Oud-Eurocommissaris en VVD-prominent Neelie Kroes lobbyde in 2015 en 2016 in het geheim voor het Amerikaanse techbedrijf Uber, ook nadat de Europese Commissie haar expliciet verboden had een functie bij het bedrijf aan te nemen. Kroes benaderde bewindslieden, topambtenaren, en premier Mark Rutte uit naam van Uber. Het miljardenbedrijf wilde via Kroes invloed uitoefenen op de taxiwetgeving en op een strafrechtelijk onderzoek naar Uber.

Dat blijkt uit de Uber Files, meer dan 124 duizend interne documenten van Uber. Die documenten werden gelekt aan The Guardian, die ze deelde met het Internationaal Consortium van Onderzoeksjournalisten (ICIJ). Het lek bevat bedrijfsdocumenten, e-mails, notulen, memo’s en chatberichten. In Nederland deden Platform Investico, Trouw en Het Financieele Dagblad onderzoek naar de Uber Files, mede voor De Groene Amsterdammer.

Geheime lobby

Een jaar nadat Kroes aftrad als Eurocommissaris vroeg ze toestemming aan een Europese ethische commissie om voorzitter te worden van een adviesraad van Uber, de zogenaamde ‘Public Policy Advisory Board’. Zowel deze ethische raad als de voorzitter van de Europese Commissie, Jean-Claude Juncker, wezen dit verzoek af. Kroes werd verzocht om zich te houden aan de afkoelperiode van achttien maanden die de Europese Commissie stelt om belangenverstrengeling te voorkomen. Kroes was daar verontwaardigd over: ‘How drunk’, zei ze in een interne e-mail over Junckers beslissing, verwijzend naar het vermoedelijke alcoholprobleem van de toenmalig voorzitter van de Europese Commissie.

Na de afwijzing bleef Kroes toch informeel lobbyen voor Uber. In 2015 benaderde ze namens Uber onder anderen Mark Rutte, VVD-ministers Henk Kamp en Melanie Schultz, en PvdA’ers Wilma Mansveld (staatssecretaris Infrastructuur en Milieu) en Jeroen Dijsselbloem (minister van Financiën). Kroes ontvangt duidelijke opdrachten vanuit Uber. ‘Wat willen we dat Neelie hierna doet?’, vraagt Ubers Europese lobbydirecteur bijvoorbeeld aan zijn collega. In mei 2016, precies als de afkoelperiode verstreken is, wordt Kroes aangesteld als lid van Uber’s adviesraad, tegen betaling van twee ton per jaar.

Kroes werd al tijdens haar Eurocommissariaat Digitale Agenda gevraagd om plaats te nemen in Ubers adviesraad blijkt uit de files. Het contact tussen Kroes en Uber in die tijd omschrijft het bedrijf in een interne e-mail als ‘mega-confi’.

Belangenverstrengeling

‘Dit is een duidelijk geval van belangenverstrengeling,’ zegt hoogleraar Christoph Demmke, expert op het gebied van integriteit en adviseur van het Europees Parlement. ‘Zowel de Ethische Commissie als voorzitter Juncker zeggen “doe het niet’’, maar ze stelt hier gewoon haar eigen economische belangen voorop.’ Op schendingen van de gedragscode voor commissarissen staan sancties, zo kan Kroes haar pensioen verliezen. Leo Huberts, emeritus-hoogleraar bestuurskunde, zegt dat het daarbij niet uitmaakt dat Kroes pas in mei 2016 formeel in dienst trad bij Uber. ‘We moeten breder kijken dan alleen naar formele functies. Het gaat erom dat ze ook daarvoor al activiteiten ontplooide.’

Europarlementariër Paul Tang (PvdA) zegt naar aanleiding van de onthullingen uit de Uber Files een klacht in te gaan dienen bij de Europese Commissie. ‘Een Europese commissaris die in de zakken zit van een Amerikaanse multinational brengt schade toe aan de Commissie, en daarmee aan het ambt. Dat valt niet goed te praten.’

Reactie Kroes

Kroes laat in reactie weten dat ze ‘geen formele of informele rol’ had bij Uber vóór haar officiële aanstelling als voorzitter van Ubers adviesraad in mei 2016. Wel had ze toestemming van de Europese Commissie om zich vanaf begin 2015 als speciaal gezant in te zetten voor de StartupDelta, een Nederlandse organisatie die zich inspant voor startende ondernemers. Zij zegt in die functie ‘contact te hebben gehad met een breed scala aan bedrijven, overheden en ngo’s, met als doel een bedrijfsvriendelijk en gastvrij ecosysteem in Nederland te bevorderen.’

Het Ministerie van Economische Zaken, waaronder de StartupDelta valt, laat weten dat de speciaal gezant geen ministers of hoge ambtenaren hoort te benaderen ten faveure van grote bedrijven. Toenmalig minister van Economische Zaken Henk Kamp, die Kroes vroeg om speciaal gezant te worden, stelt dat Uber niet onder de doelgroep van de StartupDelta viel. Het bedrijf werd in 2015 al gewaardeerd op 51 miljard dollar, en was geen startup meer te noemen.

‘Uber is vandaag een ander bedrijf,’ liet het bedrijf weten in reactie op vragen over de Uber Files. ‘We zullen geen excuses verzinnen voor gedrag uit het verleden dat niet in overeenstemming is met onze huidige waarden.’