‘Nie mam ręki! Nie mam ręki!’ - Ik heb geen hand, ik heb geen hand*, galmt het door het magazijn van een Nederlands papiervernietigingsbedrijf. De Poolse Jakub zit met zijn arm muurvast in een machine die balen papier samenperst. Zijn werkkleding zit zo strak, dat hij nauwelijks kan ademen. Moeizaam schuift de 31-jarige man zijn telefoon uit zijn broekzak, en belt om hulp. Eerst zijn baas, daarna de ambulance: ‘Ik ben mijn arm verloren.’

‘Toen ik mijn eigen stem hoorde, drong het pas tot me door’, vertelt Jakub bijna tien jaar later. Hij is ongeveer 1.65 meter, heeft zwart haar en een vriendelijk gezicht. Jakub heeft zijn vriendin meegenomen voor het interview, omdat zij alles samen met hem meemaakte. Uit angst voor represailles vertelt Jakub zijn verhaal anoniem, en wordt het bedrijf niet bij naam genoemd. Op de plek waar zijn arm ooit zat, draagt hij nu een zwarte prothese. Het arbeidsongeval beschrijft hij als ‘een soort slow motion film’, waarin je ‘je eigen botten hoort breken’.

Jakub verruilt op zijn tweeëntwintigste zijn baan als kok in Polen voor de belofte van een beter leven in Nederland. Het werk bij het papiervernietigingsbedrijf is zwaar, maar dat vindt hij niet erg. Hij moet het papier versnipperen, verzamelen en met een heftruck naar de papierpers brengen. De papierpers is een enorme machine met vijf ijzeren draden - het ziet eruit als een soort harp - die balen papier bij elkaar moet knopen. De kabels slaan acht keer rondom het papier en trekken de baal het apparaat in, zodat er een samengeperst pakket uitkomt.

Word nu Vriend van Investico en versterk de onderzoeksjournalistiek in Nederland

Steun ons

Maar omdat die kabels regelmatig stuk zijn, blijft het papier niet goed vastzitten. Ook na meermaals aandringen bij zijn leidinggevende wordt de machine niet gemaakt. Dus klimt Jakub meerdere keren per dag in het apparaat - vanwege zijn lengte komt hij er anders lastig bij - om de draden zelf om het papier te knopen. Dat is niet ideaal, maar gaat altijd goed. Behalve op een woensdag in het voorjaar van 2015, dan let hij niet goed op. Hij pakt met zijn linkerhand een kapotte draad aan de bovenkant van de papiermolen vast, maar ziet niet dat de onderste ook los zit. De kabel wikkelt zes keer om zijn rechterarm, tot zijn elleboog - bij acht keer was hij zijn arm tot zijn oksel kwijt geweest. De machine is niet beveiligd en blijft draaien. Jakub wordt met een ruk het gevaarte in getrokken.

Twee uur lang zit hij erin vast, zijn grijze werkkleding doordrenkt met zijn eigen bloed. Dat Jakub uiteindelijk per helikopter naar het ziekenhuis wordt gebracht herinnert hij zich, vanwege het vele bloedverlies, niet meer. Eenmaal daar, wordt zijn arm geamputeerd.

Gevaarlijk en zwaar werk, bijvoorbeeld in slachthuizen, de bouw of distributiecentra wordt vaak uitgevoerd door de ruim 700 duizend¹ arbeidsmigranten die in Nederland verblijven, voornamelijk afkomstig uit Oost- en Centraal Europa. Onderzoeken van de Algemene Rekenkamer² en de Nederlandse Arbeidsinspectie³ laten zien dat arbeidsmigranten van alle groepen werknemers relatief vaak slachtoffer zijn van een arbeidsongeval. Het UWV heeft onlangs in de Poolse hoofdstad Warschau zelfs een aparte locatie geopend vanwege de vele arbeidsmigranten die daar een arbeidsongeschiktheidsuitkering krijgen of in de ziektewet zitten.

Honderden arbeidsmigranten spannen na een ongeval een letselschadezaak aan tegen hun werkgever, ontdekten Investico en De Groene Amsterdammer in samenwerking met Argos, het Poolse Onet, het Roemeense Context en Balkan Insight. Er zijn dusdanig veel zaken, dat verschillende letselschadebureaus zich inmiddels specifiek richten op arbeidsongevallen bij migranten. Advocaten, juristen en belangenbehartigers, soms met een Poolse of Roemeense achtergrond, adverteren actief op sociale media om slachtoffers van een ongeluk te bereiken. Schadeclaims lopen op tot bijna 650.000 euro.

Deze zaken worden meestal achter de schermen geregeld; ze blijven dan volledig onder de radar van de overheid of de arbeidsinspectie en er is geen rechter die een oordeel geeft. Daarna controleert niemand of het voor de andere werknemers in het bedrijf wel veilig is om daar te blijven werken.

De Nederlandse arbeidsinspectie laat werkgevers inmiddels zelf onderzoek doen naar de ongevallen die bij hen op de werkvloer plaatsvonden. Slechts bij uitzondering doet de inspectie dat nog zelf. De nieuwe werkwijze⁴ is bedoeld om het ‘lerend vermogen van werkgever’ te vergroten, uitgaand van de welwillendheid van bedrijven. Zo blijven sommige gevaarlijke werkomstandigheden in de zwaarste en meest risicovolle beroepen bestaan.

‘Familiegevoel’

Het jacht van de baas staat in dezelfde loods als waar Piotr Półrolniczak woont, vertelt hij. Bovenin de schuur, op een bedrijventerrein in Nederhorst Den Berg, een dorp vlak bij Hilversum, zijn een paar kamers getimmerd waar Piotr en zijn vrouw verblijven. Ze zijn twee van de vele Poolse werknemers bij webwinkel 123inkt. Dagelijks pakt Piotr, een rijzige vijftiger met wilde plukken grijs haar, pakketten in. ‘Ik spreek geen Nederlands of Engels, alleen Pools’, zegt hij. ‘Nadat ik vier jaar in het magazijn werkte, kreeg ik een vast contract.’

123inkt startte dertig jaar geleden als familiebedrijf, maar is inmiddels uitgegroeid tot succesvolle prijsvechter die miljoenen omzet op de markt voor kantoorartikelen. Ze adverteren fanatiek; vrolijke geelkleurige pennen met het bedrijfslogo slingeren rond op menig Nederlands kantoor. Het bedrijf houdt ook vast aan een ‘familiegevoel’ dat in het huishoudelijk reglement omschreven staat als ‘Gezelligheid, biertje, alcohol’.

Maar het bedrijf heeft ook een andere kant. De werkdruk in de magazijnen ligt hoog, vertellen meerdere (oud-)werknemers. ‘Er gebeuren regelmatig ongevallen’, zegt Piotr. In april 2022 verliest hij zijn evenwicht en valt achterover van een laaddock, een verhoogde entree bij een magazijn waar vrachtwagens laden en lossen. Hij vangt de val op met zijn elleboog, die breekt, en ondergaat als gevolg daarvan vijf operaties. Zijn arm bungelt sindsdien in een onnatuurlijke hoek langs zijn lijf, werken lukt niet meer. Het bedrijf betaalde zijn salaris door en een aantal fysiotherapiebehandelingen, maar voor de rest bleef het stil: geen melding bij de arbeidsinspectie, laat staan een schadevergoeding.

Net zoals veel andere gewonde arbeidsmigranten, onderneemt Piotr geen actie. Dat verandert als er een klein jaar na zijn ongeluk iets gebeurt dat het hele bedrijf schokt. Piotr’s collega, de 44-jarige Rafal Samoraj, wordt op een vroege zaterdagochtend door zijn huisgenoot dood op zijn slaapkamervloer gevonden. De tengere Pool had een paar weken eerder een ongeluk gehad in het magazijn van 123inkt en liep een hoofdwond op. Wat er precies is gebeurd, of Rafal na het ongeval adequate medische zorg heeft gekregen en hoe het verband houdt met zijn overlijden, is onduidelijk. Zijn familie en vrienden, die Investico wist te traceren, tasten nog altijd in het duister. ‘Ik smeet de telefoon neer en begon te huilen’, vertelt Rafal’s zus Marta over het moment dat ze hoorde dat haar broer was overleden. ‘Daarna belde ik nog eens om zeker te zijn, ik kon het niet geloven’. Volgens 123inkt bleek uit onderzoek van de arbeidsinspectie dat het ongeluk niet gemeld hoefde te worden en er geen aanleiding was voor verder onderzoek. Voor de onderzoeksresultaten wijst 123inkt naar de inspectie, die zegt niet op individuele zaken in te kunnen gaan. Het bedrijf deed zelf geen melding van het ongeval, die kwam via een belangenbehartiger bij de inspectie terecht.

123inkt charterde een touringcar om werknemers naar het crematorium te rijden voor Rafals crematie. In het aanschijn van de kist realiseert Piotr zich: ‘Dit komt niet vanzelf goed, ik heb hulp nodig’. Zijn vrouw vindt via Facebook Karolina Kwiatkowski, een Nederlandse jurist met Poolse wortels. Piotr belt haar op, bijna een jaar na zijn ongeval. ‘Ik geloof dat ik de eerste werknemer bij 123inkt was die een advocaat nam’, zegt hij.

Ondanks de zwakke rechtspositie van arbeidsmigranten in Nederland - ze hebben vaak korte contracten, zijn extra afhankelijk van hun werkgever omdat niet alleen hun baan, maar ook hun huis en zorgverzekering door hen wordt geregeld - komt een deel van hen alsnog bij een advocaat terecht.

Wat een letselschadezaak toegankelijker voor hen maakt, is dat de letselschadebureaus vaak zelf medewerkers in dienst hebben met een migratieachtergrond. Ze adverteren actief in Nederlands, Pools en Roemeens op sociale media en via hun websites, ook worden contactgegevens veel gedeeld in app- en Facebookgroepen. We spraken met zeker veertig bureaus, die weleens arbeidsmigranten bijstaan na een arbeidsongeval.

Een advocaat vertelt dat ze vorig jaar 34 zaken moest doorverwijzen, wegens tijdgebrek. Ook de praktijk van Kwiatkowski, die Piotr bijstaat, loopt goed. ‘Ik heb maar twee weken geadverteerd via Google. Langer was niet nodig’, zegt ze. Een groot advocatenkantoor heeft van 2019 tot en met 2023 bijna 640 letselschadezaken voor arbeidsmigranten afgerond. Een andere advocaat had in 2024 alleen al 117 lopende zaken.

Deze honderden zaken laten volgens specialist aansprakelijkheidsrecht Yvonne Waterman zien dat er veel aanleiding is om zaken te voeren. Waterman promoveerde op werkgeversaansprakelijkheidsrecht voor arbeidsongevallen en beroepsziekten. ‘Als je ziet dat er een redelijke hoeveelheid zaken is, betekent het dat de massa aan incidenten eigenlijk heel veel groter is, echt substantieel veel groter. Slechts een kleine groep stelt de werkgever aansprakelijk.’

In het Nederlandse recht ligt de verantwoordelijkheid voor een veilige werkomgeving bijna altijd bij de werkgever. ‘Dat maakt ze vrijwel altijd aansprakelijk’, zegt Willemijn Roozendaal, hoogleraar sociaal recht aan de Vrije Universiteit Amsterdam. ‘Juridisch gezien maakt het niet eens uit of het ‘de eigen schuld’ van de werknemer is of niet’, zegt ze. Behalve als er sprake is van opzet of bewuste roekeloosheid. ‘Maar hoe vaak breekt iemand nou met opzet zijn eigen arm?’ Nadat de aansprakelijkheid is vastgesteld, betaalt de verzekeraar van het bedrijf doorgaans de factuur van het letselschadebureau.

De meeste zaken - 90 procent - worden buiten de rechtbank om geschikt, schreef⁵ het Wetenschappelijk Onderzoek- en Datacentrum (WODC) in juni 2024. Pas als bedrijven niet verzekerd zijn of de werkgever of verzekeraar te lang dwars ligt, kan een zaak voor de rechter belanden. Dat is gunstig voor de werkgever, benadrukt expert Waterman. ‘Bij een schikking is alles vertrouwelijk en stil. Het voorkomt een hoop reputatieschade, onrust op de werkvloer.’ Uitgekeerde schadebedragen kunnen oplopen van vele tienduizenden euro’s tot meerdere tonnen. De schadezaken duren gemiddeld twee jaar, vertellen advocaten, maar er zijn ook uitschieters tot acht.

Schuld bij de werknemer

Investico kreeg inzage in vijftien dossiers van letselschadezaken waarin een arbeidsmigrant het slachtoffer was. Twaalf van die ongevallen waren meldingsplichtig, in de helft van de gevallen deed de werkgever geen melding bij de inspectie. Ze vertellen het verhaal van migranten die nauwelijks de taal spreken, maar wel met gevaarlijke machines werken. Machines waar geen veiligheidssysteem op zit ter bevordering van de productiesnelheid. Van werkgevers die na een ongeval de migrant de schuld geven en weigeren verantwoordelijkheid te nemen voor onveilige werkomstandigheden. Die slachtoffers proberen af te kopen om een letselschadezaak te voorkomen. De slachtoffers komen voornamelijk uit Polen en Roemenië en werkten in de bouw- en installatiebranche, recycling, distributie en vleesverwerking. Bij 13 van de 15 zaken probeerde de werkgever de schuld bij de werknemer te leggen, de zaak te traineren of tegen te werken. Bijna alle mensen kunnen na het ongeval hetzelfde werk niet meer uitvoeren, sommigen kunnen nooit meer werken.

Zo is er de 20-jarige Roemeense man die zwart op een kermis werkte en ‘s avonds laat geraakt werd door een draaiend deel van de attractie toen hij de veiligheidsbeugels bij de stoeltjes aan het controleren was, en iemand anders de attractie al aanzette. Hij belandde zwaargewond verderop op straat. De eigenaar van de attractie ontkende dat hij voor hem werkte, weigerde gegevens van anderen te geven om te getuigen en probeerde de man af te kopen om een zaak te voorkomen. Nadat een oplettende ambulancemedewerker het ongeval meldde, stelde de inspectie een onderzoek in.

Een Roemeense werknemer van een recyclebedrijf raakte delen van zijn vingers kwijt toen hij vast kwam te zitten in een machine waar de beveiliging permanent was verwijderd om snellere productie te kunnen draaien. Hij was op dat moment zwart aan het werk en kreeg pas na het ongeval een contract. De werkgever gooide zijn vingerkootjes weg en meldde het ongeval niet bij de inspectie.

Een Poolse man van 20 moest na werktijd de hal van het poedercoatbedrijf waar hij werkte schoonmaken. De beveiliging van de schoonmaakmachine bleek niet op orde, de man werd met zijn hand in de machine getrokken en verloor een deel van zijn vinger. Het bedrijf gaf een onderhoudsmedewerker de schuld en zette het slachtoffer onder druk om de zaak te laten vallen. Het ongeluk werd niet gemeld bij de inspectie.

Gemiddeld genomen komen Nederlandse werknemers drie dagen na een ongeval bij een belangenbehartiger, vertellen meerdere advocaten, terwijl dat bij arbeidsmigranten rustig een jaar kan duren. Volgens Dion Kramer, docent Europees Recht aan de VU is dat ‘natuurlijk te verwachten’. ‘Het is economische uitbuiting. Ons systeem is er niet op ingericht om kwetsbare mensen te beschermen, laat staan mensen die actief kwetsbaar worden gehouden. We hebben in Nederland een sociaal vangnet gecreëerd, maar deze groep wordt daarvan buitengesloten.’

‘In verband met ernstig gevaar voor personen’ werd de papierrecyclingmachine die Jakub zijn arm afrukte op verzoek van de arbeidsinspectie tien dagen stopgezet. Jakub lag 28 dagen in het ziekenhuis. Daar wordt niet alleen zijn arm geamputeerd, hij krijgt ook een huidtransplantatie. Omdat de bloedsomloop in Jakub zijn arm deels stopte, stoot zijn lichaam de huid af. ‘Dat ging dood, het zag er verbrand uit en begon te stinken. Toen hebben ze de huid van mijn been gebruikt.’

In het ziekenhuis krijgt Jakub bezoek van zijn baas, die zijn vrouw meeneemt. ‘Hij was heel aardig, ik kon hem altijd bellen als ik hulp of geld nodig had, zei hij.’ Maar zijn baas geeft Jakub ook een brief, met de vraag die te ondertekenen. De brief is in het Nederlands geschreven, een taal die hij niet volledig spreekt. ‘Ik begreep de kern, maar niet alles. Er stonden veel woorden in die ik voor het eerst zag’, zegt hij. ‘Het kwam erop neer dat ik moest toegeven dat ik op de hoogte was van de risico’s, en van alle mogelijke claims af zou zien.’ Ondanks dat Jakub versuft is door de zware medicijnen, vraagt hij: ‘Nu? Drie dagen na het ongeluk?’ Hij legt het in de la van zijn nachtkastje. Als hij later terugkomt van de wc, is zijn baas verdwenen en het laatje leeg. ‘Dat is het moment dat ik op zoek ging naar een advocaat.’

De arbeidsinspectie oordeelt dat het bedrijf schuldig is aan twee overtredingen. Er worden geen boetes opgelegd, maar de machine moet wel beveiligd worden. Het bedrijf mag na minder dan twee weken weer open.

Het vreemde is echter: het is niet de eerste keer dat een werknemer een arm verliest in het enorme apparaat. Twintig jaar eerder, op een koude, regenachtige Sinterklaasmiddag, verloor de toen 29-jarige André ook zijn arm in precies dezelfde machine. Ook toen was de machine regelmatig kapot, en ook toen werd die regelmatig handmatig gemaakt. ‘Iedereen deed dat snel tussendoor met de nijptang, ik dus ook.’ Beveiliging ontbrak. Dat dat fout ging was slechts een kwestie van tijd, concludeert André achteraf. ‘Die dingen zijn levensgevaarlijk.’

In tegenstelling tot Jakub, kwam André bovenin de machine vast te zitten. En zijn arm was hij meteen kwijt. Zijn collega ging er nog haastig mee over straat naar het ziekenhuis, om te kijken of zijn ledemaat er nog aangezet kon worden, tevergeefs. ‘Toen ik wakker werd, heb ik even heel hard gehuild’, zegt hij. Een chirurg schakelde de arbeidsinspectie in, maar omdat het bedrijf de machine snel beveiligde constateerde ze geen overtreding. In de tussentijd werd het bedrijf overgenomen en veranderde het van naam.

Jakub hoort van een collega over het ongeluk van André en herinnert de arbeidsinspecteur hieraan. Maar de inspecteur ‘kon daar niks mee’, zegt hij, omdat het bedrijf in de jaren 90 nog anders heette. In het inspectierapport van Jakub’s ongeluk, lezen we er niets over terug. De arbeidsinspectie zegt niet op individuele zaken in te kunnen gaan.

Ondanks dat het bedrijf aansprakelijk wordt gesteld, en ook de arbeidsinspectie oordeelt dat het bedrijf schuldig is, wijst zijn werkgever constant met de vinger naar Jakub. Zo vinkt het bedrijf, in documentatie voor het UWV, bijvoorbeeld bij de vraag ‘verantwoordelijke voor het ongeluk’ het boxje ‘werknemer’ aan.

Na het ongeluk heeft Jakub last van nachtmerries en fantoompijn. ‘Ik kreeg kramp in mijn niet aanwezige hand en voelde jeuk aan mijn vingers en arm.’ Jakub is ernstig getraumatiseerd na het ongeval. Tijdens een bezoek aan zijn oude werkplek durft hij niet dichtbij de machine te komen, zelfs op grote afstand raakt hij in paniek. Als hem duidelijk wordt dat hij nooit meer kan werken, belandt hij in een psychose. Het afronden van de zaak en het rondmaken van de schadeclaim duurt, mede daardoor, acht jaar.

‘Ik heb een les geleerd’, zegt de Poolse Kasia aan haar keukentafel terwijl ze om haar vingers een streng haar wikkelt. Ze kwam jaren geleden naar Nederland, niet per se voor het geld maar op zoek naar meer vrijheid. Lange tijd beschouwde ze het bedrijf waar ze werkte als haar familie, een plek waar ze werd gewaardeerd en gerespecteerd. Maar inmiddels niet meer.

Kasia had een positie in het slachtbedrijf ergens tussen directie en productiemedewerkers in, zij was een coördinator. Ze moest nieuwe werknemers vertellen aan welke regels en afspraken ze zich moesten houden, maar ook waar de kantine was en kon worden gerookt. Jarenlang loste ze problemen op: gebeurde er een ongeluk en moest er getolkt worden? Ze ging mee naar het ziekenhuis en hielp bij het opstellen van rapporten. Was er een veiligheidsprobleem op de werkvloer en moesten medewerkers daar op worden aangesproken? Kasia deed het.

Maar toen ze zelf een ongeluk kreeg en kermend van de pijn op de grond lag, was het snel bekeken met de warme banden met haar werkgever. Een bloemetje kon er van af, maar toen bleek dat ze het bedrijf aansprakelijk wilde stellen voor de onveilige werksituatie waren er geen vriendelijke woorden meer. ‘Ze smeten de brief in mijn gezicht en vroegen waarom ik dit deed’, vertelt ze. ‘Na mijn ongeluk was ik niet meer degene die hielp, maar degene die hulp nodig had. Toen kwam het bedrijf tegenover mij te staan.’

De zaak die ze aanspande is volgens Kasia uniek. Haar oude collega’s durfden nooit iets te zeggen of te doen. ‘Het probleem is dat mensen helemaal afhankelijk zijn van het bedrijf. Ze durven niks te zeggen en ze hebben geen idee van hun rechtspositie. Ze denken dat het meteen veel geld kost als ze een advocaat bellen, maar ze weten helemaal niet dat het wordt betaald door de verzekering.’

Kasia kijkt met wroeging terug op alle keren dat ze voor het bedrijf tolkte bij ongelukken. ‘Ik zag dat ze iets anders opschreven in de rapporten dan wat het slachtoffer vertelde en dat ze de schuld bij de werknemer neerlegden’, zegt ze. ‘Maar ik durfde er niks van te zeggen toen, ik was bang dat ik alles kwijt zou raken.’

Volgens advocaat Huib Staal zetten bedrijven regelmatig ‘coördinatoren’ zoals Kasia in. ‘Dat is een Roemeen, Pool of Bulgaar die misschien iets meer geleerd heeft, wel Engels spreekt. Die wordt als intermediair tussen de baas en de werknemer geschoven, met als taak vooral: het zo goed mogelijk doen voor de baas ‘, zegt hij. ‘Eigenlijk komt het erop neer dat arbeidsmigranten door hun eigen landgenoten verraden worden, die 2,50 per uur meer verdienen.’

In de rechtbank van Lelystad verheft de rechter haar stem. ‘We gaan nu niet weer lopen ruziemaken’, bijt ze Piotr’s jurist Kwiatkowski toe. Kwiatkowski heeft net in de rechtszaal gezegd dat 123inkt ‘ook gewoon’ op haar mails had kunnen reageren over de afhandeling van Piotrs letselschadezaak. ‘Nooit kwam er een reactie, mijn cliënt moet iedere stap gerechtelijk afdwingen.’ Het ongeval is dan al tweeënhalf jaar geleden. ‘We dachten dat we het juiste deden door zijn salaris en fysio te betalen’, verweert 123inkt zich, ‘normaal zorgen we goed voor onze werknemers’.

Een jaar lang weigert 123inkt de aansprakelijkheid te erkennen. Het bedrijf schrijft: 'In het leven van alledag komen we obstakels, muurtjes of verhogingen tegen. Medewerkers moeten ook zelf nadenken over de keuzes die ze maken.’ Pas nadat de rechter oordeelt dat 123inkt aansprakelijk is, gaat het bedrijf overstag. Hoewel 123inkt een omzet van 250 miljoen euro per jaar heeft, zegt het bedrijf niet verzekerd te zijn voor de schade. Een eventueel schadebedrag moet 123inkt dus uit eigen zak betalen. Pas nadat Kwiatkowski hier herhaaldelijk om vraagt, meldt het bedrijf het ongeval na een jaar bij de inspectie. ‘Elk pakketje is bij 123inkt verzekerd, maar de mensen die er werken niet,’ zegt Piotr.

In de zomer van 2024 komt het bedrijf plots met camerabeelden van de parkeerplek voor de loods waarin Piotr en zijn vrouw wonen. Daarop is onder meer te zien hoe Piotr uit zijn auto een zakje met lege plastic flessen haalt en dat met zijn gewonde arm draagt. Volgens 123inkt bewijst het dat Piotr ‘toch niet eenarmig door het leven blijkt te gaan’. Maar een arboarts stelt dat de video’s ‘niets toevoegen’ en ‘niet bewijzen dat hij wel zou kunnen werken’.

In de rechtszaal begint de advocaat van 123inkt weer over iets nieuws: ze wil zo veel mogelijk medische gegevens die ooit over Piotr zijn opgesteld, omdat ze twijfelt of de elleboogbreuk wel door het arbeidsongeval komt. ‘Op achtjarige leeftijd heeft hij ook een elleboogbreuk gehad’, zegt de advocaat van 123inkt. Piotr benadrukt dat hij jarenlang zwaar werk voor het bedrijf verrichtte en er toen niets aan de hand was: ‘Ik moest elke dag twee tot drie ton papier verplaatsen, ze weten dat ik hard heb gewerkt.’

‘Ik voel me heel slecht’, zegt Piotr, gehuld in een groene bodywarmer en oranje t-shirt, via een tolk tegen de rechter. Zijn vrouw is terug naar Polen, zelf is hij verhuisd van het bedrijventerrein naar een slaapkamertje bij een Pools gezin elders in Nederland. Zij koken voor hem, zich aankleden vindt hij niet meer de moeite. ‘Ik gebruik vaak dagenlang dezelfde kleren.’ Pas als de letselschadezaak ten einde is, wil hij terug naar Polen.

In een schriftelijke reactie aan Investico stelt 123inkt⁶ dat het er ‘de afgelopen twee jaar alles aan heeft gedaan om tot een zorgvuldige en passende oplossing te komen’. De zaak kreeg ‘een formeler karakter’ nu ze ‘enkel nog met de jurist mochten communiceren’. Bovendien ‘betreurt’ 123inkt dat het tot een rechtszaak is gekomen. Het bedrijf is ‘bereid’ de schade te vergoeden, maar verwijt Piotr ‘disproportionele eisen’ te stellen. Dat is gebaseerd op de camerabeelden en het ‘sterke vermoeden’ dat Piotr schade claimt ‘over een veel breder medisch spectrum dan alleen het ongeval’. 123inkt heeft naar eigen zeggen nagelaten het ongeluk tijdig te melden vanwege een gebrek aan kennis, ‘niet uit opzet’. Ze zegt vervolgens zelf intern onderzoek te hebben gedaan op verzoek van de inspectie. Waarna er aanvullende maatregelen zijn doorgevoerd, zoals intensievere handhaving van veiligheidsvoorschriften.

De uitzondering

De zaken van Piotr en Jakub belandden - uiteindelijk - wel bij de arbeidsinspectie, maar zijn de uitzondering. Want het gros van de meldingsplichtige ongevallen, de Rekenkamer schat⁷ zo’n 70 procent, wordt überhaupt nooit gemeld. Waar werkgevers hun plicht ontlopen - zij zijn de enige die verplicht zijn te melden - gebruiken advocaten, juristen en letselschadedeskundigen een mogelijke melding bij de inspectie om die werkgevers onder druk te zetten in hun letselschadezaak.

‘Ik kan natuurlijk wel meldingen doen en dreig daar weleens mee, als een bedrijf moeilijk doet over de aansprakelijkheid’, zegt jurist Kwiatkowski. ‘Maar uiteindelijk vraagt de cliënt me niet voor het grotere geheel maar voor zijn individuele zaak.’ Ook Martijn Stolk, van Justiz letselschade, ziet dat niet alle arbeidsongevallen worden gemeld. ‘Ik heb nu een zaak waar de arbeidsinspectie niet aan te pas is gekomen, terwijl dat wel meldingsplichtig was.’ De werkgever wil volgens Stolk niets met de arbeidsinspectie te maken hebben ‘met het oog op boetes’. Hij legt de keuze om alsnog te melden bij de cliënt, maar ook hij gebruikt het vooral als drukmiddel, ‘als de werkgever niet meewerkt.’ Als advocaten wel melden wordt het ook niet altijd opgepakt door de inspectie. Zo deed Wouter Hensbergen van Tijbout Letselschade eens melding van een ongeval. ‘Toen kreeg ik te horen dat het langer dan zes maanden geleden was gebeurd, en ze er dan niks meer mee doen.’ Rob Paumen, afdelingshoofd Arbo van de Arbeidsinspectie, herkent dat niet. ‘De verjaringstermijn voor het opleggen van een boete is vijf jaar.’

Hoewel werkgevers volgens de advocaten bang zijn voor boetes, is de kans daarop aanzienlijk verminderd de afgelopen jaren. Het aantal boetes daalde van veertig procent in 2019, naar zestien procent in 2023⁸ en zal vermoedelijk verder dalen, sinds de arbeidsinspectie in 2023 een ‘nieuwe innovatieve werkwijze’ met een ‘mix aan toezichtsinterventies’ invoerde.

Die nieuwe werkwijze houdt in dat het onderzoek na een bedrijfsongeval in de meeste gevallen niet meer door de inspectie, maar door werkgevers zelf mag worden gedaan. De Inspectie doet dit nu nog slechts bij uitzondering zelf. ‘Het doel hiervan is dat bedrijven leren van het ongeval en zorgen dat de arbeidsomstandigheden beter worden, dat er veiliger gewerkt gaat worden’, vertelt Paumen van de Arbeidsinspectie.

In 2023 namen inspecteurs 70 ernstige ongevallen onder de loep, naast de 72 dodelijke ongevallen waar altijd een inspecteur naar toe gaat. 1.300 andere ongelukken werden - na een kort eerste bezoek door de inspectie - door werkgevers zelf onderzocht. Als hun rapporten en verbeterplannen niet voldoen, kan de inspectie verbetermaatregelen opleggen of alsnog zelf onderzoek doen. Vorig jaar werden slechts 16 van de 1.300 verbeterplannen afgekeurd⁹.

Volgens de inspectie levert dit inderdaad minder boetes op, maar dat is ook de bedoeling. ‘In het verleden keken we alleen maar, is er een overtreding geweest? En dan gaven we een boete’, zegt Paumen. ‘Maar als je dan terugkijkt, dan zie je dat het aantal ongevallen niet echt is afgenomen de laatste jaren.’

Letselschadeadvocaat Eline Spijker ziet de kwaliteit van de rapporten sinds het nieuwe beleid ‘drastisch dalen’. ‘De werkgever bekijkt nu zelf wat anders of beter moet. Dat is geen objectieve analyse, maar de slager die het eigen vlees keurt.’ Volgens expert aansprakelijkheidsrecht Yvonne Waterman biedt dit ‘natuurlijk mogelijkheden om de situatie anders in te kleden dan hij feitelijk is geweest’. ‘Dat leent zich voor misbruik door de werkgever. Eigenlijk is het een teken van armoede om het aan de werkgever over te laten.’

De zelfrapportages zorgen ook voor een nieuwe loot aan de boom van de adviesbranche. Hierdoor komen er, naast letselschadebureaus, ook steeds meer adviesbureaus, die door werkgevers worden ingehuurd om deze ongevalsonderzoeken te doen. ‘Dat creëert een markt met goede maar mogelijk ook rommelige adviseurs’, stelt Hoogleraar Europees migratierecht Tesseltje de Lange van de Radboud Universiteit. ‘En eigenlijk zouden al die mensen die in de private sector werken arbeidsinspecteurs moeten zijn.’

Oud-SP-leider Emile Roemer concludeerde vijf jaar geleden al in een rapport dat zonder de goede registratie van arbeidsmigranten misstanden niet aangepakt kunnen worden. Hoewel dit rapport toentertijd werd omarmd door heel politiek Den Haag, concludeerde Roemer zelf afgelopen september, in een interview met NRC¹⁰, dat zijn aanbevelingen jaren later nog steeds niet zijn opgevolgd.

Een van de meest voor de hand liggende instrumenten - zorgen dat je weet wie waar woont en werkt - is bijvoorbeeld nog steeds niet ingericht. Ook een wetswijziging die toezicht op uitzendorganisaties moet regelen, komt al jaren niet van de grond - minister van Sociale Zaken Eddy van Hijum (NSC) is het nog niet gelukt om een toezichthouder te vinden, meldde hij in oktober 2024 aan de Kamer¹¹.

Hierdoor is er nauwelijks controle op mogelijke uitbuiting van werknemers, zegt hoogleraar De Lange. ‘Als je mensen niet registreert op een vindbare manier, kan je ze als arbeidsinspectie ook niet benaderen om te vragen wat er is gebeurd’, zegt de Lange. ‘Want na een ongeluk gaan ze weer naar huis. Maar als je niet weet waar ‘huis’ is, hoe kun je ze dan vinden en helpen hun rechten te claimen?’

Zo is de afhandeling van gezondheidsschade naar een private markt verschoven. Het zicht op de veiligheid op de werkvloer vanuit de autoriteiten wordt steeds minder, terwijl bij letselschadebureaus vuistdikke dossiers liggen die de veiligheidssituatie op de werkvloer haarfijn omschrijven. Die kennis belandt vaak niet bij de overheid en systematisch wordt er niks opgelost. ‘Er is kennelijk een hele private business ontstaan, terwijl het een publieke taak is om te zorgen voor veilig werk,’ zegt De Lange.

‘Vind je het eng als ik ‘m los haal?’, vraagt Jakub. Terwijl hij de vingers van zijn kunstarm beweegt, zoemt er een robotisch geluid uit de prothese. 'Kijk, zo werkt het’, zegt hij enthousiast, als hij zijn kunstarm laat zien. Hij heeft er drie. De zwarte die hij nu draagt, Een reserve arm. En omdat hij fanatiek sport - in Polen voetbalde hij op hoog niveau - heeft hij er nog een, voor sportgebruik.

Investico werkt altijd samen met andere media. Zo versterken we de onderzoeksjournalistiek in Nederland.

Lees meer over ons

Maar de robotarm die hij dagelijks draagt is naast hypermodern, ook heel kwetsbaar, en gaat regelmatig kapot. Hij laat een loszittend stukje stof op zijn hand zien. ‘In het begin was dat heel stressvol, toen had ik maar drie jaar garantie op de prothese. Als er daarna iets kapot was, moest ik het zelf betalen. Het bedrag van mijn schadevergoeding werd zo minder en minder.’ Inmiddels wordt het vergoed uit verschillende potjes. Dat heeft zijn advocaat voor hem geregeld, vertelt hij dankbaar.

Vlak voor zijn vertrek, na het interview. Schiet hij even vol op de gang. Sinds de zaak afgerond is, heeft hij meer rust, zegt hij. ‘Maar ik heb geen baan meer, en kan er ook geen meer krijgen, dat is een vreselijk gevoel, snap je?’ Jakub doet nu soms vrijwilligerswerk, als het lukt. Ondanks het ongeluk blijft hij samen met zijn vriendin in Nederland. ‘We zijn hier al zo lang, de manier van leven past bij ons. Terug naar Polen is geen optie.’ Hij had het er laatst nog over met zijn moeder, toen hij samen met zijn vriendin op bezoek was, zegt hij. ‘Ze vroeg me: ‘Maar Jakub, wat heeft Nederland je nou eigenlijk gebracht?’.’

De namen van Jakub, André en Kasia zijn gefingeerd, hun volledige voor- en achternaam zijn bekend bij de eindredactie. Dit artikel werd in het Pools vertaald voor Polish Newsweek.

This article was developed with the support of Journalismfund Europe