Waterschappen hebben in de afgelopen zomer tientallen illegale waterputten aangetroffen, voornamelijk van boeren die hun gewas wilden beregenen terwijl dat volgens de regels niet mocht. Een deel daarvan werd afgedicht, andere werden alsnog gelegaliseerd. Een boete kregen de overtreders niet; in de meeste gevallen bleef het bij een waarschuwing. Dat blijkt uit onderzoek van Platform voor onderzoeksjournalistiek voor weekblad de Groene Amsterdammer.

De waterschappen hebben weinig zicht op het oppompen van grondwater door boeren, bedrijven en burgers, terwijl het tekort aan grondwater in droge periodes zorgt voor toenemende problemen. In de droge zomers van 2018 en 2019 raakten in Zevenaar in de Achterhoek 230 huizen beschadigd toen door inklinking van de grond de fundering wegzakte. Rondom kwetsbare natuurgebieden als De Peel spanden natuurbeschermers rechtszaken aan om verdere verdroging te voorkomen.

Op sommige plekken leidt zomerse droogte al tot ‘verwoestijning’ waardoor nachten letterlijk ijskoud worden. ‘Op 4 juli 2019 werd in Twente 1,6 graden nachtvorst gemeten. Dat komt door een tekort aan bodemvocht – dat heb je overdag nodig voor verkoeling en ’s nachts voor verwarming’, aldus Flip Witte, ecohydroloog met een eigen adviesbureau.

Handhaving

Op vragen van Investico zeggen zeven uit zeventien bevraagde waterschappen dat afgelopen droge zomers aanleiding waren om controles op putten en onttrekkingen te intensiveren. Hunze en Aa’s zag dat de grondwaterstand in 2018 en 2019 ‘dusdanig ver terugliep’ dat het waterschap genoodzaakt was consequenter te handhaven op zijn eigen regelgeving rond onttrekkingen.

Aa en Maas in Oost-Brabant sloot afgelopen jaar zeventig illegale waterputten. Wetterskip Fryslân controleerde rond natuurgebied het Drents-Friese Wold en trof daar 55 putten aan in plaats van de geregistreerde dertig. Opgespoorde illegale activiteit werd in het gros van de gevallen afgedaan met een waarschuwing.

Ook van de wél aangemelde putten weten waterschappen lang niet altijd hoeveel grondwater er wordt opgepompt. De waterschappen kregen het gezag over onttrekkingen onder 100 duizend liter per uur in 2009 overgedragen van de provincies, die zelf verantwoordelijk bleven voor grote onttrekkingen van waterbedrijven en industriële spelers.

Janboel

Hydrologen zijn bezorgd over de verdere verdroging omdat de grondwaterstand al jaren daalt. ‘Er is een gebrek aan regie’, zegt ecohydroloog Witte. ‘Vooral van de Rijksoverheid. Het natuurbeleid is overgegaan naar de provincies. Iedere regio doet monitoring op eigen manier. Het is een beetje een janboel.’

Voor het gebruik van oppervlaktewater in droge periodes bestaan duidelijke regels op landelijk en Europees niveau. Voor het oppompen van grondwater zijn die regels er echter niet. In principe kan iedereen een put in zijn tuin slaan en grote hoeveelheden grondwater oppompen. Regels verschillen per waterschap en provincie. Een boer die een waterpomp aan zet in het Hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard, wordt verplicht dit te melden bij het oppompen van duizend liter grondwater per uur (zo’n tien badkuipen). In waterschap Rijn en IJssel hoeft een pomp pas gemeld te worden als die minstens 20 duizend liter (200 badkuipen) per uur oppompt.

‘Grondwater is niet sexy’, is de verklaring van hydroloog Niko Wanders van de Universiteit Utrecht voor het gebrek aan kennis en regelgeving rond grondwater. ‘In tegenstelling tot hoog water; als de kades onderlopen is dat meteen op het nieuws. Nederland is goed voorbereid op overstromingen. Maar fluctuaties in het grondwater zie je niet. Pas als het echt nijpend wordt, zoals in de zomer van 2018, komt er iets op gang.’