Restaurants zijn in 2020 nauwelijks open geweest, maar toch verstrekte de immigratiedienst IND sinds de coronauitbraak ruim vijfhonderd nieuwe werkvisa aan Aziatische migranten om in de Nederlandse horeca te werken. De migranten landden op een verlaten Schiphol om daarna te ontdekken dat er soms helemaal geen werk voor hen is, of dat ze wegens corona veel minder betaald krijgen dan beloofd, blijkt uit onderzoek van platform voor onderzoeksjournalistiek Investico voor Trouw en De Groene Amsterdammer.

De migranten komen hier naartoe via een speciale migratieregeling voor Aziatische horeca. Hoogleraar migratierecht Tesseltje de Lange vindt het ‘heel raar’ dat er vorig jaar zoveel migranten zijn toegelaten. De regeling is namelijk gebaseerd op het idee dat er in Nederland geen geschikt personeel te vinden is. ‘Maar vanwege de sluiting van de horeca zijn veel koks nu werkloos. Ik had verwacht dat het ministerie van sociale zaken de regeling tijdelijk stop zou zetten’, zegt De Lange. Het ministerie zegt in een reactie dat het momenteel bekijkt of de regeling aangepast moet worden.

Investico sprak met koks, hulpverleners en advocaten, en onderzocht de ervaringen van meer dan tien migranten, die ook bewijsstukken zoals arbeidscontracten, loonstrookjes, visa, vliegtickets en foto’s deelden. Verschillende koks die naar Nederland kwamen ontdekten na aankomst dat er helemaal geen werk voor hen was. Zij concurreren nu met koks die wegens corona zijn ontslagen om de schaarse banen bij afhaalrestaurants. Als ze niet binnen drie maanden een nieuwe baan vinden verloopt hun verblijfsvergunning. Terug naar huis kunnen ze vaak niet, omdat ze hoge kosten hebben gemaakt om hiernaartoe te komen. Hulpverleners van de daklozenopvang in Den Haag, Amsterdam, Breda en Bergen op Zoom melden dat zij de afgelopen maanden allemaal meerdere Aziatische koks hebben opgevangen die hun baan verloren.

Lange werkdagen en onderbetaling

Tijdens hun werk worden de koks soms uitgebuit: ze werken vaak twaalf uur per dag, wonen onder slechte omstandigheden in de kelder of op de zolder van het restaurant, en krijgen weinig betaald. Uit Chineestalige vacatures blijkt dat lange werkdagen en onderbetaling standaard praktijk zijn. 

Migranten krijgen op papier weliswaar eerlijk betaald, maar moeten vaak honderden euro’s van hun loon teruggeven aan hun baas, blijkt uit interviews en bankafschriften. Ondertussen ontvangen werkgevers wel coronasteun gebaseerd op het uitbetaalde loon, dat dus veel hoger is dan wat de werknemer werkelijk ontvangt. Meerdere werkgevers betalen die NOW-steun niet door aan hun werknemer, voor wie het eigenlijk is bedoeld, maar steken de subsidie in eigen zak.

De brancheorganisatie van Aziatische horeca VCHO zegt de misstanden in de sector niet te herkennen. De organisatie bevestigt dat er sinds corona minder behoefte is aan koks. Toch zijn nog altijd nieuwe migranten nodig, omdat veel koks na de corona-uitbraak terugkeerden naar Azië en veel koks die een verblijfsvergunning kregen uiteindelijk toch niet kwamen, zegt de VCHO. De IND laat weten hier geen cijfers over bij te houden.

De Inspectie Sociale Zaken en Werkgelegenheid stelde vorig jaar vrijwel alle controles op uitbuiting in de Aziatische horeca uit vanwege de pandemie. ‘Maar de coronamaatregelen en de bijbehorende economische onzekerheid maken mensen juist vatbaarder voor uitbuiting’, zegt Brian Varma van het Coördinatiecentrum tegen Mensenhandel CoMensha. Hij vindt dan ook dat de inspectie juist méér had moeten controleren.