Mishandelde moeders, kinderen in de jeugdopvang en daklozen blijven verstoken van hulp of huisvesting omdat gemeenten hen als probleemgeval naar elkaar blijven toeschuiven. Veertig procent van de gemeenten is strenger in het toekennen van zorg aan burgers van buiten haar gemeente. Dat blijkt uit een enquête van platform voor onderzoeksjournalistiek Investico en actualiteitenprogramma EenVandaag_ met De Groene Amsterdammer, Tubantia en Dagblad van het Noorden _onder alle Nederlandse gemeenten. 

Afschuifgedrag

Het afschuifgedrag is één gevolg van de decentralisaties van de zorg waarbij sinds 2015, zorgtaken zijn overgeheveld van het Rijk naar de gemeenten. Gemeenten werden daardoor financieel verantwoordelijk voor hulpaanvragen, zonder gecompenseerd te worden voor zorgkosten voor nieuwe inwoners van buiten hun gemeente. Dat treft met name kinderen die afhankelijk zijn van een jeugdzorginstelling, slachtoffers van huiselijk geweld, of daklozen die in een andere regio een nieuwe start willen maken, aldus het Investico-onderzoek.

De gemeente Den Haag probeert burgers die zich melden bij het daklozenloket, actief te laten verhuizen naar krimpgemeenten in het zuiden of noorden van het land. Dat scheelt de gemeente niet alleen huisvesting maar vaak ook uitkeringen en zorgkosten. ‘Gemeenten zoeken naar argumenten om iets niet te betalen’, zegt Karen Hauber, voorzitter van een speciaal hiervoor opgerichte geschillencommissie van de Vereniging Nederlandse Gemeenten. ‘De belangen zijn groot want het gaat soms om tonnen. De oplopende tekorten leiden tot meer verharding.’

Negen op tien gemeenten hebben te weinig geld

Negen op de tien gemeenten hebben momenteel te weinig geld voor het verlenen van jeugdzorg, opvang en bijstand, blijkt uit de enquête, die door veertig procent van de gemeenten is ingevuld. Vooral gemeenten met zorginstellingen die een landelijke of bovenregionale functie hebben, komen in de problemen door de ‘nieuwe’ inwoners van zo’n instelling. Meer dan de helft van de ondervraagde gemeenten met een jeugdzorginstelling zegt dat zij door het Rijk onvoldoende worden gecompenseerd voor de extra kosten die dit met zich meebrengt. 

De gemeente Assen, met diverse zorginstellingen binnen haar gemeentegrens, kwam mede hierdoor zelfs onder verscherpt toezicht. Wethouder Harmke Vlieg: ‘De kliniek staat toevallig hier, dan kan het toch niet dat wij weer tonnen moeten betalen. Dit zijn fouten in de wet. Het is een hele domme beweging waar we met elkaar in zijn beland.’

Gemeenten weren nieuwe zorginstellingen

Gemeenten proberen nieuwe zorginstellingen te weren vanwege het probleem. De Limburgse gemeente Leudal staat geen nieuwe jeugdzorginstellingen meer toe. Het Groningse Oldambt gaat nieuwe plekken voor beschermd wonen weren. Het Centraal Planbureau waarschuwde in 2019 al voor de perverse prikkel dat het voor gemeenten aantrekkelijk is om zo min mogelijk zorgplekken te hebben. 

Verschillende gemeenten hebben voor dit jaar niet-sluitende begrotingen ingeleverd bij het Rijk, om duidelijk te maken dat het probleem hen boven het hoofd is gegroeid. In een reactie benadrukt het ministerie van VWS dat de financiële situatie van gemeenten niets afdoet aan hun wettelijke verantwoordelijkheden op het gebied van zorg en ondersteuning. Het ministerie laat weten dat vanaf de start van de decentralisaties in 2015 bekend was dat er problemen waren met de vraag welke gemeente financieel verantwoordelijk is voor de jeugdzorg. Het ministerie verwacht deze problemen met zeer recente wetswijzigingen op te lossen.