Prominent Alzheimer-onderzoeker Philip Scheltens is bestuurder in een investeringsnetwerk met aandelen in medicijnen die hij zelf onderzoekt. Dat kan niet, zeggen deskundigen.

Wat Alzheimer-onderzoeker Philip Scheltens doet is ‘een duidelijk geval van belangenverstrengeling’ en ‘zorgt voor ‘een kwetsbare constructie als het aankomt op handel met voorkennis.’ Dat zeggen deskundigen op het gebied van integriteit en strafrecht als zij zich over verschillende functies van Scheltens buigen. Zij deden dat op verzoek van onderzoeksplatform Investico dat voor Trouw en De Groene Amsterdammer de verschillende belangen van Scheltens onderzocht.

Scheltens is aan het Amsterdam UMC de hoofdonderzoeker van twee nieuwe medicijnen tegen Alzheimer. Tegelijkertijd is hij sinds 2020 bestuurder van het zogenoemde Dementia Fund, dat onderdeel is van private equity-fonds ‘LSP Life Sciences (inmiddels EQT Life Sciences). EQT Life Sciences is een netwerk van BV’s die investeren in farmabedrijven. Enkele van deze BV’s hebben voor in totaal ongeveer 7 miljoen euro aandelen in farmabedrijven die de medicijnen op de markt willen brengen die Scheltens onderzoekt. Scheltens heeft dus vanuit de universiteit informatie die zeer interessant kan zijn voor zijn collega’s bij het investeringsfonds.

In een reactie laat Scheltens weten dat hij op geen enkele manier invloed of belang heeft bij de BV’s van EQT die aandelen hebben in de medicijnen die hij als wetenschapper onderzoekt. Zijn medicijnonderzoeken in het Amsterdam UMC staan volgens hem volkomen los van zijn werkzaamheden voor het fonds.

“Toch is dit een kwetsbare situatie als het aankomt op handel met voorkennis”, zegt Arnoud Pijls. Hij is universitair hoofddocent ondernemingsrecht aan de Erasmus Universiteit en bekeek voor Investico de investeringsconstructie. “Scheltens mag dus niet communiceren over wetenschappelijke resultaten met zijn collega’s die BV’s leiden in een andere tak van EQT die aandelen hebben in de bedrijven die die medicijnen maken.”

Geen gevoelige informatie delen

“Scheltens mag inderdaad geen koersgevoelige informatie delen over de middelen die hij onderzoekt”, bevestigt François Kristen, hoogleraar strafrecht aan de Universiteit Utrecht. ‘Maar hij moet tegelijkertijd wel overleggen met die collega’s over kansrijke middelen tegen dementie om in te investeren.’ Dat is immers het doel van het dementiefonds waar hij bestuurder is. Als buitenstaander is het heel moeilijk te controleren wie contact heeft met wie en waarover, zegt Kristen. “Je moet dus echt een barrière inbouwen om het daar niet over te hebben.”

Investeringsfonds EQT Life Sciences, dat eerder dit jaar LSP Life Sciences overnam, laat weten dat er afspraken zijn gemaakt met Scheltens dat hij geen “confidentiële informatie” over zijn wetenschappelijk werk binnen het fonds deelt. Meer algemeen zegt EQT “adequaat beleid” te hebben om risico’s op handel met voorkennis en belangenconflicten te voorkomen. Op de vraag waarom Scheltens zijn medicijnstudies in het Amsterdam UMC niet kon neerleggen, antwoord EQT: “omdat stopzetten significante schade zal opleveren voor de geneesmiddelen”.

In de wetenschappelijke artikelen die Scheltens over de nieuwe medicijnen publiceert, vermeldt hij niet dat het netwerk waarvoor hij werkt, investeert in de middelen die hij onderzoekt. “Maar zelfs als hij dat wel zou doen, zijn die rollen eigenlijk niet te scheiden”, zegt Rob van Eijbergen, hoogleraar Integriteit aan de Vrije Universiteit. “Het is een duidelijk geval van belangenverstrengeling, die bovendien eenvoudig te voorkomen was”, zegt Frits Rosendaal, epidemioloog en voorzitter van het College Wetenschappelijke Integriteit aan de Universiteit Leiden. “Als hij voor zo’n fonds wil werken, had hij het hoofdonderzoekschap naar de middelen waarin het fonds investeert moeten neerleggen.”

Eerder in opspraak

De Raad van Bestuur van de Vrije Universiteit stelt in een reactie dat het niet wist dat BV’s bestuurd door Scheltens’ collega’s aandelen hebben in de middelen die hij onderzoekt. Maar dat is ook niet nodig, schrijf ze: “aangezien Scheltens heeft verklaard dat hij niet bij dit fonds betrokken is” Scheltens raakte eerder in opspraak vanwege vermenging van functies aan de universiteit en in het bedrijfsleven. In oktober vorig jaar bleek uit een uitzending van actualiteitenprogramma Nieuwsuur dat hij werkzaamheden voor farmabedrijven niet transparant vermeldde.