Het strafproces Marengo is een ‘voor Nederland ongekende zaak’¹, die symbool staat voor de toenemende verharding uit de onderwereld. Advocaten, officieren van justitie, rechters en misdaadjournalisten doen hun verhaal in negen hoofdstukken. Wat is de impact is op de Nederlandse rechtsstaat? Hoe gaan betrokkenen om met de voortdurende dreiging? ‘Criminelen voeren nu oorlog tegen het systeem zelf.’

Proloog

Advocaat: ‘Als ik naar buiten ga, kijk ik altijd eerst goed om me heen.’

Officier van justitie: ‘Ik rijd vaker dan vroeger een andere route naar huis of een extra ronde over een rotonde om te kijken wat er achter me gebeurt.’

Advocaat: ‘Onze spreekkamer zit bewust niet aan de weg maar ergens achterin het pand’

Officier van justitie: ‘Mijn kinderen weten dat ze nooit zomaar de deur mogen opendoen als er wordt aangebeld.’

Rechter: ‘In een risico-zaak is mijn huis op veiligheid bekeken. Ik heb andere sloten laten zetten en een brandladder aangeschaft. Tijdelijk heb ik ook de gordijnen ‘s avonds dicht gedaan.’

misdaadjournalist: ‘Er stond een jongen die ik niet kende met een scooter vlakbij m’n huis. Een dag later stond hij er weer en het kon haast niet anders dan dat hij me aan het observeren was. Het bleek een nieuwe bezorger van het restaurant om de hoek.’

Advocaat: ‘Ik noteerde in mijn telefoon na de moord op Peter R. de Vries alles dat opviel. ‘Volkswagen Polo’, kentekens.’

Officier van justitie: ‘Volgens mij worden er nu meer mensen dan ooit beveiligd.’

misdaadjournalist: ‘Taghi heeft op alle plekken waar er in de rechtsstaat betonrot zit geduwd.’

---

In Amsterdam Osdorp, in de omgeving van de rechtbank die ‘De Bunker’ wordt genoemd, staan op elke straathoek gewapende politieagenten en militairen met bivakmutsen. Het is een gemiddelde dag in het Marengoproces, waarin een ‘goed geoliede moordmachine’ van zeventien verdachten terecht staat². Veel betrokkenen moeten beveiligd worden. Het proces loopt sinds 2018³ en het is de vraag of het einde binnenkort in zicht is. De bekendste onder de verdachten: Ridouan Taghi.

Mark Dunsbergen (advocaat in Marengo): ‘Als hij er is, hangt er ook een helikopter in de lucht.’

Paul Vugts (misdaadjournalist): ‘Soms zie je ook een boordwapen uit de helikopter steken, zo’n grote automatische.’

Marcel Heuvelmans (advocaat in Marengo): ‘Op de gebouwen in de omgeving zitten scherpschutters op het dak. Er hangt constant een drone in de lucht. Als er een verdachte of iemand die beveiligd wordt naar binnen wordt gereden, mag je niet doorlopen.’

Paul Vugts (misdaadjournalist): ‘Dat zijn de verdachten, officieren van justitie en bijvoorbeeld de advocaat van de kroongetuige, die met zwaar beveiligd transport worden aangevoerd. Stoetje na stoetje komen ze hier aan. Mijn fiets staat overigens vlakbij de ingang. Dat is op dit moment de best beveiligde fiets van Amsterdam.’

Onno de Jong (advocaat van kroongetuige Nabil B.): ‘Ik mag niks zeggen over hoe we hier aankomen.’

Robert van ‘t Land (advocaat in Marengo): ‘Als je dat allemaal ziet, heb je wel door dat dit geen gewoon proces is.’

John van den Heuvel (misdaadjournalist): ‘Eerlijk is eerlijk: als ik, toen ik hierover begon te schrijven, had geweten wat ik nu weet, weet ik niet of ik dezelfde keuze had gemaakt.’

---

Hoofdstuk 1.
‘We hebben allemaal zitten slapen’

De onderwereld in Nederland bestond lange tijd uit mannen die luisteren naar namen als Cor, Sam, Willem en John⁴. Hoewel ze nietsontziend misdaden plegen, hing er in de beeldvorming iets romantisch omheen. Iets Pietje Bellerigs. Willem Holleeder, de bekendste van dit stel, kwam bij het programma College Tour⁵ en had een column in weekblad Nieuwe Revu⁶. Maar vanaf eind 2012 wordt Nederland opgeschrikt door heel zwaar geweld door nieuwe groepen. Er vinden op klaarlichte dag liquidaties plaats in woonwijken⁷⁸, een moeder wordt in het bijzijn van haar kinderen doodgeschoten⁹ en voor een shisha lounge ligt een afgehakt hoofd¹⁰.

Onno de Jong (advocaat van kroongetuige in Marengo): ‘De eerste keer dat ik een kroongetuige in een grote liquidatiezaak bijstond, vonden de zittingen deels plaats in het Justitieel Complex Schiphol. Daar liep ik zelf van de parkeerplaats naar de ingang, ging net als gewone bezoekers langs de beveiliging. En op zittingsdagen dat mijn cliënt niet aanwezig was, zat ik gewoon in de zaal waar ook de familie en vrienden van verdachten zaten. Dat is nu echt ondenkbaar.’

Anonieme officier 1: ‘Er werden vroeger natuurlijk ook wel mensen uit de onderwereld doodgeschoten. Maar toen was een liquidatie echt een soort ultieme remedie, omdat er een conflict was in de drugswereld en men er pratend niet uitkwam. Met de cocaïnehandel hebben veel grote groepen heel veel geld verdiend en met dat grote geld is ook de moraal bij boeven veranderd.’

John van den Heuvel (misdaadjournalist): ‘We hebben allemaal zitten slapen. De politie, het openbaar ministerie, de journalistiek; niemand had in de gaten dat er zich in de regio Utrecht een geoliede moordmachine volop aan het manifesteren was.’

In januari 2017 wordt in Utrecht Hakim Changachi geliquideerd¹¹. Het blijkt een vergissing, de daders zien hem voor de verkeerde aan¹². De familie van Changachi komt erachter dat hun goede kennis Nabil B. de auto heeft geregeld die door de daders is gebruikt¹³. B. laat zich in paniek oppakken, sluit een kroongetuige-deal met het Openbaar Ministerie (OM) en gaat getuigen tegen de criminele organisatie van Ridouan Taghi, de veronderstelde opdrachtgever van de moord¹⁴.

Zo begint het Marengoproces als een ‘gewoon’ liquidatieproces. Taghi schrijft over B. in pgp-berichten (versleutelde berichten waarvan criminelen dachten dat die nooit gekraakt zouden worden): ‘Ik ga iedereen van hem laten slapen als hij mijn naam heeft genoemd.’¹⁵

Anonieme officier 2: ‘Het was nooit de bedoeling dat het proces zo groot zou worden en zo lang zou duren, het OM wist toen nog niet waar het aan begon’.

John van den Heuvel (misdaadjournalist): ‘Ineens was daar de zogenaamde Mocro Maffia en eerlijk gezegd interesseerden ze me in het begin helemaal niet. Ik was met Holleeder bezig en een aantal andere grote zaken. Met mijn collega Mick van Wely zijn we ons uiteindelijk meer gaan verdiepen in die nieuwe groepen, ons eigenlijk volstrekt niet realiserend wat er allemaal gaande was.’

Koen Voskuil (misdaadjournalist): ‘De methodieken zijn veranderd, maar je moet ook de tijd hiervoor ook niet romantiseren. Dreiging is er eerder ook wel geweest. Maar met name de organisatie van Taghi, dat is echt een buitencategorie.’

Kroongetuige Nabil B. laat al snel weten te vrezen voor de veiligheid van zijn familie en zijn advocaten, maar vindt weinig gehoor¹⁶¹⁷. Op 23 maart 2018, ruim een jaar na zijn arrestatie, wordt de deal tussen B. en het Openbaar Ministerie bekendgemaakt. De week daarvoor wees de politie nog een verzoek af om de veiligheidsrisico’s van de familie en advocaten van de kroongetuige in kaart te brengen, ‘er hoefde niets te gebeuren’. Zes dagen later, op 29 maart 2018, wordt Reduan B., een onschuldige broer van de kroongetuige, doodgeschoten in zijn bedrijf in Amsterdam. Volgens het OM gaf de organisatie van Taghi opdracht voor de moord.

Royce de Vries (advocaat van de familie van de kroongetuige en nabestaande): ‘Het OM heeft in het begin gewoon ontzettend lopen slapen. Er lagen al echt concrete aanwijzingen dat mensen uit de omgeving van de kroongetuige gevaar liepen. De personen die over de veiligheid van de familieleden van de kroongetuige gingen, wisten op de dag dat hij bekendgemaakt werd niet dat het eraan zat te komen. Er is gewoon gigantisch veel misgegaan in dit dossier.’

Onno de Jong (advocaat): ‘Natuurlijk hadden de alarmbellen bij OM al moeten afgaan vóór de moord op Reduan.’

Vico Olling (destijds chef misdaad van weekblad Panorama): ‘Na de moord op misdaadblogger Martin Kok in december 2016¹⁸, die voor het eerst de naam van Taghi had genoemd en hoogstwaarschijnlijk daarom is geliquideerd, droogde het nieuws over die Utrechtse groep een beetje op. Terwijl ik het idee had: in Utrecht gebeurt het. Daar wilde ik dus verhalen over. We hadden in juni 2018 een cover waarop stond: Wie is de baas van de Mocro Maffia: Amsterdam of Utrecht? Een dag na die publicatie werd ik wakker van mijn wekkerradio. In het journaal hoorde ik dat er een aanslag was gepleegd met een raket op een bedrijventerrein in Amsterdam Sloterdijk. Ik wist gelijk dat het foute boel was, want onze redactie zat daar.’ Olling komt even niet uit zijn woorden. ‘Dit is lastig. Ik merk dat het me nog steeds veel doet, ook al zijn we al ruim vijf jaar verder. Ik heb eerst gebeld om er zeker van te zijn dat iedereen ongedeerd was. Vervolgens trof ik op de redactie een ravage aan. Overal lag glas, het plafond hing omlaag, deuren uit hun sponningen, veel brandweer en politie. Ze hebben geprobeerd die raket naar binnen te schieten in de ruimte waar vanaf de straatkant onze covers met misdaadverhalen te zien waren. Een van de eerste die me belde om een hart onder de riem te steken was Peter R. de Vries.’

John van den Heuvel (misdaadjournalist): ‘Nog geen week later hebben ze geprobeerd de Telegraaf-redactie op te blazen, door een auto met zestien jerrycans met twintig liter benzine naar binnen te rijden. Dat was precies in een tijd dat wij onthullende verhalen over Taghi hadden geschreven. De broer van de kroongetuige was al doodgeschoten. Vanaf dat moment hadden we wel zoiets van: waar hebben we hier mee te maken?’

Hoofdstuk 2.
‘Achteraf was het misschien naïef’

Vroeg in de ochtend van 18 september 2019 wordt Derk Wiersum¹⁹, advocaat van kroongetuige Nabil B., vermoord voor zijn huis in Buitenveldert²⁰. De moord wordt gezien als een aanslag op de rechtsstaat.²¹ Algemeen wordt aangenomen dat Wiersum is doodgeschoten in opdracht van Taghi.²²

Christian Flokstra (advocaat in Marengo): ‘Ja, als je het hebt over kantelpunten, dan is dit natuurlijk een kantelpunt. In alle opzichten. Dit is echt een trauma.’

Bram de Waal (misdaadjournalist): ‘Na de moord op de broer van de kroongetuige dachten veel advocaten en journalisten nog “dit gaat mij niet gebeuren”. Maar met de moord op Wiersum kwam het wel heel erg dichtbij.

Anonieme officier 3: ‘Achteraf was het misschien naïef, maar toen het OM aan Marengo begon, hadden we niet verwacht dat iemand die niets met de zaak te maken had, zou worden doodgeschoten. Toen een advocaat werd vermoord dachten we binnen het Openbaar Ministerie wel: ‘Is straks niet een officier of een rechter aan de beurt?’

Hoofdstuk 3.
‘Nee, ik vind dat het geen fout is geweest van het OM’

Ook in de rechtszaal loopt de spanning op, zeker als het OM het zogenaamde 26-Koper-proces-verbaal inbrengt²³. Daarin staan namen van advocaten die volgens het OM samenwerken met, en geheime informatie lekken naar, de organisatie van Taghi.²⁴

Anonieme officier 3: ‘Met de kraak van de pgp-telefoons werd in de ontsleutelde cryptocommunicatie veel zichtbaar. Waar we eerst alleen de kroongetuige hadden die vertelde dat sommige advocaten aan de leiband van criminelen lopen, konden we dat nu opeens zien in de berichten. Toen klonk er geen gejuich binnen het OM van “nou hebben we ze”. Nee, wij vonden dat verschrikkelijk. Dan is de vraag wat je als OM moet doen met die informatie. Dat is toen opgenomen in een proces verbaal en ingebracht in de zaak, met als doel de onderbouwing van de verklaringen van de kroongetuige.’

Christian Flokstra (advocaat): ‘Ik was op vakantie, het was donderdag 6 augustus, toen ik een e-mail kreeg met een aanvullend proces-verbaal van 67 pagina’s. Dat weekend ben ik teruggekeerd naar huis en op zondag was het al gelekt naar diverse media. Op maandag stonden we groot op de voorpagina van de Telegraaf: “Boodschappenjongens van Taghi”. Als dat over je in de krant staat en je loopt vervolgens met je kind op het schoolplein, voel je iedereen kijken. Dat is bijzonder klote, kan ik je melden.’

Anonieme officier 2: ‘Achteraf gezien had dat misschien op een andere manier kunnen worden ingeleid, of we hadden de advocaten van tevoren kunnen inlichten, dan was het misschien minder rauw op hun dak gekomen. Maar een fout, nee ik vind het geen fout van het OM. Het was noodzakelijk om bepaalde uitspraken van de kroongetuige te toetsen.’

Christian Flokstra (advocaat): ‘Later heeft de deken van de Orde van Advocaten gesteld dat niet kon worden vastgesteld dat wij informatie hebben doorgegeven aan een vermeende criminele organisatie. Wij waren niet de loopjongens van Taghi. Maar het kwaad was al geschied, het tastte onze integriteit aan en ze brachten ons ook nog in gevaar. Dat geldt ook voor wat er in Dubai is gebeurd, waar mijn collega’s in het geheim zijn gevolgd. En het OM is tot op de dag van vandaag niet bereid om gewoon te zeggen: “We hebben dat totaal verkloot”.’

Het AD brengt het nieuws dat de advocaten Leon van Kleef en Nico Meijering in opdracht van het OM gevolgd zijn door de Dubai Police toen ze in het emiraat waren voor werkbezoek²⁵. Er zou een tip zijn binnengekomen dat zij daar een afspraak hebben met Taghi, op dat moment de meest gezochte man van Nederland²⁶. Uit de observaties blijkt echter dat ze een ontmoeting hebben met hun cliënt Khalid J. en dat de beruchte Ierse crimineel Daniel Kinahan ook langskomt. ²⁷

Max den Blanken (advocaat in Marengo): ‘Voor de advocaten was dat potentieel levensgevaarlijk. Als cliënten waarmee ze afspreken het idee hebben dat hun advocaten de politie hebben meegenomen, dan lopen ze groot gevaar.’

Christian Flokstra (advocaat): ‘Het OM denkt niet na over de veiligheid van advocaten’

Anonieme officier 3: ‘We verkennen de grenzen van onze opsporingsbevoegdheid, dat hoort bij het vak en is ook goed voor rechtsontwikkeling. Soms zetten we wel eens methodes in waarvan je weet ‘dit gaat best ver’ maar we doen dat met de intentie om het uit te leggen in de rechtszaal’.

Max den Blanken (advocaat): ‘Deze kwestie is niet in de rechtszaal, maar in het AD aan het licht gekomen. Dat geeft al te denken. Een anonieme opsporingsbron zegt in het artikel: “Alles was geoorloofd in de jacht op Taghi.” Ik denk daar vaak aan. Op een gegeven moment gaat zoiets een keer helemaal mis, en dan zagen we het allemaal aankomen.’

Hoofdstuk 4.
‘Ben ik de volgende die ze pakken?’

Op dinsdag 6 juli 2021 wordt misdaadjournalist Peter R. de Vries om half 8 ‘s avonds neergeschoten in de Lange Leidsedwarsstraat in het centrum van Amsterdam, als hij de studio van RTL Boulevard verlaat²⁸. De Vries is op dat moment vertrouwenspersoon van kroongetuige Nabil B.²⁹ Hij overlijdt negen dagen later in het ziekenhuis. Volgens het OM is de moord, waarvan een van de verdachten zou hebben gezegd dat Taghi de opdrachtgever is, bewust gefilmd om een zo groot mogelijke shock in de samenleving te veroorzaken.³⁰

Bram de Waal (misdaadjournalist): ‘Er zijn maanden geweest dat ik bijna elke dag aan die moord moest denken. Het gaat niet uit je systeem. Ik zat daarna in de Bunker met een collega en we zeiden tegen elkaar: ‘we hebben gewoon weer zin om mooie dingen te zien’. Ik heb collega’s ook met tegenzin naar de Bunker zien gaan. Dat ze zeiden: gadverdamme, ik heb hier geen zin meer in. Het is zo’n klote-proces.’

Koen Voskuil (misdaadjournalist): ‘Na de moord was er een bijeenkomst bij de politie, met misdaadjournalisten. Toen hebben velen ook hun zorgen op tafel gelegd. Als dit kan gebeuren, op klaarlichte dag… Je gaat toch allemaal rekenen: die zit in de beveiliging, en die, en die. Ben ik de volgende die ze pakken?’

Hoofdstuk 5.
‘Kentekens noteren’

Anonieme misdaadjournalist: ‘Ik wil alleen off the record praten.’

Anonieme advocaat: ‘Nee, ik wil zelfs niet dat jullie dit gesprek opnemen of aantekeningen maken. Ik ontken dat we elkaar hebben gesproken’.

Woordvoering OM: ‘Jullie mogen uit het gesprek citeren, maar geen namen noemen.’

Reclassering: ‘We willen niet dat die collega bij naam genoemd wordt, want diegene werkt met de doelgroep.’

Anonieme rechtspsycholoog: ‘Ik werk niet mee uit veiligheidsoverwegingen’.

Anonieme officier: ‘Nee, ik ben niet bang, anders moet je dit werk niet doen, maar…’

---

Christian Flokstra (advocaat): ‘Na de moorden op Derk en Peter heb ik wel een tijd kentekens genoteerd, dat zag ik laatst terug in de notities op mijn telefoon. Ik was bijvoorbeeld in de Ikea, waar een vrouw zich raar gedroeg. Toen heb ik meteen haar kenteken genoteerd en een omschrijving van hoe ze eruitzag.’

Mark Dunsbergen en Robert van ‘t Land (advocaten): ‘Het is twee keer voorgekomen dat we de Extra Beveiligde Inrichting (EBI) in Vught uit liepen en op de foto werden gezet door mensen die aan de overkant van de straat stonden. Achteraf hebben we het vermoeden dat het toeristen waren die Kamp Vught hadden bezocht en misschien ook even langs de ‘beroemde’ gevangenis liepen. Omdat we zo alert waren viel het op, anders zouden we daar nooit bij stilgestaan hebben.’

Anonieme officier 2: ‘Vlak nadat ik in de beveiliging had gezeten, stond ik met een buurvrouw te praten. Toen kwam er een man aangelopen met zo’n tasje om zijn nek waar hij zijn hand in deed. Ik schrok, ben meteen heel hard weggefietst. Later appte mijn buurvrouw dat het haar schoonmaker was. Ik vind dat nog steeds vreselijk. Dat is wat het met je doet.’

Hoofdstuk 6.
‘Liever niet aan één tafel’

John van den Heuvel (misdaadjournalist): ‘Ik ben gaan schrijven over deze groep zonder me te realiseren dat ik en mijn gezin bijna zes jaar later nog steeds met continue beveiliging te maken hebben.’

Anonieme officier 2: ‘Ik schrok me rot toen ik te horen kreeg dat ik in de beveiliging moest. Ik vond het verschrikkelijk, omdat ik mijn gezin daarin meesleepte. Ik ben sindsdien alerter.’

Anonieme officier 4: ‘De impact van veiligheidsmaatregelen is groot. Je zit ineens in een vakantiehuisje. Voor heel veel collega’s zijn er preventieve maatregelen. Het is onderdeel van ons vak, het wordt ook een soort beroepsdeformatie dat je overal let op veiligheid. Maar als je zegt dat je daarom bepaalde dingen niet doet, dan winnen zij. Dan geef je op.’

Onno de Jong (advocaat): ‘Ik vind het best meevallen met de impact. Ik kan naar een voetbalwedstrijd. Ik ga naar concerten. Ik kan uit eten. Soms wil ik in het weekend gaan wandelen in de stad, maar moet ik dat schrappen omdat er geen team vrij is. Ze hebben gewoon te weinig mensen bij de Dienst Koninklijke en Diplomatieke Beveiliging (DKDB). Daar heb ik ook wel begrip voor, dus dan blijf ik thuis. Ik wilde graag naar de begrafenis van een rechter met wie ik veel heb gewerkt. Die werd door de rechtbank geregeld. Nou, dat vonden ze toch moeilijk: er waren kinderen, die zouden dan al die enge beveiligers met die oortjes zien. ‘Dat hebben we liever niet’, zeiden ze. Terwijl, die jongens zie je echt niet. Dan denk ik: je bent gewoon slap. Maar goed, dan ga ik niet. Ik ben ook wel vrienden kwijtgeraakt. Soms willen mensen liever niet met mij aan één tafel zitten.’

Anonieme officier 3: ‘We hebben nu overal in het OM mensen in de beveiliging. Dat was voor de moord op advocaat Wiersum niet zo, of in ieder geval niet zo massaal. De vraag is of het altijd nodig is. Dreiging kun je niet makkelijk objectiveren. Dat is voor een deel gevoel, beeld, verwachting. Als een dreiging inhoudt dat iemand zo gauw de kans zich voordoet geliquideerd zal worden: ja, dat is heel concreet. Maar veel dreiging is ook aanwezig op basis van horen zeggen, tips. Je kunt je als overheid niet permitteren om dat over het hoofd gezien te hebben of om daar niet voor gewaarschuwd te hebben.’

Onno de Jong (advocaat): ‘Voordat ik in de beveiliging zat, ging ik vaak wat eerder naar een zitting om een beetje te praten met andere advocaten, gewoon te zwetsen. Dat kan nu niet meer, ze vinden het risicovol. Dat betekent dat ik soms in de cellengang moet wachten, dan maken ze een celletje voor me open, kan ik daar even zitten. Ze doen ‘m niet op slot hoor, maar dan kan ik daar even m’n stukken doornemen. ‘

Ulysse Ellian (VVD-kamerlid dat wordt beveiligd vanwege dreiging uit de georganiseerde misdaad): ‘Leven met beveiliging is verdomd klote, maar ik probeer zelf wel zoveel mogelijk te laten zien: je kunt er ook mee doorleven. Ik hoop dat ik daarmee één of twee personen overtuig, zodat zij ook denken: we houden ook onze rug recht.’

Hoofdstuk 7.
‘Triggers voor Taghi’

Op 8 oktober 2021 wordt Youssef Taghi, de neef en advocaat van Ridouan Taghi, aangehouden. Hij was door zijn functie een van de weinigen met wie Ridouan vertrouwelijk kon communiceren en zou tijdens zijn bezoeken aan de EBI in Vught, informatie van Taghi naar buiten hebben doorgespeeld en een ontsnappingspoging hebben beraamd³¹. In die periode vindt ook de liquidatie van Peter R. de Vries plaats. Volgens verschillende media wordt Ridouan Taghi gezien als vermoedelijke opdrachtgever vanuit de EBI³². Begin 2023 krijgt zijn neef Youssef Taghi 5,5 jaar celstraf, hij zou een ‘sleutelrol’ hebben vervuld in de criminele organisatie van zijn neef³³.

Yelle Tieleman (misdaadjournalist): ‘Dat Youssef zijn neef Ridouan bijstond en heel vaak bezocht in de EBI, wisten veel misdaadjournalisten al voor zijn aanhouding. Maar het OM wilde hier on the record niets over zeggen, wat voor ons wel nodig was. Na de moord op Peter R. de Vries kwam het onderzoek naar de advocaat in een stroomversnelling, en werden we gevraagd niet te publiceren om het onderzoek niet dwars te zitten.’

Paul Vugts (misdaadjournalist): ‘Meerdere mensen uit de hoek van de overheid vroegen me: publiceer het alsjeblieft, dan wordt misschien eindelijk ingegrepen in deze gevaarlijke situatie. Het OM wilde officieel niet bevestigen dat ze zich zorgen maakten, want dan was ik al een stap verder geweest. En hoe moest ik dat doen met wederhoor? ‘Meneer Taghi, klopt het dat u als consigliere opdrachten doorspeelt van uw neef Ridouan?’ Dat zou mensenlevens in gevaar hebben kunnen brengen. Van officieren, rechters, advocaten, collega’s en onszelf.’

Yelle Tieleman (misdaadjournalist): ‘We hebben de uiteindelijke publicatie hierover samen afgestemd met collega’s van NRC, AD, Telegraaf en Het Parool. Sinds Marengo gebeurt dat vaker. De kaders waarbinnen we ons bewegen bij het maken van verhalen worden kleiner. Ik denk vaak ‘dit kan ik niet schrijven’ want een verhaal is het nooit waard om uit je sokken geschoten te worden. In die zin zijn we onszelf als journalistiek toch gaan censureren. Marengo heeft dat chilling effect wel echt gehad.’

Woordvoerder openbaar ministerie: ‘We vragen journalisten soms om te wachten met publiceren, omdat het anders het onderzoek van het OM schaadt. Dat hebben we ook gedaan in de zaak van Youssef Taghi. Als er eerder gepubliceerd was, hadden we geen bewijs kunnen verzamelen, dat was ongelofelijk lastig. Het duurde gewoon heel lang voor die zaak rond was.’

Paul Vugts (misdaadjournalist): ‘Dit is het enige verhaal dat ik niet heb gebracht en waar ik later buikpijn van heb gekregen. Stel dat we het eerder hadden gepubliceerd, was de moord op Peter dan voorkomen? Dat heb ik me lang afgevraagd.’

Vico Olling (misdaadjournalist): ‘Je kan als misdaadjournalist steeds minder goed je werk doen, dat klinkt heel hard, maar door de dreiging kom je minder onder de mensen en met iedereen praten is essentieel voor het vak. Ik ben helemaal niet optimistisch over de staat van de misdaadjournalistiek. Je bent nu veel meer rekening aan het houden met risico’s dan met puur journalistieke regels.’

Bram de Waal (misdaadjournalist): ‘Nadat Wiersum was vermoord, hebben we met een clubje journalisten met de NCTV en de politie een bijeenkomst gehad. Toen werd besproken wat in een publicatie triggers voor Taghi kunnen zijn. Er waren daar ook collega’s die om deze reden een stuk voor publicatie voorlegden aan de recherche. Toen ik naar huis reed van die bijeenkomst, dacht ik wel: dit is echt next level. En daarna is dat eigenlijk niet meer weggegaan. Als je een verhaal publiceert, ben je extra alert en nog voorzichtiger.’

John van den Heuvel (misdaadjournalist): ‘Bij dit soort grote zaken ben je als journalist ook afhankelijk van het OM als het aankomt op je veiligheid. Dat zie ik toch als een weeffout. ‘

Anonieme misdaadjournalist: ‘Ik heb zoveel voorbeelden van zaken rond Marengo die ik niet kan opschrijven omdat ik het niet kan uitleggen zonder mensen in gevaar te brengen’.

Bram de Waal (misdaadjournalist): ‘Ik heb in een reportage details uit een dossier weggelaten, omdat het sommige mensen misschien onnodig boos zou kunnen maken. Die afweging maak je heel bewust. Inhoudelijk voegde de informatie heel weinig toe aan het verhaal. Journalistiek maakte het dus geen enkel verschil. Je merkt toch dat je nog alerter wordt. Het gaat onder je huid zitten.’

Paul Vugts (misdaadjournalist): ‘Er zijn collega’s die niet meer over de zwaarste misdaad schrijven en dat begrijp ik. Ik zit zelf bij een groot concern (DPG Media, red.) dat een deel van de kosten op zich heeft genomen toen ik beveiligd moest worden. Maar doordat er steeds minder mensen over misdaad schrijven, wordt het steeds gevaarlijker voor de journalisten die dat wel blijven doen omdat je wordt gezien als ‘het gezicht’ van de beroepsgroep. Maar nogmaals: ik neem dat niemand kwalijk.’

John van den Heuvel (misdaadjournalist): ‘Ik kreeg deze zomer de anonieme tip dat de zoon van Ridouan Taghi was opgepakt in Dubai met de vraag: ‘Waarom lezen we daar niets over terug?’ Vervolgens ben ik gaan bellen. Er is daarna best wat druk op me uitgeoefend om het niet te brengen. Opsporingsinstanties zeiden: ‘Kijk uit, denk aan je kinderen’. ‘Mijn god’ dacht ik, ‘waar zijn we met z’n allen in beland’? Uiteindelijk heb ik het in september gepubliceerd.

Hoofdstuk 8.
‘Ik ga niets over hem zeggen’

Op 19 juni 2023 dient een zitting om een verzoek van Ridouan Taghi te bespreken. Hij wil zijn verdediging, die hij dan zelf voert omdat zijn advocaat Inez Weski is gearresteerd op verdenking van deelname aan zijn criminele organisatie, achter gesloten deuren voortzetten. Dus: zonder pers. Vooraf vraagt de rechtbank Taghi of zijn stem opgenomen mag worden. Hij mag dit zelf kiezen. Nee, antwoordt hij, dat wil hij niet.³⁴ Sinds zijn arrestatie is buiten de zaal van de rechtbank en de tekeningen van de rechtbanktekenaars, Taghi nauwelijks nog te zien of te horen geweest.

Anonieme misdaadjournalist: ‘Ik ga niets over hem zeggen’.

Andere anonieme misdaadjournalist: ‘In cafés en Shisha lounges waren ze zo bang voor Taghi dat ze zijn naam niet durfden te noemen. Als de verkeerde zou horen dat je over hem sprak, kon je zomaar de pineut zijn. Daarom maakten ze met hun handen de letter T als het over hem ging.’

Christian Flokstra (advocaat): ‘Die man heeft inmiddels zo’n mythische status gekregen, niet in positieve zin. Hij zit vooraan in de rechtbank, en het is wel een persoonlijkheid. Er hangt een andere sfeer als hij aanwezig is. Je ziet dat het OM en de rechtbank aan het zoeken zijn naar een manier om met hem om te gaan.’

Anonieme officier 3: ‘Ik kan deze persoon totaal niet meer volgen. Wat is er in zo iemand gevaren? Is dat megalomanie? Is dat een intense afkeer van de gewone samenleving en de rechtsregels die we hier afgesproken hebben? Wil je graag koning zijn in je eigen parallelle wereld? Daar denk ik wel over na.’

Hoofdstuk 9.
‘Schoffelen met een kogelvrij vest’

‘Officieren van justitie werken in 39 zaken anoniem vanwege dreiging’ meldt de NOS in mei 2022³⁵. In steeds meer dossiers zijn namen vervangen door nummers. Ook krijgen journalisten die naar het Marengo-proces komen vooraf een uitgebreide briefing in hun mailbox. Officieren en rechters mogen niet in beeld worden gebracht.³⁶ Dit is anders dan bij de gemiddelde strafzaak. Ook andere beroepsgroepen zijn liever niet zichtbaar voor de verdachten waar ze mee werken.

Marcel Wolters (rechter in Noord Nederland): ‘Er wordt bij een zaak over georganiseerde misdaad een bewuste keuze gemaakt om stukken door verschillende rechters te laten tekenen. Bij zaken waarbij een hoger risico of dreiging is wordt er bijvoorbeeld vaker gerouleerd in wie de verzoeken vanuit de politie ondertekent. De verzoeken zijn hierdoor niet steeds aan dezelfde naam gekoppeld’.

Anonieme officier 1: ‘Ik denk ook dat een hele laag aan officieren het spannend vindt om in die wereld terecht te komen. Vroeger dacht je niet na over veiligheid, nu zit het in de sollicitatieprocedure’.

Jessica Westerik (directeur reclassering): ‘We krijgen vaker mensen uit de zware georganiseerde misdaad die bij ons ook een werkstraf uitvoeren. Deze groep rijdt namelijk ook wel eens door rood of onder invloed en voor dat feit krijgen zij dan een werkstraf opgelegd, maar dan worden wij niet altijd ingelicht over de achtergrond van de veroordeelde. Dan staat iemand opeens te schoffelen met een kogelvrij vest aan omdat diegene op een dodenlijst blijkt te staan. Voor dit soort cliënten zou het niet mogelijk moeten zijn om een werkstraf uit te voeren, omdat de risico’s voor omstanders of medewerkers te groot zijn.

Ellian (VVD kamerlid): ‘We kunnen niet allemaal anoniem gaan werken. Dat vind ik zo’n verkeerd signaal. Als dat het nieuwe uitgangspunt wordt, dan geef je dus degenen die verantwoordelijk zijn voor de dreiging gewoon gelijk. En ik begrijp dat je als rechter heel zichtbaar bent, je zit daar letterlijk in de zaal tegenover die mensen en dat geldt ook voor officieren. Dat is heftig, absoluut. Maar we moeten wel bereid zijn om zichtbaar ons werk te doen.’

Epiloog
‘Betonrot in de rechtsstaat’

Taghi duwt op alle plekken in de rechtsstaat waar betonrot zit. Op die plekken zijn scheuren ontstaan. Sommige zijn moeilijk te zien, maar worden steeds dieper. Een rechter schrijft: ‘Als rechters zich niet meer geheel vrij voelen de beslissingen te nemen die nodig zijn, is de rechtsstaat in gevaar’. Het is naïef om te denken dat de toegenomen druk geen invloed heeft op hoe officieren en rechters, maar ook advocaten en journalisten hun werk doen.

De angst voor bedreiging is voelbaar in vrijwel alle gesprekken die we voeren. Maar op de vraag ‘ben je weleens bang geweest?’ reageerden velen aanvankelijk met ‘nee’. Daarna volgt een reeks aan voorwaarden voor het gesprek en voor voorbeelden van momenten waarop iemand bang was, wordt er eerst gewezen naar collega’s. Pas later in het gesprek komen ook de eigen voorbeelden.

John van den Heuvel (misdaadjournalist): ‘Er is angst in het opsporing- en vervolgingsapparaat, in de zittende- en staande magistratuur, in de journalistiek en ver daarbuiten.’

Voor alle betrokkenen geldt: voor wie een zware zaak oppakt is er reden om te vrezen voor de veiligheid van zichzelf en zijn familie, maar ook voor een leven in zware beveiliging. De angst sluipt ook andere beroepsgroepen binnen en ook zij willen hun werk door toenemende dreiging anders inrichten; zelfs de reclassering wil in sommige gevallen anoniem gaan werken en op geheime locaties. Of die dreiging voor iedereen ook feitelijk even groot is, doet er niet toe: het is voorstelbaar geworden door de moorden op Wiersum en De Vries, en daarmee is de angst overal binnengeslopen.

Iedereen benadrukt dat het belangrijk is de rug recht te houden: ‘Als je toegeeft dat angst aanjagen werkt, dan hebben ze gewonnen,’ zegt een officier. Maar intussen is die angst wel werkelijkheid geworden. Bij de afweging om een zaak op te pakken vragen officieren zich nu ook af: ‘wie moeten er allemaal de beveiliging in als ik dit doe’. Sommige officieren en rechters willen dit soort zaken überhaupt niet meer. Advocaten worstelen meer met hun positie tussen cliënt en rechtbank in, en journalistieke verhalen worden niet gemaakt.

Onder die druk wordt ook een andere scheur dieper: die tussen het OM en de advocatuur. In beide beroepsgroepen wordt verzucht dat in de rechtbank altijd de onuitgesproken consensus bestond dat je uiteindelijk samenwerkt aan een eerlijke rechtsgang, ook had je verschillende rollen. Daarover kon altijd vriendelijk nagepraat worden bij de koffieautomaat, maar dat is nu, in ieder geval in het Marengoproces, verleden tijd. De verwijten tussen de beroepsgroepen worden persoonlijker. ‘Ik scherm mijn persoonsgegevens beter af, ook richting advocatuur,’ zegt een officier.

De impact van de verharding die zo zichtbaar wordt in het Marengoproces is ver buiten de rechtszaal voelbaar. Sommigen geïnterviewden, met name mensen die we spreken binnen het OM, bestempelen het proces hoopvol als ‘een incident’, erop vertrouwend dat alles hierna weer terug bij het oude zal zijn, De meeste geïnterviewden zien echter dat er fundamenteel iets veranderd is door de verharding van de onderwereld.

Ulysse Ellian (VVD-Kamerlid): ‘Dat de rechtsstaat een beetje wankelt, dat is ook de realiteit.’

Peter Plasman (advocaat in Marengo): ‘Criminelen zijn mensen die zich niet aan de regels houden, maar ze hebben altijd de rechtspraak geaccepteerd. Wat er in het Marengoproces is gebeurd is een belangrijke omslag. Ze zoeken nu hun redding in het oorlog voeren tegen het systeem zelf. Het is eigenlijk gewoon een separate wereld waar je je niet mee moet bemoeien. Waar de overheid zich ook niet mee moet bemoeien. Wanneer dat wel gebeurt volgen er sancties van ongekende zwaarte.’