Nederlandse drinkwaterbedrijven zullen de komende zes jaar meer dan 2,5 miljard euro kwijt zijn om schoon drinkwater te garanderen in de toekomst. Toenemende droogte door klimaatverandering, vervuiling van waterbronnen en een stijgende watervraag vragen om hoge en extra investeringen, dat blijkt uit een rondgang door Platform voor onderzoeksjournalistiek Investico, Trouw en De Stentor, mede voor De Groene Amsterdammer. Sommige drinkwaterbedrijven kunnen dat niet zomaar betalen en moeten daarover in onderhandeling met het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat.

De tien drinkwaterbedrijven investeren momenteel volop in nieuwe drinkwaterbronnen en nieuwe waterzuiveringstechnieken. Dunea bij Den Haag onderzoekt hoe het zout water kan veranderen in zoet, drinkbaar water. Vitens, het grootste drinkwaterbedrijf van het land, bekijkt of het vies rivierwater uit de IJssel kan veranderen in schoon drinkwater.

Dit is nodig omdat de bronnen waar in Nederland drinkwater uit gehaald wordt, zoals rivieren als de Maas en het van oudsher pure grondwater, sterk vervuild zijn. Drinkwaterbedrijven passen daarom steeds ingrijpendere waterzuiveringstechnieken toe. Oasen bij Gouda, bijvoorbeeld, laat gloednieuwe zuiveringsstations aanleggen waar ‘omgekeerde osmose’ wordt gebruikt. Deze techniek wordt al langer ingezet in landen die voor hun drinkwater afhankelijk zijn van de zee, zoals Dubai. Alle mineralen – ook gezonde – worden hierbij uit het water geperst, ook kost de techniek veel energie.

Reëel risico watertekort

Doen de bedrijven deze investeringen niet, dan kunnen er watertekorten ontstaan. Het RIVM concludeerde gisteren dat er zonder directe actie in 2030 een tekort aan drinkwater dreigt. “Als essentiële investeringen worden uitgesteld, is het risico dat de leveringszekerheid in gevaar komt”, zegt ook hoogleraar economie Elbert Dijkgraaf. Vitens, dat water levert in vijf provincies, moest vorig jaar al nieuwe wateraansluitingen van bedrijven weigeren. Ook zijn er zorgen over de kleine miljoen woningen die het kabinet wil bouwen. Waterbedrijf Groningen en Dunea bij Den Haag komen ‘per direct’ in de problemen als er niet meer productiecapaciteit bijkomt. “We redden het nu nog net”, zegt Dijkgraaf. “De investeringen uitstellen is geen optie.”

De zoektocht naar nieuwe bronnen en het up-to-date houden van de huidige waterzuivering kost miljarden, blijkt uit prognoses van de drinkwaterbedrijven. Hieronder valt het aanschaffen van nieuwe technieken, maar ook het instandhouden van huidige zuiveringsinstallaties. Vitens investeerde in 2019 nog 4 miljoen euro in waterreserves, maar verwacht hier in 2029 al 117 miljoen aan kwijt te zijn – bijna dertig keer zoveel. Het Drentse WMD heeft recent 10 miljoen geïnvesteerd in een reinigingstechniek, maar moet door vervuiling alweer een nieuwe van nog eens 10 tot 15 miljoen installeren. De komende zes jaar verwacht Brabant Water 48 miljoen te steken in toekomstige waterbronnen zoals het omzetten van zout naar zoet water.

Niet alle bedrijven kunnen de investeringen zomaar betalen. “Een aantal zit financieel klem”, zegt Dijkgraaf. Drinkwaterbedrijven zijn gebonden aan regels van de overheid waardoor hun winsten niet te hoog mogen worden. In de praktijk betekent dit dat ze minder kunnen investeren, of moeilijker leningen krijgen bij banken. Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat onderzoekt nu of de financieringsregels moeten veranderen. Minister Harbers stuurt hierover deze week een brief naar de Kamer. Hoogleraar Dijkgraaf waarschuwt: “Er moet dit jaar een oplossing komen.”

De Inspectie Leefomgeving en Transport spreekt inmiddels van een ‘investeringsgolf’ in de drinkwatersector. Drinkwaterbedrijven zelf hebben het over ‘een nieuw normaal’. Dit jaar voerden zij de hoogste tariefverhoging in jaren door. De komende jaren zullen de prijzen verder oplopen, bevestigen negen van de tien bedrijven. Maar zelfs dat is volgens de meerderheid van de bedrijven niet genoeg om al hun nieuwe plannen mee te betalen.