Binnenkomende asielzoekers worden tijdens hun medische keuring niet meer gevraagd naar littekens die duiden op sporen van marteling. Dit leidt tot kritiek van experts. De IND besloot in aanbesteding van 2020 het niet meer als eis op te nemen voor de commerciële bedrijven die medische keuringen uitvoeren. Dat blijkt uit onderzoek van Investico voor Trouw en de Groene Amsterdammer.

Een verpleegkundige of arts checkt of een asielzoeker lichamelijk en psychisch in staat is om door de IND gehoord te worden en waar de IND rekening mee moet houden tijdens de beslissing of iemand mag blijven. De keuring wordt sinds 2010 gedaan en uitgevoerd door commerciële bedrijven die eens per vijf jaar meedingen in een aanbestedingsproces van de IND. Het bedrijf Argonaut, eigendom van het Amerikaanse durfinvesteringsfonds Bain Capital, voert de keuring sinds 2021 uit. Het bedrijf deed twee keer mee aan de aanbesteding en won beide keren niet. Door het bedrijf Medifirst over te nemen dat de aanbesteding wel won, kon Argonaut de klus alsnog uitvoeren. Afgelopen jaar schreef Argonaut 10.000 medische adviezen voor de IND.

Het medisch advies is onder de commerciële keurders de laatste jaren uitgehold. Zo werd de opleidingseis voor de verpleegkundige naar beneden bijgesteld van een HBO-opleiding naar een MBO. Ook geeft Argonaut de verpleegkundige geen specifieke medische training voor medische problemen bij asielzoekers. ‘Natuurlijk heb je specifieke training nodig’, zegt Keunen. ‘Asielzoekers hebben vaak gruwelijke dingen meegemaakt, trauma geeft fysieke en psychische klachten en daar moet je rekenschap van geven.’

Littekens “niet relevant”

Een onderzoek naar de aanwezigheid van littekens die mogelijk gevolg zijn van marteling of geweld noemt Argonaut-directeur Riana van Dam ‘niet relevant’, ‘wij adviseren of iemand gehoord kan worden. Het hebben van een litteken heeft daar niet per definitie invloed op. Wij doen niet aan waarheidsvinding. Wij kunnen niet aantonen of dat litteken komt door een mes of een val.’

‘Onbegrijpelijk’, zegt Annemieke Keunen, directeur van het Instituut voor Mensenrechten en Medisch Onderzoek (iMMO), over het besluit. ‘Dit weglaten betekent dat men de IND-ambtenaar die de asielzoeker moet horen cruciale informatie onthoudt’. Het medisch advies is een signaalmoment, legt ze uit. ‘Als iemand zegt littekens te hebben door marteling of ander geweld dan is het een signaal dat de asielzoeker het misschien moeilijk vindt om over deze onderwerpen te praten.’

Het is belangrijk om te weten of asielzoekers mogelijk ernstig geweld is toegedaan. Mensen die slachtoffer werden van marteling en geweld kunnen namelijk hierdoor vaag of en in algemeenheden vertellen omdat ze de herinneringen proberen te vermijden of zich schamen over wat hen overkomen is. Ze herinneren zich lang niet alle details waardoor hun verklaringen vaak niet consistent zijn of gaten bevatten.

Dit levert problemen op bij de beslissing of ze bescherming krijgen in Nederland. De IND-ambtenaar ziet een coherente en consistente verklaring als bewijs voor het vertellen van de waarheid. Met het medisch advies zou de IND-medewerker moeten weten welke mogelijke gevolgen de psychische problemen hebben op hoe de asielzoeker verklaart.

De adviezen bedoeld om instructies te geven over de meest complexe gevallen, vertonen vaak grote overeenkomsten en staan vol algemeenheden. Het gaat om zinnen waarbij de keurders aan IND-ambtenaren een asielzoeker adviseren: ‘een glaasje water aan te aanbieden’, ‘langzaam te praten’ en ‘het oplopen van emoties en spanningen te vermijden’, dat blijkt uit medische adviezen in handen van Investico.

De IND laat in een reactie weten altijd rekening te houden met het medisch advies tijdens het besluit of iemand in Nederland mag blijven. Zowel Argonaut als de IND benadrukken dat ze zich houden aan de gestelde eisen in de aanbesteding.