Geen enkele overheid of instantie heeft goed zicht op waar in Nederland staalslakken liggen. Uit ons onderzoek blijkt dat ze op uiteenlopende plekken, verspreid door heel het land te vinden zijn: van de wandelpaden bij het MH17-monument tot onder straten in woonwijken, van jeu-de-boulesbanen en speeltuinen tot wegfunderingen en begraafplaatsen. Tientallen locaties waren tot nu toe onbekend, in totaal gaat het om 115 locaties waar staalslakken liggen.

Het RIVM en de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT) hebben de afgelopen jaren gewaarschuwd voor milieu- en gezondheidsrisico’s van staalslakken, die veelal uit de fabriek van Tata Steel komen. ‘Wanneer deze stoffen in de bodem en het grondwater terechtkomen, kunnen de dieren en planten die op of in deze bodem leven doodgaan’, schrijft ILT in 2023. Vorige week constateerde de ILT nog dat slakken op negen van tien onderzochte locaties tot milieuschade hebben geleid.

Toch werden de milieuregels op deze plekken gevolgd. Voor gebruik van het steenachtige materiaal is namelijk geen vergunning nodig, aannemers hoefden dit vrijwel nooit te melden. Zo kan het dat er geen volledig overzicht is, waardoor lokale overheden niet goed toezicht kunnen houden.

De afgelopen jaren kwamen steeds meer voorbeelden naar buiten waar de staalslakken voor problemen zorgen doordat zware metalen naar het grondwater of sloten lekten, of een bijtende stof uit de slakken de lucht in waaide. In Hellevoetsluis liepen paarden longziektes op en kregen omwonende bloedneuzen en luchtwegklachten, vermoedelijk door de bijtende stof in de slakken. In het Gelderse Eerbeek, waar 200 duizend ton werd gedumpt, lekten zware metalen het grondwater in en is inmiddels een grote actiegroep opgericht tegen de ‘milieuramp in slow-motion’.

Investico maakte, in samenwerking met NU.nl mede voor De Groene Amsterdammer, een overzicht van locaties waar staalslakken liggen. Dat deden we op basis van magnetische testen, pH-metingen, en aan de hand van talloze bodemonderzoeken en bestemmingsplannen, een uitvraag onder gemeenten, provincies, omgevingsdiensten, waterschappen, bouwbedrijven en aannemers. Dit levert het meest complete beeld tot nu toe op van de verspreiding van staalslakken door Nederland.

Relatief vaak vinden we plekken in Noord-Holland, de provincie waar Tata Steel ook staat. Het hoeft hier immers van minder ver te komen.
Ook vinden we de slakken vaak op voetpaden in parken zoals in het Bloemendaalse bos en het park Zwanenburg in Hoofddorp, onder meerdere jeu-de-boulesbanen en op een begraafplaats in Geldermalsen.

‘Op deze plekken is in feite afval gestort, de bodem wordt onbruikbaar gemaakt’, zegt chemicus Jantine Leeflang, die in haar milieuwerk al zeker twintig jaar af en aan het dossier staalslakken volgt.

Blootstelling aan staalslakken kan gevaarlijk zijn, zegt toxicoloog Paul Scheepers van de Radboud Universiteit. Scheepers zegt zich met name zorgen te maken over staalslakken die open en bloot op de grond liggen, zoals in parken, binnenhofjes en speeltuinen. Mensen kunnen een bloedneus krijgen door het inademen van ongebluste kalk dat kan verwaaien, bijvoorbeeld als het net is gelegd of bij droog weer. ‘Het geeft niet altijd onmiddellijk problemen maar kan op den duur wel leiden tot problemen waarvan we dat nu nog niet weten. Het gaat dan vooral om metalen die kunnen stapelen in het lichaam, en zichzelf niet afbreken.’

Meerdere provincies en gemeenten doen momenteel zelf onderzoek, of hebben strengere regels dan de Rijksoverheid ingevoerd. De gemeente Den Haag onderzoekt momenteel ruim dertig locaties, nadat spelende kinderen in deze gemeente luchtwegklachten kregen als gevolg van Duomix (een soort grind van staalslakken) in een speeltuin lagen. Recent vond de gemeente al achttien locaties waar het in elk geval blijkt te liggen. De gemeente begint deze zomer met het verwijderen van het materiaal. ‘We hebben besloten vanaf nu alleen grind toe te passen waarvan we weten dat het 100 procent natuurlijk is.’

Wie vanaf volgend jaar nog staalslakken gebruikt, moet dat wel gaan melden bij de gemeente, de provincie of de omgevingsdienst. Na eerdere berichtgeving van Investico, NU.nl en De Groene Amsterdammer werd vorige week een motie aangenomen die oproept tot een landelijke meldplicht. Daarom heeft de staatssecretaris besloten de informatieplicht toch te zullen omzetten in een meldplicht.

Over het wijdverspreide gebruik van staalslakken in Nederland zegt het ministerie van IenW: ‘Dit mag als aan de regelgeving wordt voldaan: nuttig en functioneel en te verwijderen als het zijn functie verliest.’ Een verder oordeel over de 115 Nederlandse staalslaklocaties heeft een woordvoerder niet.

Help ons deze kaart beter te maken
Ken jij plekken waar ook staalslakken liggen? Laat het ons weten! Tips kunnen naar salomons@platform-investico.nl.

Deze publicatie is tot stand gekomen met steun van het Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten.