Een betrouwbare, Nederlandse test die Covid-19 in enkele minuten kan opsporen moest de Noord-Macedoniër Rodzer Zekirovski uitsluitsel geven. Hij had al vier dagen lang hoge koorts, spierpijn en een droge hoest, maar kon niet getest worden in het ziekenhuis. De Nederlandse test leek een goed alternatief.

Zekirovski, een 44-jarige marktkoopman, kocht de test voor twintig dollar van een lokale kliniek. Hij liet een druppel bloed op de teststrip vallen, wachtte enkele minuten, en haalde opgelucht adem toen op de strip een streepje oplichtte: negatief. ‘We waren zo blij’, zegt zijn vrouw Gjultena. ‘We omhelsden en kusten elkaar allemaal.’

Drie dagen later was Zekirovski dood. Officiële resultaten van het ziekenhuis toonden later dat hij besmet was met SARS-CoV-2, het virus dat Covid-19 veroorzaakt.¹ De test had nooit aangeboden mogen worden om een definitieve diagnose te stellen.²

Word nu Vriend van Investico en versterk de onderzoeksjournalistiek in Nederland

Steun ons

Toch heeft het Apeldoornse bedrijf Inzek sinds de uitbraak Covid-19 al ruim anderhalf miljoen³ van deze corona-sneltests verkocht. Het bedrijf belooft dat de tests ‘betrouwbaar’ en ‘zeer accuraat’ binnen tien minuten⁴ kunnen vaststellen of iemand corona heeft, maar twee onafhankelijke studies tonen aan dat de kans zeer groot is dat de test een verkeerde diagnose⁵ stelt. Volgens Marien de Jonge, onderzoeker in het Radboudumc die voor Investico de klinische studie van de test bekeek, ontbreken er belangrijke gegevens en zijn de beloftes van Inzek daarom misleidend.⁶ ‘Onbetrouwbare tests vormen een groot gevaar voor de volksgezondheid’, zegt hij.

Verkrijgbaar in honderd Nederlandse apotheken

De onbetrouwbare tests van het Nederlandse Inzek zijn al in zeker twintig landen⁷ verkocht, zo blijkt uit onderzoek van platform voor onderzoeksjournalistiek Investico in samenwerking met het journalistencollectief OCCRP voor Trouw. Distributeur Bipharma zegt de tests aan ongeveer vijftien Nederlandse ziekenhuizen en laboratoria en meer dan honderd Nederlandse apotheken te hebben verkocht. Waarvoor ziekenhuizen de tests gebruiken is onbekend, omdat Bipharma niet zegt wie haar klanten zijn.

Overheden en ziekenhuizen in onder meer Spanje, Rusland, Noord-Macedonië, Servië en Benin dachten een betrouwbaar Nederlands product⁸ te kopen. Inzek adverteert⁹ de tests als ‘Dutch-made’. Mustafa Hamid, kwaliteitsmanager bij Biozek, zei in een persbericht¹⁰ dat ‘de tests zijn ontwikkeld en geproduceerd onder zeer strikte Europese en Nederlandse regelgeving. Deze regelgeving laat geen ruimte voor fouten en zorgt voor een zeer betrouwbaar en veilig product.’

In werkelijkheid zijn de tests niet Nederlands, maar worden ze in China gemaakt, ontdekten Investico en OCCRP. De Chinese fabrikant produceert een identieke test onder haar eigen merknaam, Alltest.¹¹ In een reactie ontkent Inzek dat het de tests als Nederlands aanprijst. ‘Misschien staat er op de website één woordje verkeerd’, zegt hij. Even later is de website aangepast en staat er niet langer dat de tests in Nederland geproduceerd zijn.

Slechter dan een gok

In tegenstelling tot de reguliere coronatests, die in keel- en neusvocht zoeken naar genetisch materiaal van het SARS-CoV-2-virus,¹² zoekt deze test naar twee soorten antilichamen in bloed. Bloedonderzoek heeft niet veel zin als je wil weten of je besmettelijk bent, zegt Marien de Jonge van het Radboudumc, die nu onderzoek doet naar antistoffen tegen SARS-CoV-2 in neusvocht. De belofte van Inzek dat de tests in 92,9 procent van de gevallen betrouwbaar zijn, vindt De Jonge¹³ misleidend. Hij maakt zich vooral zorgen om de groep mensen die geïnfecteerd is waarbij de test zal uitwijzen dat ze geen corona hebben. ‘Zij zullen onterecht met een veilig gevoel de straat op gaan.’

Claire Standley,¹⁴ expert infectieziekten aan de Georgetown Universiteit in Washington, noemt de klinische studie ‘rotzooi’. ‘We weten niet of de geteste patiënten in het ziekenhuis lagen, we weten niet of ze willekeurig zijn gekozen, we weten niet of ze milde symptomen hadden. Dat zijn allemaal fundamentele dingen’, zegt Standley tegen OCCRP.

Spaanse universitair onderzoekers ontdekten dat de test in de eerste week nadat iemand klachten krijgt in minder dan de helft van de gevallen een juiste diagnose stelt. De test werkt dan dus nog slechter dan een gok.¹⁵ Een van de auteurs van die studie, Juan Cuadros-González, zegt dat de test vier weken na de eerste symptomen veel betrouwbaarder is. ‘Maar dat staat niet op de bijsluiter, en dat is het probleem’, zegt hij tegen OCCRP.

Volgens de Europese Commissie¹⁶ en het Outbreak Management Team¹⁷ bestaan er momenteel nog geen betrouwbare sneltests.

De eigenaar van het Nederlandse Inzek, Zeki Hamid, weerspreekt¹⁸ de bevindingen. ‘Ik heb begrepen dat mijn product meer dan negentig procent betrouwbaar is.’ Hij verwijst naar een onderzoek van het Academisch Medisch Centrum in Amsterdam. Uit navraag blijkt dat ze daar nog bezig zijn met hun onderzoek en nog niets kunnen zeggen over de betrouwbaarheid van de Biozek-tests.¹⁹

Zelfregulering

Desondanks kan de test in Nederland ongecontroleerd de markt op. De inspectie controleert enkel tests die direct aan particulieren worden verkocht, terwijl Inzek zegt alleen aan zorgprofessionals te verkopen. ‘Dat is een vorm van zelfregulering. Het is aan de inkopende partij om het product te beoordelen’, zegt Frank Wassenaar van de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd.²⁰

Maar via tussenpersonen komen de tests wel degelijk bij particulieren terecht. De Nederlandse Maya van der Steenhoven kocht vijftien tests van een vriend die in de medische sector werkt. Hij kon als zorgprofessional de tests bestellen. ‘Ik heb een vriendin en mezelf getest’, zegt Van der Steenhoven. ‘Mijn vriendin was heel ziek geweest, we dachten dat het corona was. Toen zei ik: “dan vind ik het wel leuk om je te testen.”’ Dat is precies wat volgens de inspectie niet mag. ‘Als een fabrikant aan zorgprofessionals levert en die zorgprofessional levert weer aan de klantenkring, dan mag dat niet. Daar houden we toezicht op.’ Of de inspectie Biozek al in de smiezen heeft, wil de woordvoerder niet zeggen.

DJ Erro

In 2017 werd een nieuwe Europese wet aangenomen die bepaalt dat tests zoals die van Biozek enkel nog na strenge controles de markt op mogen. De bestaande wet uit 1998 was al jaren flink verouderd.²¹ Maar de nieuwe wet wordt pas over twee jaar van kracht. Vanaf dan vallen tests zoals die van Biozek waarschijnlijk in de zwaarste risicocategorie.²²

De ‘Nederlandse’ tests worden over de hele wereld verkocht via een opmerkelijk netwerk van tussenpersonen. De Larense DJ Erro Verschoor zorgde dat honderdduizenden testkits naar Indonesië werden verzonden.²³ Honderden tests werden verkocht aan het Vaticaan²⁴ via een Italiaanse diplomaat²⁵ die bevriend is met Donald Trump en hem aan Melania Trump introduceerde.²⁶ Een Azerbeidzjaanse stichting die gesteund wordt door de president van dat land²⁷ doneerde tests aan een Franse senator.²⁸ Oud-voetballer Roberto Carlos gaf enkele exemplaren aan de Spaanse politie.²⁹

De tussenhandelaren richten zich op klanten die niet willen of kunnen wachten op een test van de overheid.³⁰ Een Pakistaanse tussenpersoon³¹ verkoopt de test als ‘je eerste stap naar een veilige heropening na Covid-19.’

De Macedonische kliniek waar marktkoopman Zekirovski de test kocht kreeg die geleverd van het Zwitsers bedrijf Spring Healthcare. Zij hebben de relatie met Inzek inmiddels verbroken. Een consultant van het Zwitserse bedrijf, Wasay Bhatti, zegt dat Inzek hen heeft misleid door te stellen dat de tests in Nederland zijn gemaakt. ‘Het staat zelfs op de doos dat het Nederlands is’, zegt Bhatti.³² ‘Nu hebben we al onze klanten verteld dat het niet in Nederland, maar in China is gemaakt.’

Toen eenmaal werd ontdekt dat de Macedonische Zekirovski wél besmet was met Covid-19, moesten 72 zorgverleners in isolatie, omdat zij Zekirovski in het ziekenhuis zonder beschermingsmiddelen hadden behandeld. Tien van hen werden positief getest³³ op het virus.

Vliegtuig

In Oekraïne werken autoriteiten aan een onderzoek naar smokkel van de Inzek-tests. De testkits werden het land ingevoerd in een zeecontainer met kleding, om zo buiten het oog van de douane te blijven.³⁴ Op een klein vliegveld in Teuge vlakbij Apeldoorn is eerder deze maand een vliegtuigje gesignaleerd waar dozen met tests werden ingeladen en naar een onbekende bestemming zijn gevlogen. ‘Ik vond het vreemd’, zegt de vliegtuigspotter die de vracht zag opstijgen.³⁵ ‘Het vliegtuig dat ze gebruikten is een lesvliegtuig,³⁶ dat wordt normaal gesproken niet gebruikt om producten mee te vervoeren.’ Zeki Hamid van Inzek zegt dat de Duitse afnemer een vliegtuig gebruikte, omdat dat sneller gaat dan een auto.³⁷

De douane controleert niet op smokkel van coronatests, zegt een woordvoerder³⁸ in reactie op vragen van Investico. ‘In de huidige wetgeving is er voor zover bekend geen vergunningplicht voor de uitvoer van Covid-19 testen. De douane heeft daar in ieder geval geen taak in.’ Maar dat klopt niet: bedrijven die tests buiten Europa willen exporteren moeten wel degelijk een vergunning³⁹ hebben. Biozek heeft zo’n vergunning aangevraagd bij het Ministerie van Volksgezondheid, waarvan er één is goedgekeurd en een ander in behandeling is.⁴⁰