Zorginstellingen als verpleeghuizen en GGZ-instellingen gebruiken een wetswijziging uit 2014 om van ‘lastige’ familieleden af te komen, terwijl die wijziging daar niet voor is bedoeld. Instellingen misbruiken de wet om gelijk te krijgen bij financiële conflicten of onenigheid te beslechten over de kwaliteit van de verleende zorg. Ze laten ouders ontslaan als mentor of bewindvoerder van hun verstandelijk beperkte kind, of laten kritische professionele mentoren en bewindvoerders de laan uitsturen. Hoewel de wet kwetsbare cliënten moet beschermen, gaan rechters meestal mee in het verzoek van de instelling.

Dat blijkt uit onderzoek van platform voor onderzoeksjournalistiek Investico, dagblad Trouw, tv-programma De Monitor, mede namens de Groene Amsterdammer. In enkele gevallen is na de interventie van de instelling het contact tussen familieleden zelfs helemaal verbroken. Minister voor rechtsbescherming Sander Dekker zegt in een reactie de kwestie ‘zorgelijk’ te vinden. Hij benadrukt dat zorginstellingen hun nieuwe bevoegdheid niet mogen gebruiken ‘om vertegenwoordigers die niet doen wat een zorginstelling verlangt te laten ontslaan.’ De minister gaat in gesprek met de rechterlijke macht om te zorgen dat de betrokkenheid van de familie beter geborgd kan worden, zegt hij. ‘De voorbeelden die Investico noemt, worden daar bij betrokken.’

Sinds de wet Wijziging Curatele, Beschermingsbewind en Mentorschap kunnen zorginstellingen zelf naar de kantonrechter stappen als zij een bewindvoerder of mentor willen laten aanstellen. Dat is een uitkomst als er geen geschikte familie meer is. Zolang familie nog wél bereid en in staat is de functie uit te oefenen, mogen instellingen hen niet zomaar passeren. Toch gebeurt dat regelmatig, zo blijkt uit talloze reacties van gedupeerde familieleden.

De neiging van zorginstellingen om zelf om aanstelling of ontslag van een bewindvoerder of mentor te vragen, neemt toe. In 2014 gebeurde dat 414 keer, maar inmiddels is het aantal aanvragen meer dan verdubbeld, tot 934 per jaar. Hoe vaak dit gebeurt tegen de zin van de familie, wordt niet geregistreerd.

Ook veel professionele bewindvoerders en mentoren worden onder druk gezet of zelfs ontslagen door instellingen als ze pal staan voor de belangen van hun cliënt. Uit een enquête (onderaan dit artikel te downloaden) van De Monitor, Trouw en Investico onder leden van twee brancheverenigingen blijkt dat een kwart van hen wel eens onder druk is gezet door zorginstellingen. Meerderen zeggen dat een instelling om hun ontslag vroeg nadat ze kritische vragen stelden over de zorg. Anderen kregen geen nieuwe cliënten meer via de instelling nadat ze kritiek leverden. ‘Als je teveel tegen de wensen van zorginstellingen of zorgverleners ingaat, zorgen ze ervoor dat de cliënt overstapt naar een andere bewindvoerder/mentor die wél meewerkt’, aldus een respondent. Een andere bewindvoerder bevestigt dat: na zijn kritiek ‘stimuleert de instelling cliënten om een andere bewindvoerder te zoeken.’

Veel professionele mentoren en bewindvoerders zijn kwetsbaar voor druk. Meer dan de helft van hen komt voornamelijk via zorginstellingen aan nieuwe zorgcliënten, blijkt uit de enquête. Zorginstellingen ‘werken vanuit een machtspositie’, zegt een respondent. ‘Het is bij hen zeer moeilijk om aan klanten te komen. Dat gaat op persoonlijke gunning en veelal aan de reeds bekende bewindvoerders. Er wordt niet meer gekeken naar de kundigheid van een bewindvoerder.’

Omdat ze onafhankelijk moeten kunnen opkomen voor hun cliënten, mogen de bewindvoerders niet in dienst zijn van de zorginstelling. Uit hun cv’s op LinkedIn is wel te zien dat instellingen en bewindvoeringsbureau’s geregeld personeel uitwisselen. Ook zijn er zorginstellingen die aparte stichtingen voor bewindvoering en mentorschap oprichten om zo de regels te omzeilen.

Rechters moeten de aanvragen van zorginstellingen goed tegen het licht houden om de belangen van verstandelijk beperkten en dementerenden te beschermen.Vorig jaar bleek uit een wetsevaluatie dat veertig procent van de professionele mentoren en bewindvoerders vindt dat rechters ‘niet kritisch’ kijken naar verzoeken die door zorginstellingen zijn ingediend. De Raad voor de Rechtspraak zegt dat ‘over het algemeen de meeste verzoeken van zorginstellingen worden goedgekeurd.’ Volgens Kees Blankman, bijzonder hoogleraar juridische bescherming van ouderen en meerderjarigen met een beperking, is ‘de voorkeur voor familie aan het verwateren’.

De Monitor, Trouw en Investico hielden een enquête onder leden van de BPBI (Branchevereniging voor Professionele Bewindvoerders en Inkomensbeheerders) en het LOBCM (Landelijk Overleg van Bewindvoerders, Curatoren en Mentoren), waar 432 professionele bewindvoerders en mentoren op reageerden. Zie hieronder de enquêteresultaten.