Het bosreservaat in Indonesië waarin Shell haar klanten laat investeren om ‘klimaatneutraal’ te tanken, is beschadigd door branden en deels opnieuw door boeren in gebruik genomen. Dat blijkt uit onderzoek van platform voor onderzoeksjournalistiek Investico in samenwerking met Trouw en het Indonesisch tijdschrift Tempo en mediaplatform Narasi, mede voor De Groene Amsterdammer. Door de branden in het klimaatbos gingen dit jaar vermoedelijk negentienhonderd hectare bos en een onbekende hoeveelheid CO2 verloren.

Sinds april dit jaar kunnen Shell-klanten voor één cent extra per liter benzine hun klimaatschade afkopen. Het geld wordt deels geïnvesteerd in Katingan Mentaya-project op Kalimantan, het Indonesische deel van het eiland Borneo. Volgens Shell zijn sindsdien op die manier al 20.475 autoritjes rondom de wereld gecompenseerd. Dat zou omgerekend zo’n 55 miljoen liter benzine zijn, waarmee ruim 180 duizend ton CO2 is uitgestoten. Om dat te compenseren zouden 376 duizend bomen eeuwig moeten blijven bestaan.

Bosbranden

Satellietbeelden van NASA uit september en oktober laten brandplekken zien in het zuiden van het gebied. De ontwikkelaars van het project waar Shell in investeert, de Engelse ontwikkelaar Permian Global en het Indonesische bedrijf Rimba Makmur Utama, erkennen dat het bos in brand heeft gestaan. Hoe groot het getroffen gebied is en hoeveel CO2 hierbij verloren is gegaan, zeggen ze nog niet te weten.

Ecoloog Bernardo Flores, die onderzoek doet naar tropische bosbranden voor de Universiteit van Campinas (Unicamp, Brazilië), schat de schade op 1900 hectare. Lokale non-profitorganisatie en brandwaker Save Our Borneo komt met eenzelfde schatting. In 2015 ging ook al ruim 9000 hectare in vlammen op. Directeur Dharsono Hartono van het Indonesische project noemt het incident ‘een van de ergste branden sinds 2015’.

Illegale grondclaims

De branden zijn waarschijnlijk aangestoken door lokale landbouwers, zegt Indonesische journalist Aqwam Fiazmi Hanifan van online mediaplatform Narasi na een bezoek aan het Shell-bos. ‘De verkoolde stukken van het reservaat tellen tientallen landbouwpercelen met naambordjes van lokale boeren die de grond illegaal hebben geclaimd.’ Ook aangrenzende palmolie-plantages zorgen voor extra druk op het klimaat-reservaat.

Shell omschrijft Katingan Mentaya als ’s werelds grootste CO₂-compensatieproject, ‘waarmee een hoeveelheid CO₂ wordt gecompenseerd die gelijk staat aan de jaarlijkse uitstoot van Frankrijk.’ De branden beperken zich tot een relatief klein gebied aan de grens van het reservaat dat in totaal bijna 160 duizend hectare omvat; iets groter dan de provincie Utrecht.

De oliemaatschappij wil niet kwijt hoeveel tot dusver in het klimaatbos is geïnvesteerd. De klimaatcompensatie komt volgens het bedrijf niet in gevaar. ‘Als in een project door bijvoorbeeld een brand geen CO₂ kan worden opgenomen door de natuur, worden hier uiteraard geen credits voor uitgegeven die Shell of andere partijen kunnen kopen.’

De financiële bijdrage van Shell-klanten biedt echter geen garantie op permanente bescherming van het klimaatbos, zo blijkt nu. Zelfs als dat hele klimaatbos op Borneo zou afbranden, kunnen Shell-klanten nog steeds ‘klimaatneutreaal’ rijden, stelt het bedrijf Verra dat toeziet op de handel in CO2-krediet uit het Katingan Mentaya-project. De in Indonesië verloren hoeveelheid CO2 wordt dan via een verzekeringssysteem gecompenseerd door een bos elders ter wereld, aldus het bedrijf.

CO2-handel populair

CO2-handel uit bosbescherming is de laatste jaren populair bij olie- en vliegmaatschappijen. Milieuorganisatie Greenpeace was tien jaar geleden nog voorstander van het systeem, maar nu niet meer. ‘We komen maar niet voorbij de obstakels, dit systeem werkt gewoon niet, zegt Hilde Stroot, programmadirecteur biodiversiteit. ‘Ik hoor vaak dat dit systeem beter is dan niks, maar het is slechter dan niks omdat het bedrijven en consumenten in staat stelt niets aan hun productie en consumptie te veranderen’, zegt de Duitse onderzoeker Jutta Kill, onderzoeker en expert van deze CO2-handel. ‘De bedrijven die hierin handelen mogen een verzekering hebben, het klimaat heeft dat niet.’