Honderden Nederlandse bedrijven overtreden de privacywet met het testen van hun werknemers op drugsgebruik. Beveiligingspersoneel en speciaal ingehuurde testbedrijven nemen ‘aan de poort’ speeksel af bij werknemers om te ontdekken of zij resten van alcohol, zware medicijnen, marihuana of (meth)amfetamine in hun lichaam hebben. Bij zulke steekproeven worden soms één op de zeven werknemers positief getest.

Werkgevers, soms met hulp van commerciële ADM-testbedrijfjes als ArboFit, Trafieq, en Rewi, gebruiken jaarlijks tot tienduizenden éénmalige testen, blijkt uit onderzoek van platform voor Investico voor _De Groene Amsterdammer, Trouw, De Gelderlander en De Stentor_. Producent van de test Dräger verkoopt tussen de vijftig- en zeventigduizend drugstesten. Slechts een fractie daarvan gaat naar de enige niet-medische instantie in Nederland die mag testen op drugs: de politie. 

Werkgevers die hun personeel laten testen op drugs overtreden de wet, bevestigt privacywaakhond Autoriteit Persoonsgegevens (AP). De autoriteit is niet op de hoogte van de omvang van de illegale testpraktijk en kreeg de afgelopen jaren geen klachten van werknemers, zegt de organisatie. Testen op drugs is slechts onder zeer beperkte voorwaarden toegestaan. Binnen een bedrijf mag alleen de bedrijfsarts testen, waarna de uitslag valt onder het medisch beroepsgeheim. Wettelijk mogen alleen chauffeurs, schippers, machinisten en piloten in werkverband getest worden op drugsgebruik, en dat gebeurt dan als er aanleiding toe is en door de politie.

‘Tests niet zonder reden’

Testen op drugs gebeurt inderdaad illegaal maar niet zonder reden, zeggen verschillende partijen. Eén van de bedrijven die helpt met verslaving op de werkvloer, ArboFit BV. , deelde geanonimiseerde resultaten uit drugscontroles met Investico om het ‘taboe’ op testen te doorbreken. Daaruit blijkt dat bij jonge werknemers alcohol in steeds mindere mate een probleem is, en andere drugs, waaronder de harddrug amfetamine (‘speed’) juist in opkomst zijn. Uit één steekproef aan de poort bleek dat 5 procent onder invloed was van de harddrug, 6,5% testte positief op THC, de werkbare stof in marihuana, slechts 2,6% had alcohol in het systeem.

Zware werkomstandigheden lijken het amfetaminegebruik te bevorderen. Met name arbeidsmigranten met een Europese achtergrond die op flexibele woon/werk-contracten repetitief werk verrichten grijpen regelmatig naar speed, vertellen (verslavings)hulpverleners ons. 

‘Niet overlaten aan marktpartijen’

De Nederlandse Vereniging van Arbeids- en Bedrijfsartsen (NVAB) is  ontstemd over drugstesten door werkgevers en de inzet van commerciële testbedrijven. Drugsverslaving is een medische kwestie, zegt  voorzitter Gertjan Beens. ‘Als een werkgever twijfelt aan de inzetbaarheid van een werknemer op medische gronden moet hij een bedrijfsarts inschakelen. Klaar. Je moet zoiets belangrijks niet overlaten aan marktpartijen.’  De Arbeidsinspectie van het ministerie van Sociale Zaken wil niet inhoudelijk reageren op de  onderzoeksbevindingen.  De inspectie is slechts een ‘uitvoeringspartij’ en laat het oordeel over deze praktijk graag aan het ministerie voor Sociale Zaken, zo laat men weten.

Arbeidsmigranten bevestigen het drugsprobleem op de werkvloer, blijkt ondermeer uit gesprekken met meer dan dertig Europeanen in Nederland op uitzendcontract en online fora waar ervaringen worden uitgewisseld. Collega’s die onder invloed van speed sneller werk afleveren dan collega’s worden beloond door hun Nederlandse werkgevers, vertellen verschillende Poolse uitzendkrachten. Soms zouden de teamleiders zelfs van het gebruik af weten.

Zwaar en eentonig werk

Zeker in sectoren met zwaar en eentonig werk is middelengebruik een reëel probleem, stelt eigenaar Stephan Roelofs van drugspreventie-bedrijf en testbureau ArboFit. ‘Wij maken onze handen wel vuil.In opdracht van de klant laten we gezondheid en veiligheid prevaleren boven privacy-regeltjes. Medewerkers hebben recht op veilig werken.’ 

FNV vice-voorzitter Kitty Jong stelt dat testen aan de poort nooit een duurzame oplossing kan zijn voor drugsproblematiek op de werkvloer. ‘Het is alleen maar de goedkoopste oplossing, werkgevers moeten investeren in toezicht op de werkvloer om hun werknemers fatsoenlijk naar hulp te begeleiden.’

Op verzoek van werkgeversorganisatie VNO-NCW werkt het minister van Sociale Zaken sinds vorig jaar aan een verruiming van deze regels, het ministerie werkt aan een conceptwet om bedrijven in de chemische sector ook toe te staan periodiek te testen. Vakbond FNV verzet zich hier tegen. Maar het wetsvoorstel blijkt allang ingehaald door de praktijk, zegt ook producent van de drugstesten Därger. ‘Het grote probleem zit niet zozeer in de chemische sector’ aldus directeur Patrick van Vugt, ‘een groot deel van die bedrijven nemen allang de vrijheid om controles uit te voeren’.