Megastallen branden relatief vaker af dan reguliere veestallen en het totaal aantal stalbranden is de afgelopen acht jaar toegenomen. Daarbij kwamen meer dan een miljoen dieren om het leven. De stijging betekent een mislukking van de in 2012 door de overheid ingestelde commissie die zich tot doel stelde het aantal branden en hun slachtoffers ‘fors te verminderen’.

Dat blijkt uit onderzoek van Platform voor onderzoeksjournalistiek Investico op basis van een overzicht van alle stalbranden sinds 2012. Mega-varkensstallen werden ruim zeven keer vaker getroffen door een dodelijke brand dan gewone stallen. Bij mega-kippenstallen was dat ruim twaalf keer vaker, blijkt uit de analyse. Eén op de 32 megastallen voor kippen en varkens brandden de afgelopen drie jaar af. Bij gewone stallen was dat één op de 323.

Intensivering veeteelt

De brandveiligheidseisen voor megastallen lijken achter te blijven bij de toenemende intensivering van de veehouderij. Het aantal megastallen (veehouderijen met bijvoorbeeld meer dan 220 duizend vleeskuikens of 7500 vleesvarkens) neemt toe. Branden eisen steeds meer slachtoffers: de afgelopen vier jaar kwamen ruim drie keer zoveel kippen, varkens en runderen om als in de vier jaar daarvoor.

Volgens de commissie Brandveilige Veestallen, waarin naast de overheid ook agrarische belangenvereniging LTO, de Dierenbescherming, Brandweer Nederland en het Verbond van Verzekeraars zitten, waren er afgelopen jaar 41 stalbranden. Dat is een daling ten opzichte van 2018, maar bijna een verdubbeling ten opzichte van 2012. In die cijfers laat de commissie bovendien incidenten buiten beschouwing waarin dieren door verstikking om het leven komen. Het aantal daarvan neemt toe: alleen al vorig jaar kwamen bij zes van zulke incidenten 150 duizend dieren om het leven.

Boerenorganisaties wijzen veelvuldig naar knaagdieren als oorzaak voor stalbranden, omdat ze kabels kunnen doorknagen en zo voor kortsluiting zouden zorgen. Knaagdierbestrijding is in het regeerakkoord zelfs opgenomen als maatregel tegen stalbranden. Volgens verzekeraar Achmea (Interpolis) bestaat voor die relatie echter geen aantoonbaar bewijs. Het Kennis- en Adviescentrum Dierplagen, dat afgelopen jaar stelde dat een kwart van de stalbranden door ongedierte wordt veroorzaakt, kan Investico desgevraagd niet één voorbeeld daarvan noemen.

Belangen wegen zwaarder dan expertise

Lector brandpreventie René Hagen van het Instituut Fysieke Veiligheid is kritisch op het werk van de commissie Brandveilige Veestallen. ‘De commissieleden zitten daar vooral vanwege hun belangen, niet zozeer vanwege hun deskundigheid’, stelt Hagen. De Wageningen Universiteit deed ter ondersteuning van de commissie al in 2012 uitgebreide aanbevelingen, maar daar is weinig mee gedaan. Hagen: ‘Ze hebben twee aanbevelingen overgenomen waarvan ze dachten dat het niet veel pijn zou doen.’

Niet overgenomen werden onder meer het advies om een brandslanghaspel van voldoende lengte te verplichten; minimaal één vluchtdeur in het dierverblijf op te nemen of oude cv-ketels en geisers in stallen te verbieden. Ook een recent advies om de grootte van stalcompartimenten aan een maximum te binden, werd niet overgenomen.

De commissie zelf erkent de toename van het aantal branden niet. De waargenomen stijging zou het gevolg zijn van toevallige fluctuaties door de jaren of door een gebrekkige registratie in de eerste periode. LTO-voorman en commissievoorzitter Alfred Jansen stelt zelfs dat het aantal branden daalt. Ook betwijfelt hij of megastallen vaker afbranden, zoals de cijfers laten zien. ‘Zelfs áls het zo is dat brand vaker voorkomt bij ‘megastallen’, dan is een oorzakelijk verband nog niet aangetoond.’

Verzekeraars trekken zich terug

René Hagen merkt op dat er in Nederland nog maar weinig megastallen zijn, waardoor één brand direct veel invloed op de resultaten heeft. Bovendien is de kans in een grotere stal in beginsel groter. Maar de berekening is volgens hem correct en laat zien dat megastallen de afgelopen drie jaar vaker door brand werden getroffen, en dat dieren in megastallen vaker omkomen door brand. Ook het Verbond van Verzekeraars bevestigt de berekening: ‘Ondanks het kleine aantal is de uitkomst zo duidelijk dat je die niet zomaar naast je neer kan leggen.’

Door het stijgend aantal branden bij steeds grotere bedrijven loopt de financiële schade op. Verschillende verzekeraars verlieten de afgelopen jaren de noodlijdende agrarische verzekeringsmarkt. Andere zagen zich genoodzaakt hun premies te verhogen, in het bijzonder voor intensieve veehouderij. De branchevereniging voor verzekeringsadviseurs Adfiz noemt de varkens- en pluimveehouderij inmiddels ‘praktisch onverzekerbaar’.

Geen limiet aan stalgrootte

Landbouwdieren mogen gehouden worden in steeds grotere compartimenten zonder brandwerende muren, blijkt uit het onderzoek van Investico. De wettelijk toegestane grootte van een brandcompartiment in een veestal werd in 2012 opgerekt van 1000 naar 2500 vierkante meter. Maar ook dat blijkt geen harde bovengrens. Boeren mogen nog eens twee keer zo groot bouwen als ze de gemeente ervan kunnen overtuigen dat de stal ook twee keer zo brandveilig is. Bouwadviseurs kunnen de vermeende veiligheidswinst echter naar eigen inzicht berekenen.

Zo zijn boeren met relatief goedkope maatregelen in staat om vrijwel onbeperkt groot te bouwen. Het instellen van een rookverbod of het volgen van een brandveiligheidstraining kan al extra vierkante meters opleveren. ​Tien jaar geleden waarschuwde de brandweer in het Noord-Limburgse Venray al dat er ‘met enige vindingrijkheid absurd grote brandcompartimenten gerealiseerd kunnen worden’. De landelijke, niet verplichte, richtlijn die de omvang van stallen sinds twee jaar bepaalt, stelt nog steeds geen bovengrens ondanks advies van de Wageningen Universiteit om dat wel te doen.

De kans op stalbrand verschilt per regio. In Brabant brandden de afgelopen acht jaar verreweg de meeste varkensstallen af; ook na correctie van dat cijfer voor het grotere aantal van deze stallen in de provincie. Zeeland bleef, op een verbrande koe na, geheel verschoond van stalbranden.