De Nederlandse overheid werkt al tien jaar met Braziliaanse autoriteiten aan een ‘duurzaam’ infrastructuurproject dwars door de Amazone. Het project leidt tot ontbossing, landroof en gewapende conflicten. Het ministerie van Buitenlandse Zaken en de ambassade weten van de misstanden maar zien die voornamelijk als een reputatieprobleem, blijkt uit onderzoek van Investico voor Trouw en De Groene Amsterdammer.

De Nederlandse overheid is betrokken bij de ‘Corredor Norte’, een groot infrastructuurproject bedoeld om soja uit midden-Brazilië snel naar zeehavens te transporteren. Uit meer dan tachtig documenten die Investico in handen kreeg dankzij een een beroep op de Wet Openbaarheid van Bestuur blijkt dat het ministerie van Buitenlandse Zaken zeer nauw betrokken is bij het project. Met subsidie ontwierpen Nederlandse bedrijven een web van havens, geasfalteerde wegen en spoorlijnen die de Amazone moeten gaan doorkruisen.

De ambassade organiseerde evenementen om te zorgen dat Nederlandse bedrijven opdrachten kunnen bemachtigen voor het project waar de Braziliaanse overheid 5 miljard euro voor uittrok, en waar tien tot twintig miljard aan private investeringen bovenop komen.

Deel van de ‘Corredor Norte’ door de deelstaat Pará in BraziliëBeeld door: Datavisualisatie: Adriana Homolova

In vrijwel alle beleidsstukken benadrukt het ministerie dat de projecten duurzaam moeten zijn. ‘Nederland wil de duurzame ontwikkeling van de Corredor waarborgen’, schreef ambassadeur Han Peters vorig jaar.

‘De samenwerking is heel productief’, zegt Marcelo Prado, directeur van het Braziliaanse agentschap voor wegtransport, de partij waar Nederland het nauwst mee samenwerkt. ‘We hebben doorlopend contact met de ambassade. Op een aantal projecten werken we echt één op één samen.’

Ontbossing en landroof

Inmiddels zijn tien sojahavens gebouwd, wegen geasfalteerd, en staan drie spoorlijnen en tientallen havens gepland. Nederlandse bedrijven als Arcadis en Boskalis zijn al actief. Zo overzag Arcadis de bouw van een sojahaven die ligt op een plek waar bijna 200 families op illegale wijze werden uitgekocht. Zij kregen zo weinig compensatie dat veel van hen geen huis meer hebben. Arcadis zegt in een reactie dat het de zaak te betreurt en meldt dat alle benodigde vergunningen waren verkregen op het moment dat Arcadis betrokken raakte.

De projecten jagen bovendien ontbossing aan. Nadat ontbossing jarenlang afnam, stijgt die weer sinds Brazilië in 2012 een nieuwe boswet kreeg. Vooral in gebieden rondom de havens en wegen verdwijnt het bos in rap tempo.

Bos rondom de haven van Itaituba tussen 2000 en 2016

‘Reputatieprobleem’

De Nederlandse overheid is zich volledig bewust van de problemen, zo blijkt uit de interne stukken. ‘Vanuit het postennet Brazilië bestaat de zorg dat er vanuit Braziliaanse zijde onvoldoende toezicht wordt gehouden op de negatieve impact op milieu, klimaat, en mensenrechten van de activiteiten waar het Nederlandse bedrijfsleven bij betrokken is’, staat in een memo. Ambtenaren waarschuwen voor corruptie, gewelddadige conflicten, moord en illegale ontbossing.

Maar het ministerie van buitenlandse zaken ziet dit vooral als een reputatieprobleem: ‘Mocht dit realiteit blijken dan zal Nederland, gezien de Nederlandse betrokkenheid bij dit project, aanzienlijke imagoschade oplopen met mogelijk grote economische en zelfs politieke consequenties’, aldus een memo uit 2017.

Bos rondom de haven van Santarém tussen 2000 en 2016

Toch gaat de Nederlandse staat op de ingeslagen weg voort. ‘Vanwege het belang van de Corredor heeft het postennet Brazilië zich de afgelopen jaren ingezet om de kansen in deze regio bij Nederlandse bedrijven en kennisinstituten onder de aandacht te brengen’, staat in een intern memo. De ‘Corredor’ is een van de prioriteiten in het meerjarenplan 2017-2020 van de ambassade.

Het ministerie laat in een reactie weten dat duurzaamheid belangrijk is voor het kabinet. ‘Het Nederlandse bedrijfsleven is sterk in het bieden van vernieuwende oplossingen waarbij economisch succes samengaat met duurzaamheid’, schrijft de woordvoerder. De vraag wat Nederland concreet doet aan duurzaamheid in de Corredor, blijft onbeantwoord.