Bedrijven hebben veel te weinig ingezet op energiebesparing. Ondanks een landelijke wet, die ze verplicht om te investeren in energiezuinige pompen, machines en isolatie. Juist het gebrek aan energie-efficiëntie speelt bedrijven parten, nu de energiecrisis leidt tot hoge facturen.

Zes op de tien bedrijven die de afgelopen drie jaar een bezoek van een inspecteur kregen voldeden niet aan die besparingsregels, blijkt uit cijfers die platform voor onderzoeksjournalistiek Investico in samenwerking met Trouw en De Groene Amsterdammer opvroeg bij de diensten. Dat lijkt het topje van de ijsberg: pas sinds enkele jaren komen controles door inspecteurs mondjesmaat op gang.

Bovendien zijn duizenden middelgrote bedrijven met een energiebesparingsplicht niet in beeld, omdat ze de vereiste energierapportage niet hebben ingediend. TNO rekende uit dat als bedrijven zich aan de regels houden er 33 Petajoule (PJ) minder energie nodig is. Dat staat gelijk aan 350 windmolens of ruim vierduizend voetbalvelden met zonnepanelen, én ruim 10 procent van het Gronings gas dat vorig jaar werd opgepompt.

Het voornemen van minister Rob Jetten (D66, klimaat) om werk te maken van controle en handhaving is volgens energie-experts goed, maar zij voorzien grote uitvoeringsproblemen. Zeker omdat hij ook de industrie tot de aanschaf van zuinige pompen, machines en geïsoleerde buizen wil verplichten, als ze die investering binnen vijf jaar terugverdienen. Die eis geldt nu al voor mkb-bedrijven.

Energieslurpers uitgezonderd

De meeste Nederlandse energieslurpers, van kleine fabrieken tot Tata Steel, hebben nooit zo’n besparingsverplichting gehad. Bij vijftien- tot twintigduizend industriële bedrijven zouden afspraken over besparing in de vergunning moeten staan. Maar veel vergunningen zijn verouderd. Slechts 7 van de 29 omgevingsdiensten hebben meer dan de helft van de vergunningen aangepast. Anderen zitten pas op 5 of 9 procent, moeten nog beginnen of hebben geen idee hoe ver ze zijn, melden ze aan Investico.

Bij de zware industrie was het in Nederland zelfs wettelijk onmogelijk om via een vergunning limieten aan energieverbruik te stellen, in tegenstelling tot in andere EU-landen. Verder dan niet-bindende convenanten kwam het niet in de industrie.

Minister Jetten maakt 56 miljoen vrij voor extra toezicht op zuiniger energiegebruik door bedrijven, een eis die sinds 1993 al (slapend) bestond. Volgens experts onderschat Jetten de controle die in praktijk nodig is voor naleving. “De voornemens zijn goed, maar het gevaar is dat het een wassen neus wordt, zolang de handhaving niet op orde is”, zegt hoogleraar transitiekunde Derk Loorbach.

“De omgevingsdiensten kregen toezicht de afgelopen jaren al nauwelijks gebolwerkt bij de andere bedrijven”, zegt energiedeskundige Laetitia Ouillet. “Nu moeten ze nog grotere industriebedrijven controleren en wordt het nog ingewikkelder.” Dat zij nu ook verplichtingen krijgen, is op zich een goede zaak, volgens Ouillet. “Maar dan wel in de vorm van verplichte maatwerkafspraken per bedrijf. Daar is nog geen start mee gemaakt en dat vind ik echt een grote schande.”

Handhaving energiebesparing

Grote bedrijven kunnen makkelijk onder de regels uitkomen, denkt Kornelis Blok, hoogleraar energiesystemen van de TU Delft. Bedrijven hoeven alleen energiebesparende maatregelen te nemen als ze die binnen vijf jaar kunnen terugverdienen. “Grotere bedrijven kunnen als ze dat willen een consultancy inhuren die kunstmatig uitrekent: hé dit is niet rendabel”, zegt Blok.

Het ministerie van economische zaken & klimaat belooft in de gaten te gaan houden of de 56 miljoen euro en bijbehorende handhaving daadwerkelijk tot voldoende energiebesparing leidt. Ook wil het ministerie zorgen dat omgevingsdiensten onderling kennis gaan delen. Het toezicht op de meest complexe bedrijven komt bij de grootste omgevingsdiensten leggen, wil Jetten.

Veel pakt de minister nog niet aan: de glastuinbouw blijft voorlopig gespaard van maatregelen en het lage belastingtarief voor grote energieverbruikers wordt vanaf 2024 ‘geleidelijk’ verhoogd.

Volgens hoogleraar Loorbach is een bespaarplicht een eerste stap. “Er is geen prikkel voor grootverbruikers om energie te besparen zolang zij lagere energiebelastingen blijven betalen”, zegt hoogleraar Loorbach. “Als je wil dat er van besparen iets terecht komt, moet je dat aanpakken.”