Een inlichtingenoperatie van Europese landen, onthulde Russische inmenging. Er zouden Nederlandse politici betrokken zijn, maar wie? Het antwoord op die vraag mag niet het zicht ontnemen op de beïnvloeding die allang plaatsvindt.

Word nu Vriend van Investico en versterk de onderzoeksjournalistiek in Nederland

Steun ons

In mei 2018 stuurt Thierry Baudet een berichtje naar een appgroep van de partij. ‘Wisten jullie dat Erik de Vlieger oprichter en eigenaar is van Voice of Europe?’

‘Nee, grappig’, antwoordt Freek Jansen, dan nog voorzitter van de jongerentak en later Kamerlid.

‘Hij wil nu met mij praten om te kijken of we kunnen samenwerken’, antwoordt Baudet.¹ Zover zal het echter nooit komen, laat de partijleider weten als we hem er nu naar vragen. ‘Daar is verder nooit opvolging aan gegeven.’²

Voice of Europe is het geesteskind van vastgoedondernemer Erik de Vlieger. Hij heeft een paar maanden eerder het al langer bestaande Twitteraccount met dezelfde naam overgenomen en een website met rechtsradicaal nieuws gelanceerd. De droom? ‘De Breitbart van Europa worden’.³

Op dat moment is er nog geen invloed vanuit Moskou. Wel delen Russische twittertrollen gretig de berichten van de website, zoals een interview met Geert Wilders.⁴ Toen de Groene Amsterdammer in 2018 contact opnam met één van de oprichters antwoordde ze: ‘Iedereen denkt dat wij Kremlin-trollen zijn, maar ik ben gewoon ondernemer.’ Voor haar is het een ‘business opportunity’, zegt ze. ‘Net zo goed als dat ik ook geld in kunst en vastgoed steek.’⁵

Het is in een notendop hoe Russische inmenging werkt. Het belangrijkste misverstand is dat het slechts een platte transactie betreft. Dat er een koffer met geld over tafel gaat richting een politicus die dan op slag heel andere (pro-Russische) taal begint uit te slaan. De praktijk is geraffineerder.

Russische beïnvloedingsoperaties zijn bovenal opportunistisch. Er moeten zich kansen voordoen en als die er zijn, dan stapt het Kremlin in. Toen er in een Brusselse metro in 2016 bommen afgingen, besloten Russische internettrollen vooral om bestaande berichten, van Belgen die verdeeldheid zaaiden, verder te verspreiden.⁶

Toen vlucht MH17 neerstortte, lanceerde Rusland weliswaar 65.000 tweets die de schuld bij Oekraïne legden maar belangrijker nog waren de ideologisch overtuigde Nederlanders die uit eigen beweging de Russische lezing van de ramp geloofden. Zij besloten op eigen houtje af te reizen naar Oost-Oekraïne en ‘eigen onderzoek’ te doen. Eenmaal daar werden ze door Russen benaderd of ze misschien hulp nodig hadden? Dan liepen er plots een Nederlandse complotdenker en een Russische journaliste rond met een mobiele telefoon van de GROe, de Russische inlichtingendienst.⁷

Tijdens de Koude Oorlog werden zulke mensen useful idiots genoemd. Er worden geen pionnen gekocht, die pionnen zijn er al. Hun ideologische overtuiging gaat voor het geld uit.

Twee weken geleden zette de Tsjechische regering twee personen en één mediabedrijf op de nationale sanctielijst vanwege Russische beïnvloeding, na onderzoek door de eigen inlichtingendienst.⁸ Het gaat om het Praagse bedrijf Voice of Europe, dat nu eigenaar is van de gelijknamige website die ooit in Nederland werd opgericht. Dat werd niet alleen een desinformatie-outlet maar volgens de inlichtingendiensten ook een vehikel van een Russische beïnvloedingscampagne. Op deze manier werd smeergeld verspreid onder Europese politici. De Tsjechische krant Denik N voegde daar op basis van inlichtingenbronnen aan toe dat ook Nederlandse politici bij dit netwerk betrokken zijn.⁹

Voice of Europe als Russische spreekbuis

Hoe een Nederlands ondernemersproject een propagandaspeeltje in handen van Moskou kon worden? In 2019 beginnen De Vlieger en zijn kompanen te veel last te ondervinden van de website. Media, zoals de Groene Amsterdammer, schrijven erover en Russische trollen gaan aan de haal met hun berichten. Ze stellen journalist Jan Dijkgraaf aan als leidinggevende¹⁰ maar ook hij concludeert na amper een jaar dat het onbegonnen werk is. De Vlieger en zijn mede-initiatiefnemers besluiten de stekker eruit te trekken en plaatsen op oudejaarsdag 2019 een afscheidsberichtje: ‘At some point, we hope to resume delivering hard-hitting, uncensored news’.¹¹

De Vlieger zegt in een sms-bericht dat hij Voice of Europe destijds verkocht aan de Tsjechische mediagroup Médea¹² - iets wat hij kort daarop nog eens herhaalt in zijn eigen podcast. ‘Er was geen enkel bericht te vinden dat ze enige vorm van Russische banden hadden.’ De oorlog in Oekraïne was ook nog niet bezig, alles was wat ‘lichter en luchtiger’, aldus De Vlieger. Hij en zijn mede-investeerders ontvangen met de verkoop naar eigen zeggen een bedrag van tussen de twintig- en dertigduizend euro. ‘Case closed, gelachen, glas champagne op gedronken.’¹³

De flamboyante eigenaar van Médea, Jaromír Soukup, is een mediamagnaat in de klassieke zin van het woord: hij heeft een tv-zender met talloze programma’s waarin hij zelf de host is.¹⁴ En hij is politiek actief: hij begon een eigen populistische partij, kondigde op tv ooit zijn eigen presidentscampagne aan,¹⁵ en had een nauw bondgenootschap met voormalig president Miloš Zeman,¹⁶ die er aan het eind van zijn politieke carrière zeer pro-Russische en rechts-populistische denkbeelden op nahield. Heel succesvol is Soukup intussen niet, zijn mediabedrijven staan al jaren op het randje van de afgrond, blijkt onder meer uit jaarverslagen.¹⁷

Soukup en zijn financieel directeur duiken na vragen van de Groene Amsterdammer en het Tsjechische Denik N in hun administratie, en ontkennen dat Medea het domein van Voice of Europe van de Nederlanders kocht.¹⁸ Wie de nieuwe eigenaar ook was, die liet de website al die tijd op de plank liggen: het medium publiceert geen berichten meer.¹⁹ Pas in voorjaar 2023 komt er nieuw leven op de website. Opmerkelijk is dat de interface van de website enige tijd in het Russisch wordt weergegeven.²⁰

Inmiddels is de stemming in Europa omgeslagen. De Europese Unie heeft bekende Russische propagandakanalen zoals Russia Today en Sputnik op zwart gedraaid.²¹ Het lijkt erop dat er nood is aan een nieuw medium dat een pro-Kremlingeluid kan laten horen, de steun voor Oekraïne negatief kan beïnvloeden, en de Europese democratie van binnenuit kan destabiliseren.

In rap tempo wordt de website volgepompt en beginnen de sociale media-accounts, die nog altijd honderdduizenden volgers hebben, weer te spuwen. Ze worden, nu Russen betrokken zijn, actiever dan ooit. Op de website wemelt het als vanouds weer van de nieuwsberichten over groepsverkrachtingen in Berlijn en boze stukjes over migranten.²² Politiek analisten, die niet in de echte wereld lijken te bestaan, voorspellen de winst van radicaal-rechts bij de Europese Verkiezingen²³ en schrijven dat alle Europese fondsen in de zakken van Oekraïne verdwijnen.²⁴

Al die enorme online activiteit hangt opnieuw samen met wisselend eigenaarschap. Volgens de Tsjechische inlichtingendienst is Voice of Europe nu in handen van de Oekraïense oligarch Viktor Medvedtsjoek, een vertrouweling van Poetin.²⁵ Er is een sterk vermoeden dat als Kyiv was gevallen, Rusland hem graag als opvolger van Zelensky had geïnstalleerd. Zijn handlanger, Artem Marchevskyi, staat inmiddels ook op de Tsjechische sanctielijst.

Onder hun leiding lenen rechts-radicale politici verspreid over Europa zich voor ‘exclusieve’ interviews. Baudet staat Voice of Europe lang te woord²⁶ en ook FvD-Europarlementariër Marcel de Graaff laat zich uitgebreid bevragen.²⁷ De lijst van uiterst rechtse politici is lang. Zo is er het Duitse parlementslid Petr Bystron die in geluidsopnames zou hebben bevestigd dat hij Russisch geld zou hebben aangenomen voor optredens bij Voice of Europe, zo onthulden Der Spiegel en Denik N.²⁸ Drie dagen na die onthullingen zei het Duitse parlementslid dat het sluiten van Voice of Europe ‘een flagrante aanslag op de persvrijheid’ is en het inlichtingenonderzoek een ‘globalistische campagne’. Dat verweer hield hij op een zeer opmerkelijke plek: de internationale website van Forum voor Democratie.²⁹

Een politiek “Wie is de Mol?”

Baudet zelf lijkt inmiddels zichtbaar nerveus. Twee weken geleden schoot hij uit zijn slof tegen Groenlinks-Kamerlid Jesse Klaver.³⁰ Die had in de grote vergaderzaal van de Tweede Kamer gevraagd of hij zijn jaarverslagen over 2016 wilde delen, het jaar waarin Baudet campagne voerde voor het Oekraïne-referendum. ‘De beschuldiging is een aantasting van mijn eer’, reageerde Baudet. ‘In elke andere situatie zou ik iemand op z’n bek slaan’. Nadat de microfoons uitgingen, herhaalde hij dat.

Enkele uren later kwam het Tsjechische nieuws naar buiten over Voice of Europe en omgekochte Europese politici. In het Kamerdebat dat daar kort op volgde vielen de woorden ‘ongemakkelijk’ en ‘ongemak’ dertig keer.³¹ ‘We hebben hier een politieke “Wie is de Mol?”, zei Jan Paternotte van D66. BBB-voorvrouw Caroline van der Plas had een soortgelijke waarschuwing: ‘Zonder namen en rugnummers wordt het een politieke schreeuwpartij van schoolpleinniveau.’

SP-leider Jimmy Dijk vatte de sfeer het beste samen: ‘Wij weten eigenlijk allemaal wel dat degene die niet aanwezig is bij dit debat hier mogelijkerwijs een rol in speelt. Maar dat is heel ongemakkelijk om te zeggen, want dan ben ik dus ook aan het speculeren.’ De grote afwezige? Baudet. Als enige fractie had zijn partij niemand afgevaardigd.³²

Sindsdien is er een nationale speurtocht ontstaan naar namen: om wie gaat het en zijn er daadwerkelijk roebels aangenomen? Op dit moment zijn er alleen in Duitsland en Frankrijk harde bewijzen gevonden tegen politici. Inlichtingenbronnen in twee Oost-Europese landen, met kennis van het onderzoek bevestigen dat er in andere landen nog wordt gezocht naar bewijzen van transacties.³³

Wat in ieder geval duidelijk is is dat je zulke transacties niet zult aantreffen in de jaarverslagen waar Klaver naar vroeg in de Kamer. De jaarcijfers van Stichting Forum voor Democratie uit 2016 zijn in het bezit van De Groene en Investico. In dat jaar werd er ruim twee ton opgehaald om campagne te voeren voor het Oekraïne-referendum, onder meer door donaties, crowdfunding en subsidie. De PVV stak twintigduizend euro in de stichting voor ‘onderzoek’. In de eerste helft van 2016 werden er 1055 donaties gedaan, in 2015 1375. Dat waren vooral kleine bedragen ‘minder dan € 1.000’.³⁴ Er staan geen expliciet Russische bedragen of giften uit het buitenland vermeld in de cijfers. Natuurlijk niet: wie geld aanneemt van Russen, zet die niet netjes weg in een excelsheet.

De echte zoektocht naar hoe, wanneer en of er Nederlandse politici geld hebben aangenomen wordt uitgevoerd door de AIVD, die een minder passieve rol lijkt te spelen dan verantwoordelijk minister Hugo de Jonge (Binnenlandse Zaken) suggereert. In Kamerbrieven en uitspraken in de Kamer schetst hij een beeld alsof de Tsjechen eigenstandig onderzoek deden en Nederland hier slechts over verwittigd werd.³⁵ Maar inlichtingenbronnen uit twee Oost-Europese landen weerspreken dat en zeggen dat het een gezamenlijk onderzoek betreft van zes inlichtingendiensten uit verschillende landen, waaronder Nederland.³⁶

Wie De Jonge goed leest en beluistert ziet dat terug. Zo zegt hij aan de Kamer: ‘we zijn over de openbaarmaking van afgelopen week een aantal dagen van tevoren geïnformeerd’. In een Kamerbrief kiest hij voor de formulering: ‘De AIVD is door zijn Tsjechische collega’s […] geïnformeerd over het voornemen om […] hierover publiekelijk door de Tsjechische regering een verklaring naar buiten te brengen.’³⁷

Oftewel: de Tsjechen informeerden hem over de timing van hun openbaarmaking. Dat er onderzoek liep was geen nieuwe informatie. Sterker nog, in zijn Kamerbrief lijkt De Jonge iets weg te geven van de Nederlandse betrokkenheid daarbij: ‘De AIVD werkt in zijn onderzoeken nauw samen met diverse collega-diensten.’³⁸

Of dat wat oplevert zal de komende maanden moeten blijken. Wat vaststaat is dat in de hoogoplopende discussie over wie er precies Russisch geld heeft ontvangen twee belangrijke risico’s schuilen. Allereerst dat hard bewijs van een betaling vermoedelijk niet gevonden wordt omdat het cash-transacties betreft of betalingen in cryptocurrencies. Het tweede risico is dat als zo’n betaling niet kan worden aangetoond, de conclusie ontstaat dat er dan wel niets aan de hand zal zijn. Dat laatste zou een bitter misverstand zijn.

De grote focus op ‘verborgen geld’ is terecht en een spannend detail met mogelijk grote strafrechtelijke gevolgen. Maar het mag niet het zicht ontnemen op het grotere plaatje: Baudet, en voor hem de PVV, zijn uiterst gewillige vertolkers van de belangen van het Kremlin. In de afgelopen acht jaar heeft de FvD-leider zichzelf met groot enthousiasme omringd met mensen die aantoonbaar door Rusland zijn betaald.

Bekend is inmiddels het verhaal over het Oekraïne-referendum van 2016. Baudet trok toen op met de Rus, Vladimir Kornilov, die zich voordeed als Oekraïner en als taak had om de Nederlandse politiek te beïnvloeden. Baudet wist dat. In een appje dat hij aan toenmalig partijgenoot Henk Otten stuurde, beschrijft hij Kornilov als ‘een Rus die werkt voor Poetin’, zo onthulden De Nieuws BV en Zembla in 2020.³⁹ Toen Baudet vond dat zijn commentatorschap bij PowNed te weinig opleverde, appte hij opnieuw naar Otten. ‘Misschien wil Kornilov wel extra betalen’, met een knipoog-emoticon.

Een terugkerend sleutelfiguur in de entourage van Baudet is de Britse conservatief John Laughland. Een uitgesproken pro-Russische denker die in 2014 tijdens een toespraak in het Russische parlement waarschuwde dat het westen aanstuurt op een ideologisch conflict en dat de Russen zich zullen moeten gaan verdedigen.⁴⁰ Hij is dan al jarenlang ‘director of studies’ van een denktank in Parijs waarvan Poetin zelf heeft gezegd dat hij die gefinancierd.⁴¹

Forum voor Democratie is in die jaren nog slechts een denktank en geen politieke partij, en Baudet reist met regelmaat naar Parijs om Laughland te ontmoeten.⁴² Die bezoeken blijven doorgaan in de jaren dat Baudet politicus wordt. Het begint partijgenoten op te vallen dat steeds als Baudet terugkeert uit Parijs, zijn denken is veranderd. Dan keert hij zich in vergaderingen plots tegen de Magnitsky-wet, een wet om schenders van mensenrechten persoonlijk te sanctioneren. Baudet eist op felle toon dat er tegen gestemd moet worden en zou binnen FvD een scène hebben geschopt. ‘Wat een onzin,’ zegt Baudet in reactie daarop. ‘Maar inderdaad, bizarre wet.’⁴³

Rond diezelfde tijd, april 2018, overvalt Baudet zijn partijgenoten in de appgroep van het partijbestuur met een opmerkelijke wens: Laughland moet op de lijst voor de Europese verkiezingen komen. Tijdens een ontmoeting tussen Laughland en het partijbestuur, op het terras van het Hotel L’Europe in Amsterdam, wordt het plan tegen de wil van Baudet in afgeschoten door de toenmalige bestuurders Henk Otten en Rob Rooken, die vinden dat Laughland te nauw met Rusland zou zijn. Als partijgenoten hiertegen protesteren heeft Baudet een andere wens: maak hem adviseur van de FvD-fractie in Brussel. Maanden daarvoor heeft hij eens geopperd om hem directeur van het Wetenschappelijk Instituut te maken. De afgelopen jaren liep Laughland vaak door de Tweede Kamer, hij is inmiddels directeur van de internationale tak van de partij.

Sinds de onthullingen van de Tsjechische inlichtingendienst slaat Laughland hard om zich heen op Twitter en bagatelliseert hij de relatie tussen hem en Baudet. Hij bezweert nu op X dat hij ‘geen enkele invloed’⁴⁴ zou hebben op FvD en zegt Baudet pas sinds 2015 te kennen, wat hoogst opmerkelijk is gezien zijn betrokkenheid bij de PhD-scriptie van Baudet, die in 2012 werd afgerond. ‘Ik speelde absoluut geen enkele rol in zijn proefschrift. Thierry heeft nooit een dergelijke bewering gedaan’, schrijft Laughland nu. Het probleem? Dat deed Baudet wél. Vier jaar geleden zei Baudet in een filmpje aan zijn leden dat hij ‘delen van zijn proefschrift’ met hem ‘en bij hem’ heeft kunnen schrijven.⁴⁵ In dat proefschrift komt de naam Laughland 39 keer voor, waaronder expliciet in het dankwoord.⁴⁶

De lijst is lang. In 2020 hield de AIVD een ‘waarschuwingsgesprek’ met Baudet om hem te waarschuwen dat hij en zijn partij het doelwit waren van Russische spionnen. In die tijd werkte er een vrouw op de fractie die zeer nauw was met vooraanstaande fractieleden en regelmatig langsging bij de Russische ambassade. De Volkskrant onthulde dat er bij de inlichtingendienst het vermoeden bestond dat zij daar contant geld ophaalde.⁴⁷

Russisch desinformatienetwerk blootgelegd

Baudet benadrukt tegenover de Groene Amsterdammer dat hij en zijn partij nooit geld uit Rusland hebben gekregen. ‘Ik heb geen flauw benul wie er dan wel “door Rusland” zouden zijn betaald’, appt hij. ‘Doen jullie überhaupt nog weleens overheid-kritisch onderzoek, of zien jullie jezelf als volledig verlengstuk van de staatsmacht?’⁴⁸

Vanuit heel Europa lekken er inmiddels onthullingen die een Russisch desinformatienetwerk tonen. Terwijl de ogen in Nederland zijn gericht op Voice of Europe, is er in Hongarije een soortgelijke website met hetzelfde doel, dezelfde thematiek en eveneens Russische financiering: Visegrad Post.⁴⁹ En opnieuw duikt ook hier Baudet op.

Hij reisde de afgelopen zeven maanden tenminste twee keer af naar Boedapest. Eerst om samen met ‘andere oppositieleiders’ in Europa de ‘Boedapest Verklaring’ te tekenen - ‘tegen immigratie’, ‘voor traditionele gezinsstructuren’ en ‘tegen centrale controle’.⁵⁰ In de verslaggeving van Visegrad Post daarover wordt Baudet als belangrijkste figuur uitgelicht.⁵¹ Een journalist van dat medium, heeft een dag eerder ook de boekpresentatie van Baudets Hongaarse vertaling van ‘Het Coronabedrog’ georganiseerd.⁵²

Die twee evenementen waren een samenkomst van uitgesproken pro-Russische journalisten en politici. Nu blijkt, zo schrijft het Hongaarse weekblad HVG, dat enkele van hun namen nu opduiken in het onderzoek naar Russische desinformatie. Saillant is de naam van Guillaume Pradoura, die ook aanwezig is op de boekpresentatie. Hij is een medewerker van FvD. Begin vorige maand werd bekend dat de Franse inlichtingendienst hem verdenkt van Russische banden.

‘Ik heb geen relatie met Guillaume Pradoura’, laat Baudet weten aan de Groene Amsterdammer. ‘Heb vernomen dat hij iets doet of deed voor Marcel de Graaff maar heb hem bij mijn weten nooit ontmoet.’⁵³ Pradoura was ooit lid van de nationalistische partij van Marine Le Pen, maar werkt inmiddels in Brussel als de assistent van FvD-Europarlementariër Marcel de Graaff.⁵⁴ In zijn vorige functie assisteerde hij de partijgenoot van Le Pen die een Russische lening voor de partij via het Kremlin regelde. Daags na de onthullingen over deze Pradoura hield De Graaff een opmerkelijk betoog in het Europees Parlement. Hij noemde Oekraïne ‘de grootste leverancier’ van ‘kinderen voor pedonetwerken, mensensmokkel en orgaanhandel. Het heeft hiervoor kinderkennels met draagmoeders.’⁵⁵

De vraag is inmiddels niet of Baudet wordt beïnvloed door Rusland maar in hoeverre hij het zelf door heeft. Als hij het niet doorheeft dan is dat uiterst naïef, als hij het wel doorheeft dan is dat kwalijk. Eén ding is zeker: van alle nuttige idioten, toont hij zich consistent het nuttigst.