Miljoenen klanten van vrijwel alle zorgverzekeraars en internetwinkel Bol.com worden voortaan bij betalingsproblemen gedaagd voor de private ‘rechtbank’ e-Court. Die internet-rechtbank vonnist via een computergestuurde robotrechter, publiceert geen uitspraken en houdt geheim welke arbiters op de procedure toezien.

De procedure is in strijd met het EU-consumentenrecht en met het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens, zeggen echte rechters en experts op het gebied van consumentenbescherming in onderzoek van platform voor onderzoeksjournalistiek Investico in samenwerking met Nieuwsuur en de Groene Amsterdammer.

Vanaf begin dit jaar is de e-Court-procedure opgenomen in 90 procent van alle zorgpolissen. Alleen al marktleider Achmea verwacht dit jaar 20 duizend zaken naar de private geschillenbeslechter te brengen. Vrijwel alle zaken worden daar automatisch afgehandeld door een computerprogramma ‘zonder misplaatste empathie’, aldus oprichtster Henriëtte Nakad van e-Court.

De robotprocedure handelt schuldzaken veel sneller af dan de gewone rechter en is bijna altijd goedkoper, benadrukken de zorgverzekeraars. Juridische bezwaren tegen de procedure wuiven ze weg. ‘Vanuit maatschappelijke betrokkenheid willen wij voorkomen dat verzekerden onnodig in nog grotere financiële problemen belanden’, zegt de woordvoerder van CZ. Niet alle verzekeraars zijn het daarmee eens. Salland, een van de twee zorgverzekeraars die niet met de robotrechtbank werkt, ziet het voordeel voor haar klanten niet: ‘e-Court is misschien sneller, maar dat is eerder in het voordeel van de verzekeraars zelf’.

Snelheid

Voor e-Court is iedereen met ’toegang tot internet’ in staat om digitaal te procederen. Eigen bezit van een computer is niet vereist. Wie in de buurt woont van een bibliotheek met internet, wordt geacht zich te kunnen verdedigen.

Wie een dispuut over een niet-betaalde rekening wil aanvechten, moet de bewijsstukken daarvoor uploaden. De kosten van de procedure blijven hierdoor laag. Een procedure bij e-Court kost 85 euro, terwijl die bij een gewone rechtbank kan oplopen tot 476 euro.

Formeel kunnen consumenten ervoor kiezen hun conflict voor de echte rechtbank te brengen. In de praktijk moet dat binnen twee weken worden besloten en ontbreekt het de klant aan relevante informatie. ‘Zelfs ik, als gespecialiseerd jurist, zou niet weten hoe ik zou moeten kiezen’, zegt hoogleraar consumentenrecht Charlotte Pavillon.

Klanten die tijdig bezwaar maken, kunnen niettemin worden veroordeeld door e-Court, bleek vorige week voor de Amsterdams kantonrechtbank. ‘We hebben geprobeerd te achterhalen waar dat mis is gegaan maar in het digitale verkeer is het moeilijk om daar de vinger op te leggen’, aldus huisdeurwaarder GGN van e-Court.

Rechters ruziën over e-Court

Om beslag te kunnen leggen op iemands bankrekening, moeten deurwaarders een vonnis van e-Court laten bekrachtigen door een echte rechter. Achter de schermen ruziën rechters al maanden over de vraag of dit wel kan, blijkt uit het onderzoek van Investico en Nieuwsuur.

De landelijke robotrechtbank doet exclusief zaken met één rechtbank – die in Almelo – om alle vonnissen van het bedrijf te voorzien van een handtekening. ‘De rechters in Almelo toetsen de vonnissen van e-Court helemaal niet’, zegt de Amsterdamse kantonrechter Monetta Ulrici. ‘Terwijl ze van de EU móeten controleren of de consumentenrechten wel voldoende zijn beschermd.’

Volgens een advies van een landelijke werkgroep aan het vakoverleg van rechters, uit oktober 2016, moeten alle vonnissen van e-Court inhoudelijk worden gecontroleerd. ‘Waarschijnlijk zouden we alle vonnissen van e-Court moeten afkeuren’, zegt de Amsterdamse kantonrechter Erik Pennink. Zijn collega in Almelo, persrechter Matthieu Verhoeven, ziet echter geen probleem. Het landelijk advies om inhoudelijk te toetsen is geen formele richtlijn, zegt hij, dus Almelo kan dat naast zich neerleggen. ‘Onze toets is een simpele procedure waarbij op formaliteiten wordt gecheckt. Dat heeft de wetgever zo bepaald. De vonnissen van e-Court halen die ondergrens.’

Oud-staatssecretaris Fred Teeven (VVD) noemde e-Court in een Kamerbrief in 2011 ‘een interessante aanvulling op de markt van geschilbeslechting’. Samen met VVD-collega Opstelten verdubbelde hij daarna de kosten van griffierechten bij kantonzaken naar 500 euro, en voerde hij in 2014 de nieuwe Arbitragewet in die de procedure beschrijft als ‘een heel volwaardig alternatief voor overheidsrechtspraak’. Teeven zat in 2010 in het Comité van aanbeveling van e-Court, maar heeft deze nevenfunctie nooit bij de Tweede Kamer gemeld.

Rechtspraak te duur

‘Schuldeisers vinden de rechtspraak te duur geworden en zijn op zoek gegaan naar andere mogelijkheden zoals e-Court’, zegt de Amsterdamse kantonrechter Ulrici.

Volgens Ruth de Bock, advocaat-generaal bij de Hoge Raad en voormalig faillissementsrechter, is de uittocht ook veroorzaakt door de matige kwaliteit van de rechtspraak, die pas de afgelopen jaren is verbeterd. ‘De rechtspraak heeft incassozaken lange tijd niet goed aangepakt. We hebben te vaak als stempelmachine gefungeerd.’