Farmaceuten en onderzoekers van vijf grote coronavaccins splitsen hun gepubliceerde onderzoeksdata over bijwerkingen vrijwel niet uit naar sekse. Mede daardoor is het niet duidelijk of er bij mannen en vrouwen verschillende bijwerkingen optreden, zo blijkt uit onderzoek van Platform voor onderzoeksjournalistiek Investico voor Trouw, EenVandaag en De Groene Amsterdammer. Wereldwijd melden vrouwen veel meer bijwerkingen van coronavaccins dan mannen. 

Bij het Nederlands bijwerkingencentrum Lareb kwamen tot nu toe 26 duizend meldingen met bijna 152 duizend bijwerkingen binnen. Van de melders was 86,6 procent vrouw, mogelijk omdat tot dusver veel jonge, vrouwelijke gezondheidsmedewerkers zijn gevaccineerd. ‘Als vrouwen al meer melden, dan weten we niet hoe dat komt. Ervaren ze meer klachten, hebben ze daadwerkelijk klachten, trekken ze eerder aan de bel’, zegt Lareb-directeur Agnes Kant. Maar ook ernstige bijwerkingen treffen tot nu toe vooral vrouwen – zoals de trombose met lage bloedplaatjes die in verband gebracht wordt met het AstraZeneca-vaccin.

Gemiste kans

Investico bestudeerde de klinische proeven van vijf coronavaccins – Pfizer/BioNtech, Moderna, AstraZeneca, Sputnik V en Janssen – zoals gepubliceerd in wetenschappelijke tijdschriften als The Lancet en Nature. Niet één daarvan rapporteerde opgetreden bijwerkingen naar sekse. Zelfs wanneer alle vrouwen in de testgroep bepaalde bijverschijnselen zouden vertonen, zou dat in de resultaten slechts te zien zijn als het effect bij ruwweg de helft van de groep. 

Pfizer/BioNtech, Moderna en Sputnik V splitsen de data wel uit wat betreft de werkzaamheid van hun vaccin. In alle gevallen werkt het vaccin ietsje minder voor vrouwen dan voor mannen. AstraZeneca maakt deze uitsplitsing niet. Datzelfde geldt voor Janssen, maar dat bedrijf publiceerde ook nog geen derde fase-studie. In meeste studies was het aantal mannelijke en vrouwelijke proefpersonen wel ongeveer gelijk.

Het ontbreken van seksespecifieke analyses is een ‘gemiste kans,’ zegt onderzoeker Chahinda Ghossein-Doha van het Maastricht UMC+. Covid-19 raakt mannen en vrouwen niet gelijk: ze is dodelijker voor mannen, terwijl vrouwen vaker long covid doormaken; waarbij de klachten lang aanhouden. ‘Wetenschappelijk kun je er niet omheen de interactie tussen geslacht en Covid-19 te onderzoeken, ook niet wat betreft behandelmethodes en medicatie.’

Halve dosis

Onderzoek naar een griepvaccin bewees begin deze eeuw dat met name jonge vrouwen veel meer vaccin ontvingen dan nodig. Voor dezelfde werkingsgraad hadden ze genoeg aan een halve dosering, met bovendien minder bijwerkingen. De wereldgezondheidsorganisatie WHO adviseerde in 2010 bovendien de fysiologische verschillen tussen mannen en vrouwen standaard mee te nemen in toekomstig onderzoek, maar dat is bij de Covid-vaccins dus niet gebeurd.

 ‘Doodzonde, die boodschap is in de huidige pandemie blijkbaar helemaal ondergesneeuwd in de paniek waarmee we nu aan de slag zijn gegaan,’ zegt Loes Visser, farmaco-epidemioloog aan het Erasmus MC en apotheker in het HagaZiekenhuis. ‘Deze les trekken we nu waarschijnlijk weer op basis van Covid. Wat gaan we er volgende keer meedoen?’ 

Geen harde eis

Andere factoren dan sekse zijn echter van groter belang, zeggen farmaceuten en beoordelaars. ‘Leeftijd heeft een veel grotere impact, omdat het immuunsysteem mee veroudert en een vaccin daarom bij ouderen soms minder goed aanslaat,’ zegt Marc Kaptein, medisch-directeur van Pfizer Nederland. Pfizer keek achteraf of er bepaalde subgroepen uitspringen, en daarin werd geen betekenisvolle afwijking gevonden in bijwerkingen of effectiviteit tussen mannen en vrouwen, zegt Kaptein. Maar die data is niet openbaar.

Olaf Dekkers, epidemioloog en lid van het college beoordeling geneesmiddelen, voegt toe dat een teveel aan subgroepen het lastiger maakt een oordeel te vellen over een vaccin. ‘Je kan oneindig subgroepen maken. De testgroepen worden steeds kleiner, daarmee heb je meer kans op extreme resultaten en op toeval.’

Het Europees Medicijn Agentschap (EMA) baseert zich in haar beoordeling van een vaccin niet op wetenschappelijke artikelen maar op ruwe data, aangeleverd door farmaceuten. Die data zijn tot nu toe alleen van Moderna openbaar gemaakt. Desgevraagd kan ook het CBG daarover echter geen informatie vinden in de Moderna’s dataset. Hoewel het geen harde eis is voor de goedkeuring, betreurt het college dat de informatie ontbreekt en laat weten dat ze er melding van maakt bij het EMA.