Nederlandse waterschappen worden steeds actiever in het buitenland om ingenieurs- en baggerbedrijven aan nieuwe markten te helpen. Voor de financiering daarvan zijn de dijkgraven en polderbesturen echter terechtgekomen in riskante en omstreden financiële constructies.

Dat blijkt uit onderzoek van Platform voor onderzoeksjournalistiek Investico voor Trouw en De Groene Amsterdammer. Waterschappen zijn de oudste bestuurslaag van Nederland. Ze zijn verantwoordelijk voor de waterveiligheid, dijken en het polderpeil en staan bekend als degelijke beheerders van het Nederlandse ‘poldermodel’. Buitenlandprojecten behoren niet tot hun wettelijke taken.

Niettemin worden de besturen steeds vaker ingezet als vooruitgeschoven post voor de ‘Van hulp naar handel’-agenda van minister van internationale handel Ploumen. Door hun aanwezigheid in ontwikkelingslanden helpen waterschappen Nederlandse ingenieursbureaus aan opdrachten. ‘We zijn een internationaal voorbeeld, een exportartikel’, zegt Hans Waals, buitenlandcoördinator van waterschap Hollandse Delta.

Om de projecten te kunnen uitvoeren, richtten de waterschappen een apart fonds op. De buitenlandactiviteiten worden gefinancierd uit de rente daarop. Toen die rente steeds verder bleef dalen, sloot het fonds in juni dit jaar een risicovolle en vaak omstreden coco-lening af (zie kader). Vanwege het hoge risico leveren deze  meer rente op, maar de Autoriteit Financiële Markten (AFM) waarschuwde vorig jaar nog voor de ondoorzichtigheid van dit type leningen. ‘Gezien de risico’s en complexiteit zijn coco’s ongeschikt zijn voor de meeste particuliere beleggers’‘De lening is in strijd met de reglementen van het fonds’, zegt Sweder van Wijnbergen, hoogleraar internationale economie. ‘Het fonds is verplicht z’n kapitaal vast te houden en deze coco is duidelijk in strijd met die verplichting’.

Het bewuste fonds is het NWB Fonds, dat gevuld werd met schenkingen van de Waterschapsbank die voor meer dan 80 procent in handen is van de waterschappen. ‘Binnen de waterschapsbesturen woedt discussie of ze wel naar het buitenland moeten. Dit fonds lijkt een boekhoudkundige manier om dat democratische debat te omzeilen,’ zegt dr. Corine Hoeben van de Universiteit Groningen die gespecialiseerd is in de financiën van waterschappen.

De waterschappen verwerpen de kritiek en zijn niet bang voor financiële risico’s. Volgens de Unie van Waterschappen is de lening niet in strijd met de reglementen van het NWB Fonds en is dat fonds opgezet om  waterschappen hun kennis over waterbeheer en management te laten delen met het buitenland. ‘De waterschappen wilden en konden hun belastingbetalers hiervoor voor niet laten opdraaien’, zegt Hein Pieper, portefeuillehouder internationale zaken van de Unie van Waterschappen. ‘Besturen van de waterschappen worden actief geïnformeerd over het NWB Fonds, dat volledig transparant is in het delen van informatie’.

‘Het risico van de lening is te overzien,’ vindt Henk Loijenga, directeur van het NWB Fonds. ‘Met een lage rente zouden we minder buitenlandse projecten kunnen financieren. Dit type lening is een goede oplossing om onze doelen te blijven realiseren’. Corine Hoeben van de Universiteit Groningen denkt daar anders over: ‘De leningen zijn onverstandig. Waterschappen moeten niet gaan schuiven met geld via risicovolle leningen. We weten na de economische crisis wel beter’.

Buitenlandse activiteiten zijn bovendien niet onomstreden. In de Colombiaanse stad Cali bijvoorbeeld woedt momenteel een felle strijd tussen lokale dijkbewoners en het stadsbestuur over hun gedwongen verhuizing. Die is volgens de bestuurders daar noodzakelijk om Nederlandse adviezen over het tegengaan van overstromingen van de Cauca-rivier te kunnen uitvoeren.

De adviezen werden geschreven door ingenieursbureaus Royal HaskoningDHV en Arcadis in samenwerking met de waterschappen Aa en Maas en De Dommel. Van hun advies om de bewonersbelangen te respecteren, komt weinig terecht. De Nederlandse adviseurs laten nadrukkelijk weten niet op de hoogte te zijn van het geweld in Cali en nooit geadviseerd te hebben de dijk gewelddadig te ontruimen. Waterschap Aa en Maas en de twee ingenieursbureaus geven momenteel geen advies meer aan de autoriteiten in Cali, alleen De Dommel is er nog actief.