Milieutoezichthouders voeren achter de schermen al jarenlang campagne voor strengere regels rond het gebruik van staalslakken, een omstreden restproduct uit de staalindustrie. Maar het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat geeft herhaaldelijk geen gehoor aan hun oproepen.

Dat blijkt uit onderzoek van NU.nl, Investico en De Groene Amsterdammer. Het toezicht op het vervuilende materiaal zal de komende jaren tekort blijven schieten, waarschuwen de Nederlandse omgevingsdiensten.

Op verschillende plekken in Nederland veroorzaken staalslakken milieuschade. Het restproduct uit de staalindustrie is in Nederland vrij te gebruiken als bouwstof. Het is een goedkoop alternatief voor zand of grind in wegfunderingen, geluidswallen of ophogingen.

Staalslakken zijn gevaarlijk voor de natuur en de menselijke gezondheid, waarschuwen het RIVM en de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT). Als het in contact komt met grondwater, kunnen er bijvoorbeeld zware metalen uitspoelen.

Een werkgroep die bestaat uit vertegenwoordigers van omgevingsdiensten, waterschappen, Rijkswaterstaat, politie en ILT trekt in 2021 aan de bel, zo blijkt uit documenten die zijn verkregen met een beroep op de Wet open overheid (WOO). Zij willen dat het voor bouwbedrijven verplicht wordt om te melden wanneer ze staalslakken gebruiken, zodat toezichthouders snel kunnen ingrijpen als het mis gaat. Ook de provincie Zeeland roept bij het ministerie op tot hardere acties vanwege zorgen om het gebruik van staalslakken in de Oosterschelde en Westerschelde.

Toch ziet het ministerie uiteindelijk niets in een meldplicht, blijkt uit de interne documenten. Invoering daarvan ‘zal nu niet in gang worden gezet’, schrijft het ministerie in 2022 aan de directeur van de Omgevingsdienst Noordzeekanaalgebied.

Kans gemist

Pas nadat er steeds meer gevallen van milieuschade door staalslakken in het nieuws komen en de Tweede Kamer oproept tot hardere actie, komt het ministerie in beweging. Toenmalig staatssecretaris Vivianne Heijnen kondigt afgelopen voorjaar aan dat er, naar verwachting, vanaf 2026 een informatieplicht komt voor het gebruik van staalslakken in de bouw.

Dat klinkt als een meldplicht, en het lijkt er ook wel op: iedereen die staalslakken wil gebruiken, moet dat enkele weken van tevoren melden bij de gemeente of provincie. Maar toch wekt Heijnen de ergernis van de omgevingsdiensten, die met zo’n informatieplicht veel minder streng kunnen handhaven, zij zien liever een ‘meldplicht’. Als een bedrijf een meldplicht negeert, kunnen zij bouwprojecten direct stilleggen. Bij een informatieplicht kan dat niet.

Er is daarom een ‘kans gemist’ om strenger op te treden tegen milieuvervuiling met staalslakken, vindt de vereniging van omgevingsdiensten. ‘Een informatieplicht is onvoldoende om toepassingen van staalslakken in beeld te houden en daarmee effectief toezicht te kunnen houden’, zegt Ruben Vlaander, de voorzitter van Omgevingsdienst NL, de vereniging van omgevingsdiensten.
Vorig jaar waarschuwde de vereniging van omgevingsdiensten het ministerie nog: ‘Laat het niet een proces worden zoals met PFAS’, schrijft de vereniging. ‘Nadat in 2016 overduidelijk werd dat PFAS een landelijk en geen lokaal probleem is’.

De vereniging hoopt dat een bredere herziening van de bodemregels een nieuwe opening biedt. ‘Wij zullen ons opnieuw hard maken voor een meldplicht.’

Lappendeken

Omgevingsdienst Noordzeekanaalgebied vreest dat bij gebrek aan landelijk beleid individuele gemeenten hun eigen regels gaan maken. ‘Daarmee wordt het een lappendeken aan toch net verschillende eisen en uiteraard ook veel gemeenten waar geen meldplicht geldt’, schreef de directeur van de omgevingsdienst aan het ministerie.

Die ‘lappendeken’ is er in feite al. Lokale overheden in Noord-Holland hebben een strenge meldplicht, in Zuidoost-Brabant is er een minder strenge informatieplicht en in de meeste andere gemeenten in Nederland hoeven aannemers en bouwbedrijven het nu helemaal niet te melden wanneer zij staalslakken gebruiken.

Het ministerie van Infrastructuur & Waterstaat laat desgevraagd weten dat de informatieplicht voldoende is om problemen met staalslakken op te lossen. ’Problemen ontstaan door onjuiste toepassing.’ En het ministerie zegt geen aanleiding te zien ‘om te denken dat toepassers bevoegde gezagen niet zullen gaan informeren’.

Ondertussen komen ook andere regels niet van de grond. De Inspectie voor de Leefomgeving en Transport (ILT) wilde begin 2024 nog adviseren dat een gigantische berg staalslakken op het terrein van Tata Steel moet worden aangemerkt als afval. Het zou betekenen dat ruim 800.000 ton staalslakken niet zomaar in de bouw kunnen worden gebruikt.

Onder meer de mogelijke milieu- en gezondheidsschade spelen een rol bij het opstellen van het advies. In februari 2024 ligt er al een persbericht over klaar, dat volgens ambtenaren binnen enkele dagen zal worden verstuurd. Staatssecretaris Heijnen heeft ook al een schriftelijke reactie op het advies opgesteld, waarin staat dat dit aansluit ‘bij de lijn van het ministerie om scherp te zijn op mogelijke risico’s’. Maar toch publiceert de ILT het advies uiteindelijk niet.

Een ambtenaar schrijft dat het advies toch ‘niet het beoogde effect’ zou hebben en dat er ‘juridische knelpunten’ zijn. Vermoedelijk speelt mee dat de afgelopen jaren honderdduizenden tonnen staalslakken naar de Baltische staten zijn geëxporteerd, waardoor de voorraad zou slinken en een van de onderbouwingen van de Inspectie komt te vervallen.

Inmiddels is duidelijk dat de staalslakkenopslag op het Tata-terrein zorgt voor grondwaterverontreiniging. De Omgevingsdienst Noordzeekanaalgebied heeft Tata Steel opgedragen om dat te herstellen.

De komende maanden doet Platform Investico samen met NU.nl en de Groene Amsterdammer onderzoek naar staalslakken. We kijken naar wet- en regelgeving, de lobby en praktische toepassingen van staalslakken in Nederland. Heb je hier informatie over die je (eventueel anoniem) wil delen? Mail dan naar cornelia@platform-investico.nl of louman@platform-investico.nl