Een virtueel agent keek wekenlang mee in twee besloten chatgroepen van actiegroep Extinction Rebellion (XR). Dat gebeurde in aanloop naar de aanhouding van een groep klimaatactivisten, kort voor de A12-blokkade op 28 januari. Ook maakte de politie gebruik van de hulp van een informant.

Dat blijkt uit het strafdossier over de zaak, dat in handen is van De Groene Amsterdammer, Trouw en onderzoeksplatform Investico. Justitie verdenkt acht activisten van opruiing door op te roepen tot de verboden wegblokkade. De groep activisten staat morgen (woensdag) voor de rechter tijdens een inleidende regiezitting. Twee van hen worden naast opruiing ook verdacht van vernieling. Allemaal kregen ze een gebiedsverbod voor de A12.

Verzamelen van berichten

Een anonieme agent deed in november en januari onder de naam “Inge” succesvolle verzoeken om als activist te worden toegelaten tot twee besloten chatgroepen van XR op berichtendienst Signal. De agent verzamelde berichten uit de groepen en bracht de beheerders in kaart. In december kreeg de politie ook een tip binnen van een informant die namen deelde van een aantal organisatoren van het protest.

Het is een grijs gebied wat de politie mag als het gaat om meekijken in besloten online groepen. Politieambtenaren “lopen het risico onrechtmatig te handelen,” schreef de politie vorig jaar met een pleidooi voor duidelijkere richtlijnen. Willem Jebbink, de advocaat van de verdachten, wil dat de rechter kritisch kijkt naar de werkwijze in dit onderzoek. “Het werken met informanten en virtueel agenten ben ik in de vijftien jaar dat ik activisten bijsta nog nooit tegengekomen.”

“Tot nu toe werden deze opsporingsmethoden vooral ingezet bij groepen die van terrorisme worden verdacht,” zegt Tamara Buruma, advocaat bij Prakken d’Oliveira en gespecialiseerd in opruiing. “Het is opvallend dat de politie ze nu inzet bij een legale, vreedzame beweging. Opruiing is een fors misdrijf, daarbij kunnen zware middelen worden gebruikt. Maar voor demonstranten zijn deze methoden niet ontwikkeld.”

Zaak ten onrechte groot

Uiteindelijk is halverwege januari een strafrechtelijk onderzoek gestart naar opruiing rond twee A12-blokkades in november en januari. Het Openbaar Ministerie (OM) bestempelt zeven activisten als “influencers” van de klimaatgroep. De politie verzamelde een groot aantal berichten op sociale media waarin prominente activisten zowel voor als na de arrestatie oproepen tot de blokkades. Tijdens het protest in januari zijn uiteindelijk ruim 760 activisten aangehouden.

Het OM ziet het oproepen om de A12 te blokkeren als een strafbaar feit en stelt dat de belangrijkste opsporingsmethode in de zaak het verzamelen van Twitterberichten is. “Men probeert deze zaak heel groot te maken met verwijzingen naar het demonstratierecht”, schrijft het OM in een reactie. “Maar het feit is dat de verdachten zijn aangehouden omdat ze opriepen tot een strafbare blokkade van een snelweg.”

De arrestaties van klimaatactivisten stuitten op veel verzet. Het College voor de Rechten van de Mens stelde dat de inzet van strafrechtelijke instrumenten om de organisatie van de demonstratie te verhinderen “een extreem zwaar middel is dat niet makkelijk te rechtvaardigen valt.” Extinction Rebellion blijft herhalen vreedzaam te zijn, maar daar denkt het OM anders over.  “Er wordt niet geknokt, maar dat is het dan ook wel”,  valt te lezen in een document van justitie. “Er is eenvoudigweg sprake van strafbare feiten, die bij herhaling gepleegd worden en waarbij XR gevaar voor derden voor lief neemt.”

Amnesty International noemt de werkwijze van de politie en justitie “bijzonder problematisch”. Volgens de mensenrechtenorganisatie schoof het Openbaar Ministerie het demonstratierecht te makkelijk aan de kant. “De politie neemt de vreedzaamheid van demonstraties niet als uitgangspunt, en ziet demonstranten als potentieel risico. Die houding mondt uit in criminalisering van vreedzaam klimaatprotest.”