Het Nationaal Programma Groningen, een programma van ruim een miljard euro dat moet bijdragen aan de toekomst van de provincie na de gaswinning, dreigt te mislukken. Het geld was bedoeld voor samenhangende langetermijnplannen. Van de 1.15 miljard die het Rijk samen met de NAM in het fonds stopte, is al ruim 862 miljoen euro toebedeeld zonder dat een overkoepelend plan is gemaakt voor het geld. Dat blijkt uit onderzoek van Platform voor onderzoeksjournalistiek Investico en Dagblad van het Noorden, mede voor De Groene Amsterdammer. Johan Remkes, sinds begin dit jaar voorzitter van het fonds, doet de organisatie van het fonds op de schop.

Het fonds werd in 2018 opgericht om ‘elke Groninger’ een ‘goede toekomst’ te geven na de gaswinning. Naast schadeherstel en versterking van woningen werd ‘toekomstperspectief’ het derde fundament van het Rijksbeleid voor Groningen.

Na de oprichting waarschuwde een deel van het bestuur van het Nationaal Programma voor ‘een projectencarrousel’. Dat blijkt uit een brandbrief in handen van Investico en Dagblad van het Noorden. Vijf vertegenwoordigers vanuit het bedrijfsleven, maatschappelijke organisaties en een woningcorporatie spraken in november 2019 van een ‘voortdenderende bestuurlijke trein’. ‘Zelfs maar een discussie’ voeren over ‘een visie op de toekomst van Groningen’ was volgens hen onmogelijk.

Verkruimeld fonds

Waarschuwingen van buiten werden structureel in de wind geslagen. De SER Noord Nederland uitte zorgen over de ‘versnipperde inzet’ van het toekomstgeld. Marco Pastors, directeur van het Nationaal Programma Rotterdam Zuid, waarschuwde voor een ‘projectencarrousel’. Ook VNO-NCW MKB Noord en de Groningse Natuur en Milieufederatie adviseerden om overkoepelend beleid te maken.

In plaats van de pot geld samen te investeren, verdeelden de bestuurders van de provincie en aardbevingsgemeenten de afgelopen jaren het geld onderling. Remkes spreekt daarom over ‘een weeffout’ in het programma. De bestuurders die de aanvragen deden namens de provincie en gemeenten, zijn zelf in het bestuur van het Nationaal Programma gaan zitten dat over de subsidieaanvragen besluit. René Paas, Commissaris van de Koning die in die rol de belangen van de provincie vertegenwoordigt, werd aangesteld als ‘onafhankelijk voorzitter’. Door de opzet van het Programma is het geld grotendeels verkruimeld over kleine projecten.

Gemeenten in het gebied, die met financiële tekorten kampen, besteedden tientallen miljoenen aan achterstallig onderhoud, zoals het opknappen van sportvoorzieningen, winkelstraten en dorpshuizen. De provincie Groningen stopte ruim 140 miljoen euro in 63 projecten, waaronder een ‘klimaatadaptatieweek’, een ‘5G proeftuin’ en pilots met zelfrijdend vervoer. Ook werden nog kleinere projecten van inwoners gesteund, zoals een nieuwe viswinkel in Winsum, een fietsenverhuur in Zoutkamp en het ontwikkelen van een ‘waddenburger’ van algen. Opmerkelijk genoeg gaat ook 10,8 miljoen euro van het fonds waar olie- en gasbedrijf NAM 500 miljoen aan bijdraagt, naar plannen waar de gassector zelf bij betrokken is.

Fleur Gräper, gedeputeerde bij de provincie Groningen en een van de grondleggers van het Nationaal Programma zegt: ‘Af en toe denk ik weleens, hadden we maar geen geld gehad, dan waren we meer gefocust geweest op wat willen we bereiken.’ Ook voorzitter Remkes is kritisch. ‘Geld hoort inhoud te volgen,’ zegt hij. ‘Hier heb ik wel eens het beeld gekregen dat geld het primaire doel is.’ Remkes wil het overgebleven bedrag investeren in grote, structurele projecten die de economie en werkgelegenheid in de hele regio ten goede komen. ‘En niet in allerlei versnipperde dingen’.