Private aanbieders van onderwijs hebben vorig jaar ongeveer dertig miljoen euro ontvangen uit de ruim negentig miljoen overheidssubsidie om corona-gerelateerde leerachterstanden in te halen. Schoolleiders besteedden een derde van het geld aan private bedrijven die onder andere bijlessen en huiswerkbegeleiding geven. Dat blijkt uit een enquête die platform voor onderzoeksjournalistiek Investico voor Trouw, EenVandaag en De Groene Amsterdammer hield onder alle 574 middelbare scholen die vorig jaar met deze coronasubsidie meededen. 

Dat gaat in tegen de wens van onderwijsminister Slob om commerciële partijen bij corona-achterstanden zo mogelijk ‘op grote afstand te houden’. Slechts een derde van de 135 respondenten gaf geen subsidiegeld uit aan externe bedrijven, blijkt uit de enquête. Scholen die dat wel deden, gaven gemiddeld de helft van het subsidiebedrag uit aan private ondersteuning. De subsidie wordt gezien als ‘voorproefje’ voor de miljarden die het onderwijs de komende jaren in het vooruitzicht zijn gesteld.

Ongemak bij schoolleiders

Veel schoolleiders zeggen in principe tevreden te zijn met de diensten van de huiswerkbedrijven, maar voelen zich ongemakkelijk bij het uitbesteden van taken die ze voorheen zelf vervulden. De subsidies zijn eenmalig, dus kunnen scholen ze niet besteden aan vaste contracten voor nieuwe docenten, die sowieso schaars zijn. ‘Als ik al een eerstegraads wiskundeleraar vind, dan zet ik die voor de klas’, zegt Henk van Ommen van Het Baarnsch Lyceum. ‘Die ga ik dan echt niet inzetten voor huiswerkbegeleiding.’

Dezelfde bezwaren klinken over de aankomende 8,5 miljard subsidie voor het onderwijs. Ook deze subsidie is eenmalig en moet bovendien binnen 2,5 jaar op zijn. De Algemene Rekenkamer en de Onderwijsraad waarschuwden de afgelopen maanden al voor ‘ondoelmatige uitgaven’ omdat scholen het geld in korte tijd moeten besteden. Als middelbare scholen slechts een fractie van de miljardensubsidie uitgeven aan externe bedrijven, zou dat een enorme financiële impuls zijn voor de bijlesmarkt die volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek nu ongeveer 300 miljoen bedraagt.

Schaduwonderwijs staat allang niet meer op afstand

Minister Slob erkende al dat het bij de bestedingen van die miljarden ‘op de loer ligt dat allerlei commerciële partijen het misschien gaan overnemen’. Hij raadt schoolleiders aan ze alleen in te schakelen als het nodig is en ze anders ‘op grote afstand’ te houden. Opmerkelijk, vindt wetenschapper Louise Elffers die al jaren onderzoek doet naar het zogenoemde ‘schaduwonderwijs’ voor de Universiteit en Hogeschool van Amsterdam. Deze bedrijven stonden ook voor corona allang niet meer op afstand, zegt Elffers. ‘Dat moeten we erkennen. Dan pas kan je een goede discussie voeren over welke taken deze bedrijven wel en niet mogen uitvoeren.’

Bijles en huiswerkbegeleiding is zo niet langer alleen weggelegd voor kinderen van ouders die dat kunnen betalen; steeds vaker koopt de school het extra onderwijs in. ‘Die groeiende rol van het schaduwonderwijs roept de vraag op welke taken de school zelf moet vervullen en welke taken ze mogen uitbesteden aan commerciële aanbieders’, zegt Elffers. ‘Het is een verkapte privatisering van een deel van het publiek bekostigde onderwijs, waar de overheid nul toezicht op houdt.’ Schoolleiders maken zich hier ook vaak zorgen om, maar hebben nauwelijks andere middelen om hun leerlingen nu te helpen. ‘Als de leraren er niet zijn om je vacatures te vullen, zoeken wij eerst docenten in opleiding’, zegt Hans Timmermans, rector van het Haagse Segbroek College. ‘Maar als die er ook niet zijn, neem je je toevlucht tot de studenten die voor deze bedrijven werken.’

Honderd nieuwe bedrijven per jaar

In een reactie stelt het ministerie van Onderwijs dat het ‘onwenselijk’ is als het uitvoeren van publieke onderwijstaken bij private partijen zou komen te liggen. Het ministerie zegt komend jaar onderzoek te zullen doen naar het gebruik van aanvullend onderwijs en publiceert binnenkort een richtlijn voor scholen over de inhuur van externe partijen.

Elk jaar komen er meer dan honderd bijles- en huiswerkbedrijven bij, blijkt uit cijfers van de Kamer van Koophandel die Investico opvroeg. Het zijn er nu ruim drieduizend, maar veruit de grootste is huiswerkbegeleider en examentrainer Lyceo. Dat bedrijf kocht vrijwel ongemerkt haar concurrenten over, en zet goedkope krachten in met onzekere arbeidsconstructies. Jongerenvakbond FNV Young & United bereidt momenteel een rechtszaak voor tegen het bedrijf, omdat de studenten die bijlessen en huiswerkbegeleiding geven niet in dienst zijn, maar werken als freelancer. De vakbond noemt dat een ‘schijnconstructie’.