Na ruim veertig jaar werk als stoffeerder en timmerman wilde Sjoerd Hamstra in 2011[^1] graag met pensioen. Een beetje klussen aan zijn huis in het Friese Kollum; eigen meubels maken en af en toe de kleinkinderen opzoeken in Zweden, zo ziet hij zijn oude dag voor zich.

Voor dat pensioen heeft het meubel- en stoffeerdersbedrijf in het dorp twintig jaar lang premie op zijn loon ingehouden.[^2] Maar als hij het wil opeisen, blijkt een groot deel van het geld zoek, omdat zijn baas die premie nooit heeft afgedragen aan het pensioenfonds waar Hamstra dacht pensioen te sparen. Een tweede fonds waarop Hamstra aanspraak zou kunnen maken, geeft evenmin thuis.

Dat hij recht heeft op pensioen staat als een paal boven water, maar de twee fondsen zeggen allebei dat hij bij de ander moet zijn. Samen met zijn vrouw huurt hij van hun spaargeld een advocaat in. ‘“Je wint het altijd”, zei de advocaat tegen ons.’ Voor de rechtszaak moet Hamstra oude loonstrookjes en jaaropgaven terugvinden om te bewijzen dat hij al die tijd echt in dienst is geweest. Na lang zoeken vindt hij een loonstrookje uit 1992 en een handgeschreven loonadministratie uit 1984. Een oud-collega getuigt bovendien dat Hamstra toen echt als stoffeerder werkte.

Maar tot in de rechtbank wijzen de pensioenfondsen naar elkaar, en weigeren ze te betalen. Toch draagt de rechter het Pensioenfonds voor de Meubelindustrie op om het pensioen uit te keren.[^3]

‘Ik kreeg het geld waar ik recht op had’, vertelt Hamstra. Maar op een woensdagochtend in 2013 staat er toch weer een deurwaarder op de stoep. Het pensioenfonds is in hoger beroep gegaan. Opnieuw moeten de Hamstra’s hun spaargeld aanspreken om zijn verdediging te regelen. En ditmaal verliezen ze. Volgens de rechter heeft Hamstra weliswaar recht op pensioen, maar moet hij daarvoor niet bij het Pensioenfonds Meubel zijn. Bij welk fonds dan wel, daar doet de rechter geen uitspraak over.[^4]

‘Na die tweede uitspraak dacht ik: bekijk het maar.’ Bovendien was het spaargeld op. ‘We konden gewoon niet meer verder, de advocaat werd te duur. We zijn zó kwaad geweest. Ik heb twintig jaar betaald voor dat geld, ik heb er recht op. Maar we waren machteloos tegenover die grote fondsen met hun dure advocaten.’

Het pensioenfonds voor de meubelindustrie zegt in een reactie te begrijpen dat de zaak pijnlijk is voor Sjoerd Hamstra. ‘Maar wij zijn niet het fonds waarbij hij aangesloten had moeten zijn, en bovendien heeft zijn werkgever nooit premie aan ons betaald. Wij konden dus niets betekenen voor de heer Hamstra.’

Pensioengeld verdwijnt spoorloos

Er ligt een bom onder ons pensioenstelsel, maar niemand weet hoe groot die is. Wat Sjoerd Hamstra is overkomen, staat ook veel andere Nederlanders te wachten, zonder dat zij het weten. Terwijl we jaren bezig waren met discussies over rekenrente, dekkingsgraad en AOW-leeftijd, bleef onbesproken dat tienduizenden, en mogelijk zelfs honderdduizenden werknemers minder pensioen krijgen dan waar ze recht op hebben. Vaak – bij kleinere bedragen – hebben ze niet eens door dat ze dit geld mislopen. De tekorten variëren van enkele euro’s tot twintig jaar pensioengeld dat spoorloos verdwijnt, zoals in de zaak van Hamstra.

Wie dacht dat pensioenfondsen een overzichtelijke administratie bijhouden van wie waar werkt en hoeveel iedereen verdient, om zo ons pensioen tot achter de komma te kunnen berekenen, vergist zich namelijk. In werkelijkheid is het pensioengebouw een wankele toren van oude IT-systemen, losse Excel-tabellen en papieren archieven. Eerder deze maand bleek al uit onderzoek van de Consumentenbond dat tienduizenden arbeidsongeschikten wegens haperende administratie te weinig pensioen ontvangen.[^5]

Platform voor onderzoeksjournalistiek Investico, Nieuwsuur en De Groene Amsterdammer tonen nu dat pensioenfondsen gezamenlijk naar schatting honderden miljoenen euro’s mislopen, omdat werkgevers te weinig premie afdragen. Oplichten of slecht administreren loont: ondernemers kunnen al snel tienduizenden euro’s besparen wanneer ze hun personeel niet inschrijven bij het fonds. Louche uitzendbureaus ontzegden zo honderden Poolse en Slowaakse werknemers het pensioen waar ze recht op hebben.[^6] Maar ook grote bedrijven als pakketbezorger DHL betaalden miljoenen te weinig pensioen.[^7] Van toezichthouders tot fondsbestuurders en van IT’ers tot vakbondsmensen, allemaal bevestigen ze dat werkgevers op grote schaal te weinig premie afdragen. 

Fondsen onderzoeken nauwelijks of bedrijven wel al hun personeel aanmelden. Zelfs eenvoudige controles laten veel fondsen achterwege, blijkt uit een enquête die Investico onder pensioenfondsen hield. Toezichthouder De Nederlandsche Bank (DNB) bevestigt het belang van controles om te voorkomen dat mensen pensioen mislopen, maar zegt dat die ‘niet feilloos’ zijn en verbeterd moeten worden.[^8] Een werkgever die wil frauderen, wordt zo weinig in de weg gelegd en pensioenfondsen hebben geen idee hoeveel miljoenen ze mislopen. Ze verzwijgen de problemen, in de hoop dat werknemers niet ontdekken dat ze gedupeerd zijn.

Zeker twee pensioenfondsen lieten wél onderzoek doen en ontdekten dat hun administratie inderdaad grote gaten vertoont. Het pensioenfonds voor de Houtverwerkende Industrie vond uit dat werkgevers mogelijk miljoenen te weinig premie afdragen, blijkt uit documenten in het bezit van Platform Investico.[^9] En honderden werkgevers in de vleesverwerkende industrie vertellen het pensioenfonds dat ze geen werknemers hebben, terwijl uit cijfers van de Kamer van Koophandel het tegendeel blijkt. In totaal gaat het om bijna drieduizend vleesverwerkers die pensioen dreigen mis te lopen. Maar de fondsen verzwijgen dit soort alarmerende resultaten voor de buitenwereld. 

Hoe kan het dat zo’n belangrijk pensioenprobleem wordt stilgehouden? Daarover spraken we met tientallen ingewijden, veelal vertrouwelijk. Het probleem is groot, bevestigen ze, maar fondsbestuurders beginnen er bewust niet over. De pensioenwereld kan er simpelweg niet nóg een probleem bij hebben. Komende week debatteert de Tweede Kamer over pensioenproblemen, maar dit onderwerp ontbreekt op de agenda. DNB onderzoekt pas sinds 2015 of de pensioenadministratie wel op orde is.[^10] Uit angst een beerput open te trekken houden pensioenbestuurders hun mond en sluiten ze hun ogen. En uiteindelijk is elke pensioendeelnemer daar de dupe van.

Fondsen lopen miljoenen mis

Het resultaat van één zoekactie: honderden werknemers die ten onrechte helemaal geen pensioen opbouwen en miljoenen euro’s aan premies die werkgevers niet overmaken aan het fonds. Het Pensioenfonds voor de Houtverwerkende Industrie en Jachtbouw, een klein fonds met zo’n 20.000 deelnemers[^11], liet als een van de weinige pensioenfondsen vertrouwelijk onderzoeken hoeveel premie het misloopt. Marktleider Syntrus Achmea had jarenlang de pensioenen van het fonds geadministreerd, maar kondigde in 2016 aan te stoppen, omdat het te veel verlies draaide.[^12] ‘Iedereen sprak er altijd over dat de data bij Syntrus niet zo goed was’, zegt fondsbestuurder Harm Roeten. ‘We wilden met een schone lei beginnen in een nieuwe administratie.’[^13]

Het fonds nam een steekproef onder 21 bedrijven, die zo’n tien procent van alle deelnemers in het fonds op de loonlijst hebben[^14]. Alleen bij deze 21 bedrijven kwam het fonds al zo’n 1,7 miljoen euro tekort in de periode tussen 2012 en 2016. Als bij de andere pallet- en meubelbouwers, kistenfabrieken en scheepsbedrijven die zijn aangesloten vergelijkbare problemen spelen, loopt het fonds 17 miljoen euro premie mis, en krijgen bij dit kleine fonds honderden werknemers geen of minder pensioen.

Een meubelfabriek droeg volgens het rapport een klein miljoen te weinig premie af, en voor een klompenfabriek becijferde het fonds een tekort van twee ton. Ook bij duimstokkenfabriek Schuil uit het Friese Drachten ging van alles mis. Eigenaar Peter Schuil bouwde zelf, samen met twee mede-eigenaren, namelijk pensioen op bij het fonds. Dat is in strijd met artikel 1 van de Pensioenwet: het fonds is alleen bestemd voor werknemers.[^15] Een pijnlijke fout, omdat Schuil op dat moment nota bene voorzitter was van het pensioenfonds.[^16]

‘Ik heb nu niet de behoefte om het hier plompverloren met u over te hebben’, zegt Schuil wanneer we hem om een reactie vragen.[^17] Hij legde zijn bestuursfunctie neer nog voordat het onderzoek werd afgerond.[^18] ‘Ik had niet meer het gevoel dat ik gedragen werd als voorzitter.’ Zijn opvolger Jeroen van den Heuvel wil er weinig over kwijt: ‘Hij was betrokken bij zo’n zaak, en dat heeft geleid tot een bestuursincident.’[^19] Maar wat heeft het pensioenfonds verder met de alarmerende resultaten gedaan? Als we daarnaar vragen, ontkent het fondsbestuur de problemen eerst, en verzint het vervolgens een leugentje.

‘Het zou dramatisch zijn geweest als het klopte’, is de eerste reactie van voorzitter Van den Heuvel op het interne onderzoek. Maar hij maakt zich geen zorgen. ‘Het was een tussenrapportage. Uiteindelijk konden we al die aanvankelijk geconstateerde problemen verhelderen. Het eindrapport had een andere conclusie.’

Bij navraag blijkt zo’n rapport dat het fonds zou vrijpleiten, echter helemaal niet te bestaan. ‘Er was inderdaad geen eindrapport’, zegt Van den Heuvel in een tweede gesprek.[^20] ‘Maar we hebben de grote bedragen gelukkig kunnen verklaren met een grove check. Sommige bedrijven staan onder een andere naam in de administratie, we vermoeden dat dat de verschillen verklaart.’ Maar zeker weten doen ze het niet. Het bestuur wilde hun verklaring graag checken bij Syntrus Achmea, maar ‘er waren daar geen mensen die antwoord konden geven, er was geen capaciteit.’

Het alarmerende rapport is nu al twee jaar oud, maar hoeveel mensen pensioen mislopen en hoe groot de tekorten precies zijn, weet het fonds nog altijd niet. In de tussentijd was het bestuur druk met de overstap van Syntrus Achmea naar een andere administrateur. Naheffingen werden niet opgelegd. Bestuurslid Roeten kan zich moeilijk voorstellen dat hij voor grote problemen staat. ‘Het kan materieel zijn, maar in hoeverre is de vraag. Als het klopt zouden we gigaproblemen hebben bij de pensioenfondsen in Nederland. Zo groot is het probleem niet.’

Werkgevers schromen werknemers aan te melden bij fonds

De problemen klinken technisch en ingewikkeld, en zijn dat volgens deskundigen ook. Maar voor pensioenfondsen bestaat een simpele methode om te achterhalen of werkgevers wel al hun personeel netjes aanmelden. Wanneer fondsen hun administratie koppelen aan die van het UWV, kunnen ze direct werknemers vinden die mogelijk ten onrechte niet zijn aangesloten. Het pensioenfonds voor de houtverwerkende industrie heeft zo’n koppeling nog niet, net als ongeveer de helft[^21] van de 42 andere verplichte bedrijfstakpensioenfondsen, zo blijkt uit cijfers die Investico opvroeg bij het UWV. ‘Bij Syntrus zouden we voor zo’n koppeling enkele tonnen moeten betalen, dat is echt te veel’, verklaart fondsbestuurder Roeten. Het fonds verwacht de koppeling halverwege 2020 alsnog aan te leggen.

Zolang fondsen hun administratie niet aansluiten op die van het UWV, is het des te belangrijker om regelmatig te controleren of bedrijven wel al hun personeel opgeven. Om uit te vinden hoe pensioenfondsen controleren of ze genoeg premie ontvangen, deed Investico een uitvraag bij de 43 verplichte bedrijfstakpensioenfondsen. Driekwart van de werkende Nederlanders spaart bij dit soort fondsen[^22], waarbij alle bedrijven in een sector verplicht moeten zijn aangesloten. ABP voor de overheid is de grootste, de fondsen voor schoonmakers, kappers en molenaars behoren tot de kleintjes. Slechts acht fondsen reageerden op onze vragen, maar onder hen waren wel vier van de vijf grootste.

Het overgrote deel van de fondsen stuurt geen controleurs op pad om bij bedrijven de boeken te lichten, blijkt uit de reacties.[^23] Het Pensioenfonds voor de Media zegt bijvoorbeeld geen looncontroles te doen omdat ‘de werkgevers jaarlijks verklaren dat hun opgave correct is.’ ‘Fondsen willen er niet voor betalen’, zegt een oud-medewerker van Syntrus Achmea, tot voor kort de grootste pensioenadministrateur.

Het enige fonds dat op de enquête reageerde en wél looncontroles uitvoert is het pensioenfonds voor Metaal en Techniek. Het fonds heeft 13 medewerkers in de ‘buitendienst’: zij bezoeken werkgevers om bijvoorbeeld de loonadministratie van de werkgevers naast die van het fonds te leggen. 

Wanneer een pensioenfonds de foute gegevens niet opmerkt, verdwijnen die netjes in de administratie en wordt het vanaf dat moment vrijwel onmogelijk om te zien dat iemand te weinig pensioen opbouwt. Door het gebrek aan controles, is het dus moeilijk te bepalen hoeveel mensen op deze manier pensioen mislopen, en wat de totale som is die werkgevers te weinig betalen.

Arbeidsmigranten zijn de klos

Meneer Özçelik groeide op in een klein dorpje in de bergen van Turkije, zijn ouders leefden van hun schaapskudde. Op z’n tweeëntwintigste kwam hij naar Nederland, op zoek naar werk. Samen met wat andere Turkse mannen liep hij door de Bollenstreek, klopte aan bij boeren en vroeg: ‘heeft u werk?’. Meer Nederlands sprak hij niet. Soms wees de boer op zijn horloge hoe laat de jongens de volgende dag konden beginnen. Na een jaar met losse klussen en zwart werk kreeg Özçelik vaste aanstellingen: eerst bij een boer, en later bij een houtbedrijf en een polyesterfabriek.

Nu, 45 jaar later, ontdekt zijn zoon dat Özçelik, die liever niet met zijn volledige naam in de publiciteit wil, bij al die werkgevers geen pensioen heeft opgebouwd. Eén werkgever had Özçelik’s collega’s wel aangemeld bij het fonds, maar hemzelf niet. ‘Mijn vader wist toen niet waar hij recht op had[^24]’, zegt zoon Özçelik. ‘Hij had beter moeten opletten, had moeten weten dat hij pensioen had moeten opbouwen. Maar daar was hij toen niet mee bezig. Hij sprak de taal niet eens.’ 

De Turken en Marokkanen van toen, zijn de Polen, Roemenen en Slowaken van nu. ‘Wat is er nou makkelijker dan een Pool of Roemeen pensioen door zijn neus te boren als het jou veel geld oplevert?’, zegt John Klijn, FNV’er en voorzitter van het pensioenfonds voor de vleesindustrie.[^25] Klijn is een vakbondsman van de oude stempel: alles wat hij doet is voor ‘zijn’ slachters. Hij heeft niet de makkelijkste sector uitgekozen: in ‘het vlees’ werken veel Oost-Europese uitzendkrachten. Het is een branche waar werkgevers constant de regels in hun voordeel proberen te buigen, zegt hij. ‘Ze denken: zolang ik ermee wegkom is het prima.’

Het uitzendbureau Tilburgse Huizencentrale gaf in 2017 bijvoorbeeld expliciet toe dat het beter kon concurreren door pensioenkosten te drukken. ‘Onze prijsstelling is niet gebaseerd op uw pensioenregeling’, zei het bedrijf in de rechtszaak die het vleesfonds had aangespannen. ‘Ieder weldenkend mens kan begrijpen dat inschrijving bij het pensioenfonds leidt tot deconfiture.[^26]’ Vrij vertaald: we hebben onze diensten jarenlang zo goedkoop aangeboden dat we failliet gaan als we nu de juiste pensioenpremie moeten betalen. Toch dwong de rechter het uitzendbureau om bijna een miljoen euro achterstallige premie over te maken, maar toen was het bedrijf al failliet.[^27] 

Strenge handhaving is volgens Klijn het enige wat de vleescowboys in het gareel kan houden. Maar het pensioenfonds is daarvoor afhankelijk van een zogenaamde ‘pensioenuitvoerder’, waaraan de meeste fondsen de administratie en controles hebben uitbesteed. Het zijn deze bedrijven met nietszeggende namen als AZL, TKP en MN Services die moeten zorgen dat iedereen het pensioen krijgt waar hij recht op heeft. ‘Maar die zijn helemaal niet met controles bezig’, zegt Klijn. ‘Dat vinden ze maar lastig.’

‘We hebben echt bonje over hun naïviteit’, zegt hij over AZL, dat de pensioenen voor zijn fonds administreert. ‘Ze gaan er te veel vanuit dat wat de werkgever aanlevert ook klopt. Je mist een soort van opsporingszin, het gaat allemaal te lief. Maar als het onjuist blijkt is het bestuur van het pensioenfonds aansprakelijk en zijn de deelnemers het kind van de rekening.’

AZL laat in een reactie weten dat het de afgelopen tijd juist intensief heeft gewerkt aan betere controle van loongegevens.[^28] ‘In nauwe samenwerking met het bestuur is er veel tijd en energie geïnvesteerd om een systeem op te zetten dat fouten in de afdracht van premies kan detecteren. Dat systeem is inmiddels naar tevredenheid in gebruik genomen.’

Controles laken

Toch kan het fonds voor de vleesverwerkende industrie nog wel wat extra controles gebruiken. Een kleine driehonderd vleesbedrijven melden bij het pensioenfonds dat ze nul werknemers hebben, terwijl ze volgens de Kamer van Koophandel wel degelijk personeel in dienst hebben. Dat blijkt uit informatie in handen van Investico en Nieuwsuur. In totaal gaat het om bijna drieduizend mensen die mogelijk pensioen mislopen. ‘Het is niet altijd kommer en kwel of bedrog’, zegt John Klijn. ‘Maar het is voor ons alle reden om het uit te zoeken.[^29]’

Toch kan Klijn uiteindelijk weinig beginnen om strengere controles af te dwingen. Er is weinig concurrentie, de markt van pensioenuitvoerders bestaat uit slechts een handvol aanbieders en overstappen kost veel geld. ‘Fondsen zijn compleet afhankelijk van de uitvoerders’, zegt een informatiespecialist die jarenlang werkte voor pensioenuitvoerder Syntrus Achmea. Toen Syntrus in 2016 uit de markt besloot te stappen moesten al die fondsen plotsklaps naar een nieuwe uitvoerder. De IT’er werkt nu als zzp’er bij andere uitvoerders. ‘Die moeten nog beginnen met het opzetten van controles. De fondsen willen wel meer handhaving, maar de uitvoerders zijn er niet klaar voor.’

Het zijn niet enkel de malafide vleesbedrijven die kosten proberen te drukken door te weinig pensioen af te dragen. Zo daagde het pensioenfonds voor de vervoersector in 2015 pakketbezorger DHL voor de rechter.[^30] DHL droeg geen pensioenpremie af over de ‘onregelmatigheidstoeslag’ van haar werknemers, terwijl dit volgens de pensioenregels wel moet. Het bedrijf betoogde dat het weliswaar onregelmatigheidstoeslag uitbetaalde, maar dat die anders was dan de onregelmatigheidstoeslag die in de pensioenregeling staat. Daar was de rechter het niet mee eens: hij droeg DHL op om bijna drie miljoen euro aan het fonds over te maken.[^31]

Pensioenregels verwerden te gecompliceerd

Deze problemen zijn het gevolg van decennia aan polderen. In elke nieuwe cao wordt de pensioenregeling een beetje aangepast, met de ene uitzondering op de andere correctie, waardoor zelfs experts inmiddels moeite hebben om de juiste premie te berekenen. Want moet er nu wel of niet pensioen worden afgedragen over de toeslagen voor ploegenarbeid en nachtwerk? Bij het pensioenfonds voor de koopvaardij krijgen werknemers extra pensioen voor de ‘tankerverhoging’, ‘mentortoelage’ en overwerktoeslag, maar niet voor de ‘vaartoeslagen[^32]’. En bij het pensioenfonds voor vlees tellen de ‘buitentoeslag’ en ‘koudetoeslag’ wel mee voor het pensioen, maar de ‘uitbeentoeslag’ en EHBO-toeslag juist weer niet.[^33] Bovendien moeten werkgevers in de vleesindustrie pensioen afdragen over vergoedingen voor overwerk, maar alléén als iemand meer dan 37 weken per jaar overwerkt.[^34] Investico zag in de cijfers van twee fondsen dat werkgevers bij onduidelijkheid over het algemeen te weinig pensioen afdragen.

Ook de pensioenregeling van het ABP, het pensioenfonds voor ruim 1 miljoen ambtenaren, leraren en militairen is nauwelijks uit te voeren. Dat blijkt uit een interne notitie van pensioenuitvoerder APG.[^35] Zo vraagt een pensioenberekening voor de Defensieregeling volgens het memo ‘ruim 20.000 rekenstappen.’ Het kan bovendien meer dan een halve dag duren om het pensioenoverzicht van één persoon te maken. ‘We lopen achter de feiten aan’, concludeert het stuk uit eind 2016. APG onderkent nu dat de regeling te complex was, maar dat de sociale partners dringend zijn verzocht die te versimpelen. Sindsdien zijn daar volgens APG belangrijke stappen in gezet.[^36] 

Het Pensioenfonds voor de Horeca maakte als enige de regels aanzienlijk simpeler: het gooide alle ingewikkelde toeslagen overboord[^37]. Geen enkel ander fonds volgde dat voorbeeld, tot ergernis van Peter Priester, bestuurder bij verschillende fondsen. ‘Laten we nou in godsnaam allemaal de aangifte bij de belastingdienst als basis nemen’, zegt hij[^38]. ‘Maar er is geen gevoel van urgentie. Er moet al zoveel onderhandeld worden over pensioenen.’

En de overheid maakte het er de afgelopen decennia niet makkelijker op. ‘We kregen de ene verandering na de andere’, zegt Harm Roeten, die behalve bij het houtfonds ook bestuurder is bij twee andere pensioenfondsen. ‘We begonnen bij een eindloonregeling, die moest naar middelloon. We moesten VUT ombouwen naar prepensioen; prepensioen naar levensloop, ga zo maar door. Je vertrouwt erop dat de pensioenuitvoerder dat allemaal kan, maar alle uitvoerders zeggen nu dat ze voor een enorm probleem staan.[^39]’

Fondsen hebben baat bij doofpot

Hoe kan het dat pensioenfondsen nauwelijks ingrijpen terwijl ze weten dat mensen ten onrechte geen pensioen krijgen? Waarom waarschuwt niemand ons? Allereerst heeft vrijwel iedereen in de pensioenwereld er belang bij om zijn mond te houden, merkten wij in gesprekken die niet toevallig vaak vertrouwelijk waren. ‘Niemand wil de eerste zijn die het probleem naar buiten brengt’, zegt een anonieme bron die al 35 jaar in de sector werkt.

Want wie de deksel van dit probleem aftrekt, kan alleen maar raden hoe groot de rommel is die hij daaronder aantreft. Zijn er duizenden, tienduizenden of honderdduizenden mensen die te weinig pensioen opbouwen? Hoeveel miljoenen aan premie lopen zij mis? Het pensioenfonds voor de uitzendbranche geeft in haar jaarverslag toe dat ‘het lastig is om in te schatten welke risico’s er op dit gebied in de toekomst gelopen worden.’ Toch spreekt het van ‘een van de grootste risico’s voor het fonds.’ De financiële schade kan namelijk enorm zijn; een gemiddeld pensioen is honderdduizenden euro’s waard[^40]. Pensioenfondsen zitten krap bij kas en doen er alles aan om hun dekkingsgraad op peil te houden. Ze kunnen er simpelweg niet nóg een probleem bij hebben.  

‘Pensioenuitvoerders en fondsbestuurders denken: het wordt pas een probleem als mensen bij ons op de stoep staan’, zegt FNV’er John Klijn. Fondsen lopen financieel pas risico als veel mensen bij hen aankloppen die niet het pensioen krijgen waar ze recht op hebben, bevestigt Michiel Thomassen van pensioenuitvoerder AZL. ‘En dan moeten die mensen het ook nog kunnen aantonen[^41].’ De zaak van stoffeerder Sjoerd Hamstra laat zien dat fondsen soms blijven volhouden dat ze meer bewijs nodig hebben.

En als pensioenfondsen de problemen zelf aan het licht brengen, hebben ze meteen een financiële verplichting aan de deelnemers die ten onrechte te weinig pensioen kregen. Maar het kan heel lang duren om het geld op te halen bij nalatige werkgevers. Meerdere fondsen moesten rechtszaken aanspannen omdat directeurs van failliete bedrijven er met het geld vandoor gingen naar het buitenland.[^42]

Investico werkt altijd samen met andere media. Zo versterken we de onderzoeksjournalistiek in Nederland.

Lees meer over ons

Ten slotte is iedereen die voor een oplossing moet zorgen tegelijkertijd verantwoordelijk voor het ontstaan van het probleem. Bestuurders die nu willen onderzoeken hoeveel premie hun fonds misloopt moeten toegeven dat ze de afgelopen jaren niet goed hebben opgelet, en kunnen zelfs aansprakelijk worden gesteld voor de geleden schade. Accountants hadden tekorten al jaren eerder moeten ontdekken, en hebben dus een probleem als ze de onregelmatigheden nu naar buiten brengen.

Als vakbondsmensen zich al bewust zijn van deze problemen, voeren ze noodgedwongen een stille strijd. Niet op de barricades, maar in de bestuurskamers. Niet met protesten, maar met spreadsheets. Want de arbeiders weten nog niet dat ze de dupe zijn, en leggen het werk dus niet neer. Dat breekt de bond op: een vakbond zonder massa is uiteindelijk machteloos tegenover bedrijven die weigeren pensioen te betalen.

Ons hele werkende leven stoppen we geld in een grote pensioenpot, erop vertrouwend dat we het over veertig jaar weer terugkrijgen. We gaan ervan uit dat elke carrièreswitch, elke loonsverhoging en elke nieuwe pensioenafspraak netjes wordt verrekend, en dat de som na veertig jaar werken nog steeds klopt. Dat vertrouwen blijkt nu onterecht. En ondertussen tikt de bom door.