Vastgoed van coffeeshops blijkt zowel in handen van ondernemers met een notering in de Quote 500, als van de familie van een veroordeelde politie-infiltrant uit de IRT-affaire. Dat blijkt uit onderzoek van Investico en Het Financieele Dagblad, dat mede in De Groene Amsterdammer wordt gepubliceerd.

De vier grootste banken van Nederland, zo blijkt, hebben gezamenlijk 171 coffeeshops in onderpand voor hypotheken die noodzakelijkerwijs worden afgelost met de inkomsten uit drugsverkoop. Ook pensioenfonds ABP, verzekeraar Achmea, de Belastingdienst, de Staat der Nederlanden en andere bonafide financiële instellingen hebben coffeeshops als onderpand in bezit.

Met een mogelijke legalisering van Nederlandse softdrugssector in het achterhoofd maakten Investico en FD de eerste systematische analyse van de branche. Van alle 570 Nederlandse coffeeshops is daarvoor informatie verzameld over exploitant; eigenaar van het vastgoed en hypotheekverstrekker. De data zijn toegankelijk gemaakt in een interactieve kaart die ook relaties tussen coffeeshops onderling laat zien. Een deel van de verkooppunten neigt tot samenklonteren, blijkt daaruit.

Een derde van de coffeeshops behoort tot een keten van ten minste twee coffeeshops via eenzelfde uitbater, bezitter of financier. Meer dan een vijfde (21 procent) behoort tot een keten van ten minste drie coffeeshops en 16 procent zelfs tot een van vier of meer. Rabobank is de grootste speler op de coffeeshopmarkt, met 82 coffeeshops in de boeken als onderpand. Ook ING Bank (44), ABN Amro (31) en de Volksbank, voorheen SNS Reaal (14) hebben veel coffeeshops in onderpand voor hypotheekleningen.

De nauwe betrokkenheid van banken is moeilijk te rijmen met hun neiging om coffeeshops te weigeren als klant in het geldverkeer. Advocaat Maurice Veldman, raadsman van veel coffeeshops, reageert verbaasd op het grote aantal bancaire hypotheken. ‘Ik heb totaal tegenovergestelde ervaringen. Een van mijn cliënten kreeg zelfs privé geen hypotheek toen bleek dat hij bij een coffeeshop op de loonlijst stond.’ Coffeeshophouders uit Maastricht, Groningen en Zwolle voerden eerder rechtszaken met banken die hen niet langer als klant wilden.

Bijna de helft van de 570 Nederlandse coffeeshops of hun eigenaren hebben problemen gehad met Justitie. Op basis van openbare bronnen telden we het aantal strafrechtelijke antecedenten bij alle actieve coffeeshops. Bij 256 van hen is sprake (geweest) van strafrechtelijke vervolging. Het ging om overtredingen van de toegestane handelshoeveel softdrugs tot witwassen, economische delicten, wapenbezit of erger.

Beeld door: Kamagurka

In Amsterdam blijken mensen met wie de gemeente een verleden heeft van conflicten, nog gewoon coffeeshoppanden te bezitten. Zo is de avontuurlijke Wallen-ondernemer Bertus Cirkel huisbaas van De Keeper. De Italiaan Raffaele Imperiale, kopstuk van de Napolitaanse maffia en gestolen Van Gogh schilderijen in zijn woning had, bezit coffeeshop Rockland.

In Haarlem zijn de panden van coffeeshops Maximillian, The Snoop en Take Away in het bezit van de broers van de veroordeelde politie-infiltrant Kris J. die in de jaren negentig tienduizenden kilo’s hasj en cocaïne importeerde en doorverkocht. De broers verkochten de exploitatievergunning van de shops toen in 2011 bekend werd dat zij die vergunningen hadden bemachtigd, maar hielden de panden. De gemeente Haarlem laat weten dat dit geen reden is voor nieuw onderzoek.

Als verhuurders hebben de eigenaren volgens Haarlem niets met de coffeeshop te maken. ‘De herkomst van de middelen waarmee de huur wordt betaald, wordt gecontroleerd in het Bibob-onderzoek.’ De Wet bevordering integriteitsbeoordelingen door het openbaar bestuur (Bibob) werd in 2003 in het leven geroepen om de integriteit van de overheid ten aanzien van de georganiseerde misdaad te borgen.

De gemeente Amsterdam laat in een reactie weten dat ze op basis van ons onderzoek een nieuw Bibob-onderzoek naar een coffeeshop is gestart. Om wie het gaat, wil de gemeente niet zeggen. Wel wordt duidelijk dat de stad zelf geen actueel overzicht heeft van wie actief is in de sector. Pandeigenaren worden niet over het hoofd gezien, benadrukt de woordvoerder. Om tot actie over te gaan, is echter zichtbaar verband nodig tussen huurder en verhuurder. ‘De pandeigenaar moet invloed kunnen uitoefenen op de bedrijfsvoering van de coffeeshop. Bij alleen een huurrelatie is hiervan geen sprake.’

Coffeeshops zijn doorgaans uiterst winstgevend en de omzet van veel winkels is de afgelopen jaren geëxplodeerd, blijkt uit gesprekken met belanghebbenden. Dat komt deels door de gedwongen sluiting en sanering van coffeeshops door de overheid. Ruim twintig jaar geleden werd het aantal coffeeshops in Nederland geschat op 1.460; bijna drie keer zoveel als nu. Een van de effecten is dat resterende verkooppunten steeds moeilijker aan de gedoogregels kunnen voldoen.

‘De consumptie van softdrugs is vrij constant’, zegt Bert Bieleman, directeur van onderzoeksbureau Intraval. ‘Doordat het aantal coffeeshops afneemt, worden de coffeeshops die overblijven groter. Zij hebben een grotere voorraad nodig om aan de vraag te kunnen voldoen. Daarmee duw je coffeeshops weg van het gedoogbeleid zoals dat begin jaren negentig is bedacht: kleine coffeeshops die hun voorraad inkopen bij kleinschalige en idealistische kwekers.’

Kaart: van wie is die coffeeshop?

Welke data hebben we gebruikt

De data voor het coffeeshoponderzoek van Investico en Het Financieele Dagblad zijn de eerste helft van 2017 verzameld. Openbare data van Company.info zijn gecombineerd met die van het Kadaster, en aangevuld met gegevens van gemeenten, rechtspraak.nl, perspublicaties, Kamer van Koophandel en internetrecensies van coffeeshopklanten.

Het resultaat is een momentopname van alle 570 coffeeshops die in Nederland gedoogd door de gemeente cannabis verkopen. De data zijn gebruikt voor artikelen in FD, de Groene Amsterdammer, op www.platform-investico.nl en in de interactieve kaart op onze websites.

In de kaart zelf kunnen verbanden worden getoond tussen uitbaters, pandeigenaren en hypotheekverstrekkers van alle coffeeshops. De data die in de kaart zijn opgenomen, bestaan uit de bedrijfsnaam en de voornaam of roepnaam plus de achternaam van de vermoedelijke ubo (‘ultimate beneficial owner’ – uiteindelijk belanghebbende) – dan wel de vermoedelijk vertegenwoordiger van de ubo – van zowel coffeeshop, de pandeigenaar van de coffeeshop en de eventuele hypotheekverstrekker van de pandeigenaar van de coffeeshop.

Van hypotheken is het jaar van verstrekking vermeld en van natuurlijke personen zo mogelijk het geboortejaar. Afgeloste hypotheken staan in het Kadaster niet altijd als zodanig vermeld. Het kan daarom zijn dat in dit overzicht hypotheken zijn opgenomen die inmiddels zijn afbetaald.