Het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) heeft in 2018 tegen de Europese Commissie gelogen over de schaal van fraude met landbouwpercelen in Nederland, waarbij boeren ten onrechte Europese subsidies aanvragen voor grond die niet van hen is. Het ministerie wist dat dit wijdverbreid was, maar ontkende dat tegenover de Europese Commissie. Daardoor bleef een uitgebreider onderzoek en terugvordering van subsidies door Brussel waarschijnlijk uit. Dit blijkt uit een interne mailwisseling die Platform Investico voor Trouw, de Groene Amsterdammer, Tubantia, De Gelderlander, de Stentor en de onderzoeksredactie van de Brabantse kranten (ED, BD en BN DeStem) in handen kreeg dankzij een beroep op de Wet open overheid (Woo).

In 2017 berichtte Trouw dat boeren wegbermen en groenstroken van de Gemeente Berkelland zonder toestemming als hun landbouwgrond registreerden en daar ten onrechte Europese subsidie en mestruimte voor ontvingen. De hoogte van subsidies en hoeveelheid mest die boeren over hun land mogen uitrijden, hangt namelijk af van de grootte van de eigen landbouwgrond die zij intekenen bij de Rijksdienst voor Ondernemers (RVO). Boeren mogen alleen andermans grond registreren wanneer de eigenaar van de grond daar expliciete toestemming voor geeft. Die toestemming hadden de boeren in Berkelland niet.

Uit interne mails van het ministerie blijkt nu dat de Europese Commissie deze vorm van fraude in Nederland in datzelfde jaar op het spoor was gekomen. De Commissie vroeg daarom, en vanwege de berichtgeving in Trouw, om een garantie dat de subsidies in Nederland rechtmatig verstrekt worden en dreigde met terugvordering.

Afzwakking probleem

Het ministerie moest zich in mei 2018 bij de Europese commissie verantwoorden over de mogelijke fraude. De ambtenaren van LNV probeerden het probleem in dat gesprek kleiner voor te stellen dan het in werkelijkheid was. ‘De Nederlandse autoriteiten hebben geantwoord dat hun geen gevallen bekend zijn van andere gemeenten waar dit probleem ook speelt’, staat te lezen in het gespreksverslag. Bovendien vertelde de Nederlandse afvaardiging dat de omvang van het probleem in Berkelland niet bekend zou zijn.

Uit de openbaar gemaakte stukken blijkt echter dat het ministerie hierover al maanden eerder uitgebreid was geïnformeerd. De Gemeente Berkelland vertelde het ministerie in februari 2018 dat ze reeds negentig hectare ingepikte gemeentegrond in kaart had gebracht. Bovendien zouden ook de Gemeente Hof van Twente én Gemeente Deventer deze vorm van fraude al hebben vastgesteld.

Berkelland stuurde daarnaast twaalf concrete voorbeelden van onrechtmatige registratie van landbouwgrond in eigen gemeente aan het ministerie. Naast talloze bermen bleken ook een gemeentelijke vuilstort en een braakliggend en ondergelopen stuk gemeentegrond op een industrieterrein succesvol geregistreerd als landbouwgrond. Toenmalig Landbouwminister Carola Schouten werd eind 2017, enkele dagen na de publicatie in Trouw, al in grote lijnen ingelicht over de situatie in Berkelland en de ingepikte vuilstort.

In een mail aan Berkelland verklaarde een ambtenaar van het ministerie ‘niet verrast’ te zijn dat ‘het fraudeprobleem’ in meer gemeenten speelde. In de communicatie naar de pers, de Tweede Kamer en de Europese Commissie lieten ambtenaren deze informatie echter achterwege. ‘We moeten hier zo veel mogelijk downgraden ook gelet op de derogatiediscussie die loopt bij de mest met de Europese Commissie,’ waarschuwden ze elkaar. En: ‘Woord fraude svp niet gebruiken!’

Het onrechtmatig registreren van stukken land, ook wel ‘bermfraude’ genoemd, is mogelijk omdat RVO en LNV niet controleren of er toestemming is van de grondeigenaar. Ook nadat het Europese Commissie het ministerie had aangesproken weigerde het ministerie dit. ‘Om dat met zekerheid te kunnen vaststellen, zou je dat allemaal moeten gaan controleren. Daar willen we uiteraard ver weg van blijven,’ schreef een ambtenaar van het ministerie. Uit de mailwisseling blijkt ook dat RVO naar eigen zeggen de Gemeente Berkelland ‘twee jaar genegeerd’ heeft, tot de publicatie van Trouw in 2017 voor opschudding zorgde.

Het ministerie van LNV zegt in een reactie dat haar antwoorden aan de Europese Commissie niet in tegenspraak zouden zijn met de melding van de gemeente Berkelland, omdat de overheden die Berkelland daarin aanwees zich op dat moment nog niet bij het ministerie hadden gemeld. LNV kan op dit moment niet nagaan of zij zelf met de betreffende overheden contact hebben gezocht. Bovendien komt het ministerie terug op eerdere uitspraken over het ‘fraudeprobleem’ in de gemeente Berkelland en zegt nu dat er sprake zou zijn geweest van een ‘gedoogsituatie’.

De Europese Commissie zegt in reactie op vragen dat ze nog niet op de hoogte was van de mail van Berkelland. Ze benadrukt dat ze de kwestie serieus neemt en de Nederlandse autoriteiten zal vragen om meer informatie.