Nederland maakt zich kwetsbaar voor spionage en ongewenste politieke beïnvloeding door gebrekkig toezicht op een migratieregeling voor hoogopgeleide migranten. De regeling is bedoeld voor Nederlandse bedrijven die personeel van buiten Europa willen aantrekken, bijvoorbeeld voor gespecialiseerd technologisch werk. Bemiddelaars misbruiken de regeling om rijke buitenlanders aan een ‘lifestyle-visum’ te helpen, blijkt uit onderzoek van platform voor onderzoeksjournalistiek Investico voor Trouw en De Groene Amsterdammer.

De regeling is kwetsbaar omdat de IND geen noemenswaardige controles doet op wie er via de regeling naar Nederland komt. Die controle is overgelaten aan private partijen die soms zelf ook een dubieuze reputatie hebben, blijkt uit het onderzoek. De afgelopen drie jaar hebben onder meer Chinese organisaties die beticht zijn van spionage; Russische bedrijven wiens bestuurders op sanctielijsten staan, en bedrijven wiens bestuurders strafrechtelijk zijn veroordeeld vrijwel zonder controle immigranten kunnen toelaten.

Confucius Instituut

Het Groningse Confucius Instituut haalde op deze manier zestien Chinese migranten naar Nederland. Het instituut is gelieerd aan de Chinese staat. De Amerikaanse opsporingsdienst FBI waarschuwde dat Confucius Instituten een gevaar vormen voor de nationale veiligheid omdat China via de instituten wereldwijd propaganda verspreidt. Het hoofd van een van de Belgische Confucius Instituten wordt door de Belgische inlichtingendienst verdacht van spionage. 

Ook het Oezbeekse bedrijf Vimpelcom mag van de IND zelf verblijfsvergunningen regelen. Vimpelcom schikte in 2016 met het Openbaar Ministerie vanwege omkoping en valsheid in geschrifte op de Oezbeekse telecommarkt. Verder mag ook Uranium One Holding zelf verblijfsvergunningen regelen. Dit bedrijf is eigendom van het Russische staatsbedrijf voor nucleaire energie en wapens, wiens bestuursvoorzitter op de Europese sanctielijst staat wegens betrokkenheid bij de vergiftiging van de Russische oppositieleider Aleksej Navalny.

Politieke risico’s

Tesseltje de Lange, hoogleraar migratierecht aan de Radboud Universiteit, vindt het ‘zorgelijk’ dat dit soort organisaties door de IND zijn goedgekeurd. ‘De IND zou bedrijven moeten weigeren als de openbare orde of veiligheid aantoonbaar in het geding is.’ Maar dat gebeurt niet: de IND checkt enkel of de bedrijven in Nederland zijn veroordeeld of beboet. De Dienst kijkt niet naar buitenlandse veroordelingen of sancties, en doet ook geen navraag bij de AIVD. Dat zou wel moeten, zegt De Lange.

Frans-Paul van der Putten, China-expert bij Clingendael, Nederlands Instituut voor Internationale Betrekkingen, vindt dat de Nederlandse overheid bij alle Chinezen die via de kennismigrantenregeling naar Nederland komen extra checks moet doen vanwege de risico’s voor nationale veiligheid. ‘Vanuit dat perspectief wordt naar China gekeken als een land waar je voorzichtig mee moet zijn wegens het risico op ongewenste kennisoverdracht, politieke beïnvloeding en mogelijk zelfs spionage. Dus moet je de politieke risico’s goed onderzoeken.’

Maar een ‘openbare orde-check’ is geen standaard onderdeel van de procedures van de IND, blijkt uit navraag van Investico. De Dienst zegt in een reactie wel ‘altijd alert te zijn op signalen die erop kunnen wijzen dat een bedrijf of een vreemdeling een gevaar vormt voor de openbare orde en nationale veiligheid.’

Regeling misbruikt door rijken

In 2019 haalden bedrijven ruim veertienduizend kennismigranten naar Nederland, een verdubbeling sinds 2013. De migrant vult zelf een korte checklist in en verklaart dat hij geen crimineel verleden heeft. Zijn werkgever moet controleren of die verklaring klopt, en de IND kijkt er verder niet meer naar. Handhaving door de IND is er nauwelijks, concludeerde de Inspectie Veiligheid en Justitie in 2017. In een reactie aan Investico zegt de IND dat het inmiddels meer controles doet: zo’n tachtig tot honderd per jaar. Ook heeft de IND sinds 2018 een kleine tien bedrijven tijdelijk geschorst, en zijn er zo’n 110 boetes uitgedeeld. Maar bij die controles kijkt de Dienst voornamelijk naar administratieve fouten, en nauwelijks naar veiligheidsrisico’s.

De afgelopen jaren ontstond veel ophef toen bleek dat Cyprus en Malta Europese paspoorten verkopen aan rijke investeerders. Minister Blok van Buitenlandse Zaken zei toen dat Europese landen bij dit soort programma’s ‘een toets op gevaar voor (nationale) veiligheid en openbare orde’ moeten doen. Nu blijkt dat Nederland dit soort controles zelf ook niet doet.

Daarnaast wordt de regeling misbruikt door rijken die – net als in Malta en Cyprus – een Europese verblijfsvergunning willen kopen. Tegen betaling hielp een Nederlands trustkantoor Russische klanten al aan een verblijfsvergunning door te doen alsof ze hier werkten. De zaak kwam bij toeval aan het licht toen de FIOD het trustkantoor voor witwassen onderzocht. De IND erkent op vragen van Investico dat het meerdere zaken kent waarbij bedrijven verblijfspapieren regelden voor migranten die hier helemaal niet wonen of werken.