel

Opvallend is dat er al zes jaar een illegale bepaling in de uitzend-cao staat, maar dat vakbonden niet aan de bel trekken. ‘Deze bepaling is helaas niet het meest slechte deel van de uitzend-cao’, zegt Erik Pentenga, sectorbestuurder Flex bij vakbond FNV. ‘Uitzendkrachten verliezen inderdaad hun baan als ze zich ziek melden, maar daar staat tegenover dat ze langer extra ziekte-uitkering krijgen.’

“Het is eigenlijk heel helder’, zegt persrechter Rick van Coevorden van het Haagse Hof. ‘Dat beding is nietig, het mag niet meer.’ Niels Jansen deed als universitair docent Arbeidsrecht aan de Universiteit van Amsterdam onderzoek naar de clausule. Hij vindt het juridisch juist dat de rechter daar een streep door heeft gezet. ‘Op deze manier kunnen uitzendbureaus zieke werknemers lozen in collectieve regelingen, terwijl in Nederland de werkgever juist verantwoordelijk is voor reïntegratie. Dat is een concurrentievoordeel voor uitzendbureaus.’

Het uitzendbeding is ooit bedoeld om bedrijven meer flexibiliteit te bieden, bijvoorbeeld als er plotseling minder klussen te doen zijn, legt Jansen uit. ‘Zodra de opdrachtgever geen werk meer heeft, moet die makkelijk van de uitzendkracht af kunnen en eindigt het contract met het uitzendbureau. Dat is althans het idee. Uitzenders hebben dat opgerekt naar: als je ziek bent eindigt het contract.’ De vakbond zou uitzendkrachten graag meer zekerheden bieden, zegt FNV’er Pentenga, maar het verbieden van deze enkele bepaling helpt daar niet bij. ‘Daarvoor zal je het systeem veel ingrijpender moeten veranderen.’

Je baan verliezen zodra je ziek bent is een prikkel voor uitzendkrachten om ziek naar hun werk te gaan, zegt Nuna Zekić, universitair hoofddocent arbeidsrecht aan de Universiteit Tilburg. ‘Zeker met corona is dat natuurlijk een slecht idee.’ Het is volgens Zekić een van de belangrijkste voorbeelden dat zekerheden die voor veel werknemers gebruikelijk zijn niet gelden voor uitzendkrachten. ‘Je ziek melden omdat je verdorie gewoon ziek bent, dat zit er als uitzendkracht niet in.’

Nieuwe uitzend-cao liep spaak

Niet alle juristen zijn het eens met de uitspraak van de rechter. ‘Het klopt dat je een contract niet mag opzeggen bij ziekte’, zegt bijvoorbeeld advocaat David Lagarrigue. ‘Maar het gaat hier niet om eenzijdig opzeggen. Door het uitzendbeding eindigt het contract automatisch. Dat is juridisch gezien heel wat anders.’ Lagarrigue staat veel uitzendbureaus bij, onder meer uitzendbureau Solutions dat de zaak verloor bij het Haagse Hof. Hij heeft cassatie ingesteld bij de Hoge Raad, die waarschijnlijk pas in 2023 naar deze zaak zal kijken.

Ook branchevereniging voor uitzendbureaus ABU schrijft in een reactie dat de uitspraak van de rechter in haar optiek onjuist is. Omdat de Hoge Raad zich hier nog niet over heeft gebogen, wil ze niet ‘zomaar’ afscheid nemen van deze bepaling.

Een uitweg uit deze impasse is om de clausule uit de cao te halen, maar de onderhandelingen over een nieuwe uitzend-cao liepen eerder dit jaar spaak. FNV en CNV liepen ontevreden weg van de onderhandelingstafel, waarna de uitzendwerkgevers een voorlopige cao sloten met minivakbond LBV. Die bond heeft er een verdienmodel van gemaakt om cao’s te sluiten in sectoren waar weinig mensen lid zijn van de traditionele bonden, bleek vorig jaar al uit onderzoek van Investico voor Trouw. Uitzenders denken alvast na over andere manieren om verantwoordelijkheid bij ziekte te voorkomen. ‘Wij adviseren onze klanten om series van contracten van vier weken te gebruiken’, zegt advocaat Lagarrigue. ‘Dan houd je dezelfde flexibiliteit.’

Uitzendbureaus proberen ook van zieke arbeidsmigranten af te komen die niet zo’n uitzendbeding in hun contract hebben, blijkt uit ons onderzoek. Oud-werknemers uit de uitzendsector vertellen hoe zij zieke arbeidsmigranten als een kostenpost zagen, en hoe het een sport was om het ziekteverzuim zo laag mogelijk te houden. ‘Ik moest zieke mensen op “afwezig” zetten’, zegt Monika Trzebiatowska bijvoorbeeld, die vijftien jaar op het kantoor van verschillende grote uitzendbureaus werkte. ‘Die mensen werden uiteindelijk gewoon op straat gezet.’