Op het vijftigste partijcongres van de ChristenUnie, op een zaterdagochtend in maart¹, gaan in het congrescentrum in Apeldoorn de luiken langzaam dicht. 'Psalm 118, samenzang' staat op het projectiescherm². Het is het eerste partijcongres sinds de verkiezingsnederlaag afgelopen november³.

'Vrienden, laat ik er geen doekjes om winden', spreekt partijleider Mirjam Bikker enkele honderden leden toe. ‘Wat is er ontzettend veel gebeurd sinds het vorige congres.'⁴ De partij verloor afgelopen najaar twee van hun vijf zetels. Bijna één op de vijf eigen leden stemde op de PVV, NSC of SGP.⁵

Maar vandaag kijkt de partij ook vooruit, naar de aanstaande Europese verkiezingen in juni. Enkele meters achter Bikker hangt een wit met blauwe banier. 'ECPM', staat erop.

Word nu Vriend van Investico en versterk de onderzoeksjournalistiek in Nederland

Steun ons

Het is een afkorting die niet direct een belletje zal doen rinkelen. Sterker nog, in de pauze, als de grotendeels in zondagspak geklede aanwezigen langs de broodjes met kaas en kannen met karnemelk schuifelen, blijken veel ChristenUnie-leden evenmin te weten waar ECPM voor staat. 'Geen idee', antwoordt een man. Een oudere vrouw wijst op de pubquiz over ECPM, later die middag. 'Ik ga hierheen', zegt ze. 'Ben wel benieuwd wat zij doen.'

Dat is opvallend, want de ChristenUnie en de European Christian Political Movement (ECPM) zijn al twintig jaar met elkaar verweven⁶. De europartij is medefinancier van het congres in Apeldoorn en komt vandaag de verkiezingsplannen presenteren: ‘Wij promoten christelijke waarden in het Europese parlement,’ zegt de Moldaafs-Roemeense ECPM-voorzitter⁷ Valeriu Ghileţchi. ‘De bijbel is onze politiek’⁸.

In Nederland heeft de ChristenUnie zich de afgelopen jaren geprofileerd als een gematigd progressieve partij tussen de rechtse regeringspartijen. Niet alleen op klimaat en migratie, maar op hun website staat tegenwoordig ook: ‘Als politieke organisatie geven we lhbti-ers de volle ruimte om in alle lagen van onze partij te participeren’⁹.

Maar in Europa heeft de ChristenUnie zich de afgelopen decennia van een heel andere kant laten zien. De European Christian Political Movement (ECPM), opgericht door de ChristenUnie¹⁰, strijdt daar tegen Europese wetgeving over het recht op abortus, euthanasie en het homohuwelijk.¹¹

Investico kreeg via een gelekte mailbox een inkijkje in de onzichtbare activiteiten van de ECPM. De mailgroep die we konden inzien was het belangrijkste communicatiekanaal van Agenda Europe¹², een lobbyclub met zo’n vierhonderd leden uit dertig verschillende landen, waar verschillende ECPM-leden zich voor inzetten. Samen met journalisten van het Britse OpenDemocracy, het Zweedse Dagens ETC, het Kroatische Portal Novosty, en het Poolse Onet, onderzocht in Nederland Investico de mails, mede voor De Groene Amsterdammer.

Het lek bevat bijna vierduizend mails, met strategische discussies¹³, uitnodigingen voor evenementen¹⁴ en (juridische) adviezen¹⁵ van de lobbygroep tussen 2013 en 2019. We lezen mee met hoe er allianties worden gezocht met wie er ook maar tegen vrouwen- en homorechten is. We vinden een bonte verzameling deelnemers¹⁶, waaronder hate-groups, mails vol met racistische, homofobe en xenofobe uitspraken en waar samenwerkingen worden gezocht tot in Rusland.

Een sleutelrol blijkt weggelegd voor de Europartij van de ChristenUnie, die niet alleen een van de financiers van de lobbygroep is, maar ook naar voren komt als drijvende kracht achter de besloten mailgroep.

Partijen sprokkelen

De ECPM, en dit verhaal, begint bij geestelijk vader van de partij: Leo van Doesburg, de Nederlander die een household name is voor conservatieve christenen van Polen tot de Azoren, van Brussel tot Moldavië. Hij duikt op bij christelijk-conservatieve evenementen¹⁷, in de kleine letters van conferentieverslagen¹⁸, aan de rand van rondslingerende groepsfoto’s¹⁹, in de wandelgangen van het Europees Parlement.²⁰ Maar wie hem online opzoekt, ziet zijn naam slechts enkele keren verschijnen, buiten summiere vermeldingen in de christelijke dagbladen.

In 2005 werd de ECPM opgericht, mede door de ChristenUnie²¹. Het is de kleinste Europese partij²², opmerkelijk genoeg zonder eigen fractie in het Europese parlement. Om ECPM als zelfstandige partij in het Europarlement te laten kwalificeren, moesten Van Doesburg en de ChristenUnie kandidaten kunnen leveren uit bewegingen die in minstens een kwart van de lidstaten parlementair vertegenwoordigd zijn.²³

Zo begon Van Doesburg een tocht waarbij hij in elf landen dertien partijen²⁴ verzamelde die zich bij zijn beweging wilden aansluiten. Opmerkelijk daaraan is dat enkele daarvan helemaal geen nadrukkelijk christelijke partijen waren, maar zogeheten 'etnische partijen', zoals de 'Bulgaarse Unie van Roemenië'²⁵, die volgens de Roemeense wet standaard aanspraak maken op een zetel in het nationaal parlement.²⁶

Met genoeg handtekeningen op zak kan de ECPM vanaf 2010²⁷ ook rekenen op subsidies. Het eerste jaar is dat €210.000²⁸, in 2022 (de laatste openbaar gemaakte cijfers²⁹) ruim €1.2 miljoen³⁰. Geld bedoeld om politiek mee te bedrijven en stemmen te winnen. Ook de ChristenUnie en neveninstellingen FICDD en hun wetenschappelijke stichting droegen tussen 2010 en 2022 volgens de jaarverslagen van de ECPM bijna een ton bij aan hun Brusselse partij.³¹

Van Doesburg zoekt in die vroege jaren ook steun in Rusland. Zo blijkt uit gelekte e-mails van Kyrylo Frolov die onder meer perschef was van de Russische Unie voor Orthodoxe Russische burgers³². De Russische advocaat Ekaterina Smyslova schrijft namens Van Doesburg in 2011 een mail aan Frolov met het volgende verzoek³³: een mogelijke samenwerking tussen de ECPM en de orthodoxe sociaal-politieke krachten van Rusland. Frolov reageert hier enthousiast op: ‘Geweldig, ik stuur het naar de DECR [De Russisch-Orthodoxe Kerk, red.], Metropolitan Hilarion [hoog geestelijk leider binnen de kerk, red.]’.³⁴ Een jaar later reist Van Doesburg naar Moskou om in een samenwerking tussen de ECPM en de Russisch-Orthodoxe kerk een conferentie te houden³⁵.

Wel spraken we drie jaar geleden al eens met de Russische advocaat Smyslova. 'Ik was heel enthousiast over mijn ontmoeting met Leo van Doesburg. ‘Zo'n grote man,' zei de Russin opgewekt vanuit haar kleine appartement in Moskou. Ze ontmoette hem in Moldavië, waar hij jonge christenen klaarstoomde voor de politiek. 'Via de ChristenUnie', vertelt Smyslova verder, 'ontdekte ik dat mensen in Nederland hebben besloten om West-Europa wakker te schudden over de christelijke waarden.'³⁶

Van Doesburgs zoektocht in Moskou werpt twee jaar later zijn vruchten af. De ECPM wordt als Russisch bruggenhoofd in Brussel genoemd door Konstantin Malofeev, beter bekend als 'de orthodoxe oligarch'³⁷ en oprichter van de rechts-extremistische pro-kremlin mediagroep Tsargrad TV. In een gelekt document uit 2013³⁸ somt Malofeev zijn lijst van lopende projecten op. Voor zijn plan voor een 'interparlementair forum' tussen Rusland en Europa noemt hij de Europese ChristenUniepartij 'de belangrijkste partner'. Van Doesburg wordt omschreven als 'de leider'. Een jaar later, in 2014, komt Malofeev op de Amerikaanse sanctielijst voor het financieren van milities in het Oekraïense Donetsk³⁹.

‘Restoring the natural order’

Maar wat doet Van Doesburgs ECPM dan precies? Daarin geeft de gelekte mailbox van Agenda Europe een inkijkje. In de mails van deze internationale anti-abortuslobbygroep is Van Doesburg alomtegenwoordig, treedt hij op als beheerder en moderator en neemt actief deel aan discussies. Agenda Europe is meer dan alleen een mailgroep: het netwerk organiseerde jaarlijks een meerdaagse strategische top.⁴⁰ Zo werd in 2014 een bijeenkomst gehouden in München waar een 140 pagina’s tellend manifest wordt gepresenteerd genaamd ‘Restoring the Natural Order’.⁴¹ Hierin worden tactieken van het netwerk alsvolgt besproken: presenteer christenen als slachtoffer van discriminatie, haal subsidies binnen waar het kan, neem de taal van de vijand over, dus vermijd religieuze argumenten en gebruik progressieve argumenten.

'Dit moet centraal staan voor ieders nationale strategische plan’ mailt Gudrun Kugler, een Oostenrijks politicus en een van de beheerders van de groep, twee jaar later voor een bijeenkomst in Warschau rond⁴². Op de top in 2016 wordt ook duidelijk waar het partijgeld van de ECPM onder meer naar toe gaat: ze worden bedankt als ‘genereuze sponsor’ van het congres.⁴³

De maillijst bevat een bont gezelschap. Uit allerlei gelederen komen christenen hier samen, van katholieken en protestanten tot evangelische christenen en Russisch orthodoxen. Neem bijvoorbeeld Austin Ruse, een van de actiefste leden van de groep. Hij is voorzitter van het Amerikaanse C-Fam, een anti-homo ngo die onder Trump veel aanzien verwierf,⁴⁴⁴⁵ in 2014 riep hij op tot het doodschieten van linkse academici.⁴⁶ Het Southern Poverty Law Center bestempelde C-Fam als LGBT-hate group.⁴⁷ Ruse schrijft ook voor het ultrarechtse desinformatieplatform Breitbart News.⁴⁸ In de mailwisselingen begint Ruse onder meer gesprekken over ‘homo-homofobie’ in de 'lelijke en gevaarlijke' wereld genaamd 'Gay World'.⁴⁹

Misschien een van de opvallendste figuren in Agenda Europe is Bogdan Stanciu. Begin deze eeuw beheerde hij de Roemeens tak van Altermedia, een netwerk aan websites opgericht door een Amerikaan, namelijk David Duke, voormalig Grand Wizard van de Ku Klux Klan.⁵⁰ Ook leidde Stanciu enkele jaren Noua Dreapta (‘Nieuw Rechts’), een neonazistische⁵¹ groep die in Boekarest de 'Mars voor Normaalheid' organiseert als protest tegen de Gay Pride.⁵²⁵³⁵⁴ Stanciu's anti-abortusplatform Pro Vita was in 2011 mede-oprichter van Sallux, de wetenschappelijke stichting van ECPM.⁵⁵ Stanciu staat ook op een lijst, gepubliceerd door Christo Grozev van Bellingcat, van mensen die als agent voor Rusland in het buitenland zouden optreden, en zou zijn opgesteld door Poetins adviseur buitenlandpolitiek Aleksander Dugin.⁵⁶

Maar de groep bevat ook veel politici. Een bekende Nederlandse naam die opduikt is Don Ceder, zittend kamerlid voor de ChristenUnie. Hoewel hij nooit zelf mailt, wordt hij in 2014 al wel genoemd in een lijst met social media accounts van Agenda Europe-leden⁵⁷. Drie jaar geleden toonde Investico ook al aan dat Ceder op een ledenlijst van de Agenda Europe maillijst uit 2016 voorkomt⁵⁸.

In de groep zitten meer Nederlanders: Auke Minnema, voormalig directeur van ECPM⁵⁹, Michiel Hemminga van het Spaanse ultraconservatieve anti-homoplatform CitizenGo⁶⁰⁶¹, Hepke Deelstra, destijds van de jongerenafdeling van de ECPM⁶², Frans Veerman van OpenDoors, dat onder andere de methodologisch twijfelachtige ‘Ranglijst Christenvervolging’ bijhoudt⁶³, Henk Jan van Schothorst van de lobbygroep Christian Council International⁶⁴ en Johannes de Jong van Sallux, het wetenschappelijk bureau van de ECPM⁶⁵.

Mail voor steun en toeverlaat

Af en toe lijkt de besloten Google Group een uitlaatklep van verbazing en frustratie. Als er slecht nieuws valt te melden over een gedeelde vijand, wordt het snel rondgemaild. 'Eerste transgender met borstkanker’', stuurt Auke Minnema van de ECPM vroeg op een woensdagochtend⁶⁶. 'Geestelijke ziekte ontdekt bij zaaddonor van 36 kinderen',⁶⁷ mailt de Amerikaanse Sharon Slater, voorzitter van een wereldwijde anti-lgbt organisatie.⁶⁸⁶⁹ 'Dit is een handig voorbeeld', voegt ze eraan toe, verwijzend naar het gedeelde standpunt tegen zaaddonatie.

Met de nieuwsartikelen lijken de leden elkaar vooral te willen helpen. Een Zweedse lobbyist stuurt bijvoorbeeld een bericht over de Zweedse jonge liberalenpartij, die incest wil decriminaliseren:⁷⁰ 'Dit soort gekkigheid slaat erg aan bij Afrikanen en Aziaten',⁷¹ zegt Stefano Gennarini, de VN-vertegenwoordiger van het tot hate group bestempelde C-Fam erover. Een maand later deelt iemand een video over homo-acceptatie,⁷² waarop een levendige discussie losbarst. 'De les die we hieruit moeten trekken is dat we ze moeten BESPOTTEN', schrijft een Italiaanse advocaat over de lhbti-beweging.⁷³

Marie Smith, een Amerikaanse anti-abortuslobbyist,⁷⁴ vraagt tussendoor aandacht voor haar essay 'Girls Just Want to be Born' over 'gendercide' tegen ongeboren meisjes⁷⁵. Twee dagen na de terreuraanval in Brussel in 2016 stelt een Slowaak in de groep: 'Het doden van ongeborenen of oude zieke mensen is hetzelfde als mensen doden met bommen.'⁷⁶

In de mailgroep van Agenda Europe wordt ook duidelijk hoe de groep taal en woordkeuze als een belangrijk instrument ziet om het debat naar hun hand te zetten. Van Doesburg legt in september 2017 in een lange mail uit waarom het gebruik van woorden als ‘homosexualisme’ en ‘sodomisme’ niet werkt in het debat over LHBTI-rechten:⁷⁷ dat roept alleen maar weerstand op, ‘wordt gezien als framen’. Het gebruik van de term ‘genderideologie’ is daarom veel effectiever: ‘De genderideologie probeert dogmatische ideologie op te leggen aan anderen.’ En: ‘de mensen die we moeten beïnvloeden zijn niet de ideologische leiders van de genderbeweging, maar de mensen die beïnvloed worden door de media of de mensen die niet over deze onderwerpen nadenken.’⁷⁸

Soms wordt de verbindende kracht van een gezamenlijke strijd op de proef gesteld. Op 6 april 2016 stemt Nederland over het EU-associatieakkoord met Oekraïne, dat de zakelijke relatie met het land moest bevorderen, maar waarover in een raadgevend referendum tegen werd gestemd.⁷⁹ Een dag later verschijnt een mail: ‘Goed nieuws uit Nederland?’ Immers, het blijft Oekraïne zo bespaard om een berg aan ‘lhbt-rechten opgelegd te krijgen’ in een ‘al door oorlog verscheurd land’.⁸⁰ Hierop ontstaat al snel een discussie of dit inderdaad goed nieuws is.

‘LGBT rechten of niet, we moeten niet achter Poetin’s poging staan om de Sovjet Unie terug te krijgen', schrijft een lid van de groep⁸¹. Iemand die werkzaam is als advocaat bij het Europees Hof van de Rechten van de Mens mailt terug: ‘Wacht eens even… Ik dacht dat “Agenda Europe” over het recht op leven, familie en religieuze vrijheid zou gaan, geen gekibbel over wel of geen Poetin’⁸². Er ontstaat een felle discussie in de mailwisseling over de eerste inval in Oekraïne van Rusland in 2014. De Spaanse Alvaro Zulueta, directeur van CitizenGO⁸³, dat publiek de inval veroordeelde, schrijft in april 2016: ‘Ik ken het vijandige, anti-waarden Europa. En omdat ik geef om onze waarden en niet om het in stand houden van een decadente antidemocratische en bureaucratische machinerie die geobsedeerd is door het vernietigen van het natuurlijke gezin… leve Rusland!'⁸⁴ Hij neemt vervolgens Russische desinformatie over dat Oekraïne ‘compleet verdeeld’ is en dat het oostelijke deel van het land ‘democratisch’ gestemd heeft om ‘dichtbij Rusland’ te blijven, in plaats van Europa.⁸⁵

En soms lijkt in kleine stappen strategisch advies succesvol: ‘Small but important success in Austria’ is het onderwerp van de mail die in 2016 in de Agenda Europe maillijst gestuurd wordt door Oostenrijkse politicus Gudrun Kugler.⁸⁶ Het gaat om een kleine wetswijziging die in Oostenrijk is doorgevoerd, het is vanaf dat moment mogelijk om ongeboren of overleden foetussen die meer dan 500 gram wegen officieel in te schrijven in het persoonsregister. ‘Dit is betekenisvol voor ouders, en het is betekenisvol voor ons standpunt over het leven', schrijft Kugler.

‘Nu is het belangrijk om deze wet in te zetten als argument voor de bescherming van het leven: in de ene kamer verschaffen ze doodverklaringen en in de andere kamer vermoorden ze baby’s en gooien ze ze weg’, Gudrun deelt het met de groep om iedereen aan te sporen dat als er in het land van andere leden van Agenda Europe nog niet een dergelijke wet is, dit een goed initiatief zou zijn.

Twee jaar later, in 2018 wordt een initiatiefwet in de Nederlandse Tweede Kamer aangenomen⁸⁷. Nadat 82.000 mensen de petitie genaamd ‘Ik wil ook in het BRP!⁸⁸’ ondertekend hebben pakt toenmalig D66 Kamerlid Vera Bergkamp⁸⁹ het initiatief op.

Twee maanden na het invoeren van de wet helpt Don Ceder een vrouw om haar geaborteerde foetus in te schrijven in het persoonsregister⁹⁰. Dankzij een toevoeging van de ChristenUnie in het debat maakt de wet het mogelijk om een foetus in te schrijven vanaf conceptie⁹¹.

Zo krijgt de foetus een naam en ‘heeft het bestaan’ — precies zoals ChristenUnie en SGP het principieel zien. Er ontstaat een paradox in de wetgeving: voor de Nederlandse wet waarin abortus legaal is heeft een doodgeboren vrucht niet bestaan, maar volgens deze intiatiefwet wel. Die tegenstrijdig duiding van de juridische status van een doodgeboren foetus is precies waar de christelijke partijen op in hadden gezet bij het behandelen en aanpassen van deze wet, lieten ze drie jaar geleden al eens in een reactie aan Investico weten⁹². Ceder laat in een reactie weten dat hij de vraag of de Agenda Europe maillijst heeft bijgedragen aan het idee van Ceder om de wet op deze manier toe te passen ‘suggestief’ vindt: ‘Allereerst suggereert het een ‘idee’ van een advocaat, terwijl ik een wetstechnische analyse heb gedaan op grond een hulpvraag. De cliënt heeft de aanvraag zelf, met succes gedaan.’

Niet alleen is ECPM belangrijk voor Agenda Europe, maar andersom wordt ook om hulp gevraagd. In 2018 komt de kleine partij in het nauw. Er worden regels aangescherpt in Brussel waardoor, om te blijven kwalificeren als zelfstandige partij in het Europees Parlement, de ChristenUnie-partij nu plots te weinig vertegenwoordiging in verschillende landen heeft.⁹³ Ze dreigt haar partijstatus en daarmee ook de toegang tot Europese subsidie kwijt te raken.⁹⁴ En juist dat geld blijkt belangrijk.

Ook hiervoor vraagt Van Doesburg de Agenda Europe groep om hulp. Hij schrijft dat het voortbestaan van de ECPM belangrijk is voor Agenda Europe: hij benadrukt dat de ECPM 'financiering ontvangt om mee te werken aan meerdere evenementen in Europa (zoals ook sommige Agenda Europe evenementen)'.⁹⁵ Enkele maanden later komt het goede nieuws: ECPM kan voortbestaan. De Portugese monarchistische volkspartij, met twee zetels in de regionale raad van de Azoren, sluit zich aan bij de ECPM en trekt ze over de streep.⁹⁶⁹⁷

‘Ik dacht dat ik alle politieke partijen in het Europees Parlement kende, maar blijkbaar niet’, zegt Pieter de Wilde, hoogleraar Europese politiek aan de Rijksuniversiteit Groningen. Van de ECPM heeft De Wilde nog nooit gehoord, ‘ze hebben een website, maar allemaal heel minimaal en onder de radar’.

‘De ECPM is wel een Europese politieke partij, maar heeft geen fractie in het Europees Parlement. Daarmee zijn ze uniek. De andere negen Europese politieke partijen zijn wel verbonden met een fractie in het Europees Parlement.' De vijf Europarlementariërs van het ECPM zijn verspreid over verschillende partijfracties, in plaats van dat ze er samen een vormen.

De Wilde stelt vragen bij het gebruik van Europese subsidie voor het steunen van Agenda Europe-bijeenkomsten. ‘Dit is niet waarvoor die subsidie bedoeld is. Hoe vertegenwoordig je hiermee de burger in het parlement?’ Die vraag wordt onderstreept, zegt hij, door het feit dat de ECPM niet herkenbaar in het Europees Parlement zit.⁹⁸

De ECPM 'dient als een EU-gefinancierde extremistische pinautomaat', zo vat onderzoeker Neil Datta van het European Parliamentary Forum for Sexual and Reproductive Rights het samen.⁹⁹ De partij 'haalt amper de minimumeisen om te kwalificeren als Europese politieke partij' en heeft ook geen eigen fractie opgezet. In plaats daarvan gebruiken ze 'EU-financiering om anti-gender standpunten binnen Europese instituties te verbreiden, in samenwerking met religieuze extremisten.'

‘Fuck off’, mailt C-Fam directeur Austin Ruse binnen een paar minuten wanneer we hem de bevindingen uit het onderzoek voorleggen. De dag erna komt er nog een mail: ‘Like I said, fuck you’. Auke Minnema, destijds algemeen directeur van ECPM, laat weten dat de reacties in de Agenda Europe groep door de jaren heen steeds extremer werden en stelt daarom rond 2018/2019 de groep verlaten te hebben, ‘achteraf gezien had ik dat eerder moeten doen’ zegt hij’. Ook andere leden die we om een reactie vragen laten weten dat ze zich distantiëren van racistische, homofobe en pro-Russische uitspraken.

ChristenUnie en ECPM distantiëren zich van racistische, homofobe en xenofobe uitlatingen in de Agenda Europe groep. ‘Dat waren uitingen op persoonlijke titel’.

De ECPM bevestigt dat ze in het verleden evenementen van Agenda Europe financieel hebben ondersteund, ‘dat betreurt de ECPM’. Over deze beslissing van Leo van Doesburg schrijven ze: ‘Dit klopt niet en dit is niet goed geweest.’

Ze schrijven dat de ECPM tot 2019 - hoewel ze toen al zo’n tien jaar een politieke partij waren - ‘veel meer opereerde als lobby-partij’. Na 2019 is de ECPM zich gaan realiseren dat dat anders moest. ‘We houden ons nu alleen nog maar met Europese politiek bezig en in die lijn past een Agenda Europe niet.’

De ECPM ontkent een samenwerking met Russische partijen: ‘Lobby op allerlei niet-Europese thema’s kan niet en mag niet. Kortom, wat de heer Malofeev in 2013 heeft gezegd, klopt niet en kan niet. Misschien heeft hij de indruk gekregen dat er samenwerking was en misschien heeft de heer Van Doesburg dit te weinig uitgelegd’.

Leo van Doesburg, die sinds 2022 niet meer voor ECPM werkt, zegt dat hij het 'ethisch onjuist' vindt dat Investico hem 'na zoveel jaren gaat confronteren met zaken die in een besloten groep zijn besproken.'

Over de banden tussen ECPM en Rusland stelt hij dat de politieke context met Rusland destijds anders was. Hij zegt nooit een samenwerking aan te zijn gegaan met de Russische Orthodoxe kerk, 'en ik verdistanieer [sic] me dan ook van elke vorm dat gerelateerd is aan de Russische politiek.

Don Ceder laat weten dat er ooit een e-mailadres van hem ‘terecht is gekomen in een maillinggroep’. Mogelijk komt dit omdat hij afgestudeerd is op het onderwerp rechtsbescherming van het ongeboren leven en daarvoor ‘verschillende organisaties gesproken heeft’. Op de inhoud van de mails en vragen over leden van de groep gaat hij verder niet in.

Strategisch inkijkje

‘Het echte, maar stille, succes van dit soort groeperingen die onder de radar blijven is het verschuiven van het debat naar rechts', zegt hoogleraar De Wilde. Met de voorspelde ruk naar rechts bij de aankomende Europese verkiezingen¹⁰⁰ lijkt verder te gaan lukken¹⁰¹. De gelekte mails van Agenda Europe geven een inkijkje in hoe de strategieën hiervoor bedacht en gedeeld worden. Opvallend is hoe mensen en organisaties uit alle hoeken met elkaar verweven zijn, als ze maar hetzelfde doel hebben. Iedereen kan een bondgenoot zijn in de strijd tegen moreel verval.

Wat dat betreft is het werk van Van Doesburg best bijzonder, volgens De Wilde: ‘Jarenlang was rechts niet goed in staat om zich te organiseren, bijvoorbeeld omdat nationalisme het moeilijk maakte om je in Europees verband te verenigen.’ Dat is de afgelopen vijftien jaar echt veranderd.’ In de Agenda Europe groep stapt men niet alleen over nationalisme heen, maar ook over religieuze denominaties en botsende politieke opvattingen. Zo wordt er samen geduldig gewerkt aan een sterker christelijk-conservatief rechts.

Dat juist zo’n samenwerking Russische bondgenoten zoekt en zich inlaat met mensen die nauwe banden onderhouden met het Kremlin is niet vreemd, zegt Niels Drost, onderzoeker bij het Clingendael Instituut. ‘Dit is zo’n duidelijk voorbeeld van Russische soft-power. Rusland heeft op het gebied van mensenrechten of economische vooruitgang geen heel goed verhaal, dat weten ze zelf ook. Het orthodoxe geloof en de conservatieve waarden die daarbij horen zijn een super effectief middel om in het buitenland sympathie voor Rusland mee op te wekken, of op z’n minst als samenwerkingspartner aan boord te halen. Dat is echt een uitgekiende strategie’.¹⁰²

De vraag is, zegt hij, of de andere deelnemers aan de groep weten wie er zich in hun gezelschap bevindt. ‘Is dit naïviteit, of zet je oogkleppen op; weet je heel goed met wie je te maken hebt, maar vind je die gedeelde waarden zoveel belangrijker?’ Over de deelname van de ChristenUnie aan de ECPM is politicoloog De Wilde verbaasd, zeker als het verband met Agenda Europe ter sprake komt. ‘Ik vind het niet echt bij de ChristenUnie passen, ze staan niet bekend als een standaard conservatieve partij, zoals de SGP.’

Dat er ideologische frictie is tussen de ECPM en de ChristenUnie zegt ook Leon Meijer, in de rij voor de broodjes op het partijcongres. Meijer is woordvoerder en beheert de portefeuille internationale betrekkingen voor de ChristenUnie. ‘We zien dat partijen die zich aansluiten bij de ECPM, vooral die uit Oost-Europa, vaak rechtser en conservatiever zijn. We moeten opletten welke invloed dat heeft op de koers van de ECPM, onze eigen invloed aanwenden binnen de organisatie, maar ook afwegen of we nog wel passen bij die politieke groep’.¹⁰³

In 2019, nadat onderzoeker Neil Datta een rapport publiceert over Agenda Europe en Restoring the Natural Order, wordt de groep opgeheven¹⁰⁴. Ze gaan verder onder een andere naam, schrijven de beheerders: Vision Network¹⁰⁵. Lid worden mag alleen na een check en een aanbeveling van een van de bestaande leden. ECPM en CU laten weten geen banden te hebben met Vision Network.

Op het partijcongres in Apeldoorn staat ECPM-voorzitter Valeriu Ghileţchi nog steeds op het podium. Hij heeft net in vier minuten geprobeerd zijn partij te introduceren, maar moet nu weer plaatsmaken. Met twee handen grijpt hij de microfoon om nog één ding te zeggen. 'God zegene de ChristenUnie, Nederland en Europa.' Applaus klinkt, Ghileţchi glimlacht. 'En we zien elkaar na 9 juni, in het Europees Parlement!'¹⁰⁶

Met een bijdrage van Klementyna Suchanow

Dit onderzoek kwam tot stand met steun van het Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten