Alle studenten die tussen 2012 en 2023 door studiefinancieringsverstrekker DUO zijn bestempeld tot fraudeur worden door het kabinet financieel gecompenseerd. Het gaat in totaal om ruim tienduizend (oud-)studenten. Het kabinet heeft hiervoor 61 miljoen euro vrijgemaakt.

Aanleiding voor de compensatie is het onderzoek van vorig jaar van Investico, samen met NOS op 3, het Hoger Onderwijs Persbureau, dagblad Trouw en De Groene Amsterdammer, waaruit bleek dat het fraudeonderzoek van DUO discriminatoir was. Eerder dit jaar bood het kabinet al excuses aan toen onderzoeksbureau PWC concludeerde dat er sprake was van indirecte discriminatie bij de fraudeopsporing.

Volgens minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap Eppo Bruins (NSC) bleek dat bij de controles op de uitwonendenbeurs sprake was van indirecte discriminatie. Het bewijs dat bij deze controles is verkregen om te besluiten of iemand wel of niet uitwonend was, had niet gebruikt mogen worden, aldus Bruins. ‘Bij de selectie voor de controles op de uitwonendenbeurs zijn er zaken niet goed gegaan. Er was sprake van indirecte discriminatie. Dat is oneerlijk en we willen niet dat studenten bij het aanvechten van de besluiten in een juridisch moeras belanden’, schrijft de minister in een persbericht.

Bij een besluit tot fraude moest een student de te veel ontvangen studiefinanciering terugbetalen, tot een maximum van drie jaar. Vaak kregen ze daarbovenop nog een boete. Dat kan in totaal oplopen tot duizenden euro’s. Hiervoor worden de studenten nu gecompenseerd.

Eind oktober gaf de rechter voor het eerst een student gelijk die een zaak had aangespannen tegen DUO. ‘De bewijsmiddelen zijn verkregen op een wijze die zozeer indruist tegen wat van een behoorlijk handelende overheid mag worden verwacht, dat dit gebruik onder alle omstandigheden ontoelaatbaar moet worden geacht’, oordeelde de rechter.

Uit een juridische analyse van het ministerie kwam dezelfde conclusie. ‘Waarschijnlijk houden afgesloten zaken ook geen stand bij de rechter als (oud-)studenten de besluiten aanvechten’, aldus het ministerie. Bruins schrijft dat het kabinet wil ‘leren van eerdere hersteloperaties, zoals bij het toeslagenschandaal. Daarom repareren we dit voor de studenten.’

Eerder dit jaar concludeerde stichting Algorithm Audit naar aanleiding van ons onderzoek dat ruim 86 procent van de studenten die bezwaar maakten tegen een fraudebesluit van DUO een migratieachtergrond had. Volgens Algorithm Audit zat de discriminatie in het hele systeem van fraudeopsporing.

In juni 2023 schortte minister Dijkgraaf enkele dagen na publicatie van ons onderzoek de fraudeopsporing stil en besloot tot onderzoek. Tot die tijd was het plan om het fraudesysteem juist sterk uit te breiden omdat ook studenten in het hoger onderwijs weer studiefinanciering zouden krijgen.

Uit onderzoek van PWC begin dit jaar bleek dat al in 2010 bekend was dat het fraudeonderzoek voornamelijk mbo-studenten met een niet-Nederlands klinkende achternaam trof. ‘Deze kennis heeft noch tot nadere verkenning van het risicoprofiel noch tot aanpassing van het model geleid’, schreef PwC in het rapport. DUO heeft in de tien jaar dat ze het fraudesysteem gebruikte de eigen werkwijze nooit deugdelijk onderbouwd, en de jaren erna nagelaten het fraudesysteem te toetsen of te evalueren.