Faillissementen in de afvalbranche kostten de samenleving afgelopen jaren tientallen miljoenen aan achterblijvende schulden, opruim- en schoonmaakkosten. Sinds 2015 lieten failliete afvalbedrijven gezamenlijk minstens 15,9 miljoen euro aan kosten achter voor provincies en gemeenten, voor onder meer het opruimen van puin en saneren van grond. Daar komen nog miljoenen bij aan openstaande dwangsommen en oninbare belastingschulden. Dat blijkt uit een inventarisatie van Platform Investico, voor publicaties bij De Groene Amsterdammer en EenVandaag en in samenwerking met De Limburger. 

Al decennialang is de afvalsector betrokken bij talloze grote en kleine milieuschandalen die de samenleving opzadelden met honderden miljoenen euro’s schade. Maar ondanks striktere regelgeving en professionalisering gaat er nog steeds veel mis: bedrijven slaan veel meer afval op dan toegestaan, vliegen opvallend vaak in brand en zadelen door faillissementen de gemeenschap op met financiële stroppen. ‘De sector balanceert op de rand van criminaliteit’, zegt een anonieme milieu-inspecteur van de omgevingsdienst West-Holland tegen Investico. Criminologen bestempelen de sector als criminogeen; het verdienmodel, waarbij bedrijven vaak betaald krijgen voor het innemen van afval nog voordat ze de verwerking hebben geregeld, nodigt uit tot crimineel handelen.

Afvalmarkt onverzekerbaar

Terwijl de afvalmarkt doorgroeit, trekken verzekeraars zich terug vanwege de enorme brandrisico’s – bedrijven doen volgens hen te weinig om de risico’s terug te dringen. Inmiddels sluit nog slechts één Nederlandse verzekeraar nieuwe polissen af, laat het Verbond van Verzekeraars aan Investico weten. ‘Twee jaar geleden was er een klein initiatief vanuit de afvalbranche, en zouden ze met een plan van aanpak komen. We hebben daar echter niks meer over gehoord. De bal ligt nog steeds bij de bedrijven.’

Hoewel noch verzekeraars, noch toezichthouders weten hoeveel afvalbedrijven onverzekerd actief zijn – het is geen criterium voor een vergunning – kan het volgens het Verbond niet anders dan dat het aantal onverzekerde bedrijven toeneemt. Zonder verzekering zijn bedrijven zelf verantwoordelijk voor de schade bij brand en bij een faillissement draaien gemeente of provincie mogelijk op voor de resterende kosten. ‘Een shockerende eye-opener’, zegt John Smits, die de problemen in de afvalsector onderzocht voor het Interprovinciaal Overleg, de gezamenlijke lobbyorganisatie van de provincies. ‘Hoe kan het legaal zijn dat een bedrijf, dat een maatschappelijk risico neemt, onverzekerd te werk kan gaan?’

Risico’s nemen toe

Ondertussen nemen de risico’s van de afvalbranche verder toe: volgens de provincies groeit de hoeveelheid afval waarvoor bedrijven geen afzet vinden, en stapelt het zich op met alle risico’s van dien. Het Interprovinciaal Overleg schat in een onderzoek uit 2018 dat bij alle bedrijven die onder toezicht van de provincies vallen, een totale hoeveelheid afval ligt met een negatieve waarde van 260 miljoen euro. ‘Voor zover er geen of voldoende financiële zekerheid is gesteld’, zo schrijft het Overleg, ‘draagt de samenleving het financiële risico bij calamiteit of faillissement van deze bedrijven.’