Ruim 200 duizend Nederlanders gebruiken langdurig verslavende pijnstillers; bijna twee keer zoveel als tien jaar geleden. Een onbekend aandeel van de langdurige gebruikers is problematisch verslaafd en zal via verslavingszorg moeten afkicken van pijnstillers zoals oxycodon, waarvoor het aantal uitgeschreven recepten de afgelopen tien jaar verviervoudigde.

Dat blijkt uit onderzoek van Platform voor onderzoeksjournalistiek Investico, Nieuwsuur en De Groene Amsterdammer naar de verslaving aan opioïden in Nederland. De overheid heeft geen inzicht in het aantal langdurige gebruikers van de verslavende medicijnen, en heeft de cijfers tot dusver ook niet opgevraagd bij de zorgverzekeraars die ze als enige wel hebben. ‘Het probleem is hierdoor te lang onder de radar gebleven’, zegt de Leidse pijnspecialist Albert Dahan. ‘Als je ergens niet naar kijkt, zie je het ook niet.’

In 2017 gebruikten volgens cijfers van Zorgverzekeraars Nederland 218.435 Nederlanders langer dan drie maanden opioïden, waaronder de middelen oxycodon, fentanyl en Tramadol. Dat is bijna een verdubbeling van het aantal tien jaar geleden. De pillen zijn volgens experts juist niet bedoeld voor langdurig gebruik. Alleen bij terminale kankerpatiënten heeft het zin om ze langer dan drie maanden voor te schrijven, zegt Dahan. ‘Op langere termijn werken deze pijnstillers niet.’

‘Geen maatschappelijk probleem’

Minister Bruins van volksgezondheid noemde het opioïdengebruik in Nederland afgelopen maand nog ‘geen maatschappelijk probleem’. In een brief aan de Tweede Kamer rapporteerde hij over het totaal aantal verstrekte pillen, maar niet over de omvang van de risicogroep. Mogelijke verslaving zei hij te willen terugdringen door artsen meer kennis te geven en de richtlijnen voor voorschrijven te harmoniseren.

Een belangrijke, tot dusver ongenoemde oorzaak van het stijgend opioïden-gebruik is de druk op ziekenhuizen om patiënten sneller naar huis te sturen, zegt Hans-André Schuppers, voorzitter van de Nederlandse Orthopaedische Vereniging (NOV). Voorheen kregen patiënten na een heupoperatie nog vijf dagen morfine in het ziekenhuis. Nu mogen ze soms al na één dag naar huis met een recept voor oxycodon. ‘Er is enorme druk om die ligtijden kort te houden.’

Huisartsen waren in 2010 nog veruit de belangrijkste (75 procent) eerste voorschrijver van opioïden, blijkt uit de cijfers. Sindsdien hebben specialisten een inhaalslag gemaakt: zij starten inmiddels de helft van alle opioïdebehandelingen. Vooral orthopeden en chirurgen zijn de afgelopen jaren fors meer opioïden voor gaan schrijven. ‘Dat was een kwestie van klantvriendelijkheid,’ zegt Schuppers. ‘Maar we zijn ontegenzeggelijk doorgeschoten in het voorschrijven van oxycodon’.

Topje van de ijsberg

Verslavende pijnstillers zijn al jaren een groot maatschappelijk probleem in de Verenigde Staten. Gemiddeld overlijden in Amerika meer dan 130 mensen per dag aan een overdosis. Het is doodsoorzaak nummer één voor Amerikanen onder de 55 jaar. Veel patiënten die de middelen niet langer van de dokter krijgen, zijn overgestapt op heroïne. Volgens Amerikaanse onderzoek raakt ongeveer drie procent van de chronisch gebruikers verslaafd en is bij elf procent sprake van ‘problematisch gebruik’.

Als dat ook voor Nederland geldt, zouden hier nu ruim 20 duizend patiënten problematisch gebruiker of ernstig verslaafd zijn. Het Nationaal Informatie Vergiftigingen Centrum registreerde in 2018 ruim vierhonderd overdoses, een sterke stijging ten opzichte van de jaren daarvoor. Volgens pijnspecialist Dahan is dat het topje van de ijsberg en zijn er ongetwijfeld al patiënten overleden.