Internationale rozenkwekers die zich de afgelopen jaren massaal hebben gevestigd in Kenia, ontwijken belasting in dat land door gebruik te maken van brievenbusmaatschappijen in belastingparadijzen. Daaronder zijn ook Nederlandse kwekers. Van de 32 onderzochte bedrijven maken 14 gebruik van offshore-constructies. Dat blijkt uit onderzoek van het platform voor onderzoeksjournalistiek Investico op basis van onder meer informatie van de Keniaanse Kamer van Koophandel en de Panama Papers.

Door de financiële constructies loopt Kenia waarschijnlijk miljoenen mis aan belastinginkomsten. Toch beschikken vrijwel alle Nederlandse kwekerijen in Kenia over een Fairtrade-keurmerk voor ‘eerlijke handel’. De sector kreeg eerder al kritiek vanwege de milieuschade die ze zou aanrichten en de slechte arbeidsomstandigheden voor het personeel. Fairtrade controleert niet op belastingconstructies, laat de organisatie weten.

Na thee zijn bloemen het tweede exportproduct van Kenia. De teelt drijft op tientallen kwekerijen waarvan er veel oorspronkelijk Nederlands zijn. Fiscaal blijkt een groot deel van deze bedrijven vertakkingen te hebben naar onder meer de Britse Maagdeneilanden, Jersey, de Bahama’s en het eiland Mann, zo blijkt uit het onderzoek.

Een voorbeeld is Oserian, de oudste kwekerij van Kenia die is opgericht door de Nederlandse familie Zwager. Volgens het jaarverslag uit 2013 dat bij de Keniaanse Kamer van Koophandel is gedeponeerd, maakt het bedrijf 3910 euro winst in Kenia en betaalde ze daarvoor 1041 euro belasting in het land. Op papier is Oserian in handen van een bedrijf in Liechtenstein, terwijl de marketing is ondergebracht in een brievenbusfirma in Amsterdam hoewel die plaatsvindt in Kenia. Dit bedrijf, Mavuno Holdings (NL) BV, had in 2010 een bruto omzet van 47 miljoen euro. De trust in Liechtenstein wordt beheerd door weer een andere trust op de Britse Maagdeneilanden.

“Alle belastingparadijzen komen langs. Het is heel duidelijk dat hier geprobeerd wordt om belasting te ontwijken”, zegt Vincent Kiezebrink van Stichting Onderzoek Multinationale Ondernemingen over de bevindingen. Mary Kinyua, administratief directeur van Oserian, bevestigt dat de Liechtensteinse trust eigendom is de eigenaar van het bloemenbedrijf, maar ontkent dat het gebruikt wordt om belasting te ontwijken. Hoeveel het bedrijf aan belasting betaalt in Kenia, wil zij echter niet zeggen.

De Verenigde Naties ramen het bedrag dat Afrikaanse landen 92 miljard euro aan belastinginkomsten mislopen door belastingontwijking en -ontduiking en door tax incentives die concurrerende landen instellen om buitenlandse bedrijven aan te trekken. Sinds enkele jaren voert Kenia een oorlog tegen belastingontduiking, omdat er te veel geld weglekt. Attiya Waris, hoogleraar fiscaal recht aan de universiteit van Nairobi, zegt dat internationale belastingverdragen en het Keniaanse belastingstelsel buitenlandse investeerders volop gelegenheid geeft onder hun belastingverplichting uit te komen. Zij deed lange tijd onderzoek naar bloemenbedrijven in het land. “Kenia staat grond af aan rozenkwekers, maar de winst die zij maken, valt elders. Het is geen win-win-situatie.”

Belastingconstructies in de Keniaanse bloementeelt worden soms ook aangepakt. Bloemenbedrijf PrimaRosa, eigendom van een Indiase investeerder, werd in 2013 veroordeeld voor het ontduiken van miljoenen aan belasting via een offshoreconstructie. Een bedrijf op de Maagdeneilanden verstrekte hoge leningen aan de Keniaanse kwekerij, waarover het Keniaanse bedrijf zoveel rente betaalde dat er geen winst meer werd behaald in Kenia—en er dus geen winstbelasting afgedragen werd. Kenia heeft een winstbelasting van 37,5 procent.

Tara Scally, woordvoerder van Fairtrade Nederland erkent dat bij de verstrekking van het keurmerk niet naar bedrijfsstructuren en de afgedragen belasting wordt gekeken. ‘Fairtrade ontstond uit het ideaal lokale producenten een eerlijke prijs voor hun product te geven. Bij die focus zijn we gebleven.’ Fairtrade kijkt wel naar lonen en arbeidsomstandigheden, zegt ze, maar heeft niet de capaciteit om ook de financiële stromen van bedrijven onder de loep te nemen. Ze vreest bovendien dat bedrijven het keurmerk niet meer hoeven als ze volledig inzicht in de boeken moeten geven. ‘De consequentie daarvan kan zijn dat arbeiders een deel van hun inkomen verliezen. Dat zien we logischerwijs liever niet.’