Verpleeghuizen hebben vanaf begin maart geprobeerd hun personeel te laten testen op corona, maar werden geweigerd door laboratoria hoewel die soms voldoende testcapaciteit in huis hadden. Zelfs toen vanaf half maart bezoek aan verpleeghuizen verboden werd en de urgentie opliep, konden zij nog steeds nergens terecht omdat laboratoria star vasthielden aan de richtlijnen van het RIVM.

Dat blijkt uit onderzoek van platform voor onderzoeksjournalistiek Investico voor Trouw, Argos en De Groene Amsterdammer. ‘De maand maart was cruciaal. We wilden personeel laten testen, maar we mochten niet’, zegt directeur Peter Hoppener van zorgorganisatie Vivent uit Den Bosch. ‘Terwijl nu blijkt dat personeel ongewild voor een flink deel van de besmettingen heeft gezorgd.’ 

De weigering was mede het gevolg van het ontbreken van een landelijk overzicht van beschikbare capaciteit. Marktwerking leidde de afgelopen tien jaar tot een wildgroei aan laboratoria. Waar voorheen één of twee labs per regio waren, zijn er nu landelijk ruim honderd . Volgens GGD’ers en arts-microbiologen is het overzicht daardoor nu zoek. Testcapaciteit kan lastiger verdeeld worden. Bovendien wordt het voor GGD’s en arts-microbiologen steeds moeilijker om nieuwe uitbraken van infectieziekten op te sporen. 

Overzicht testcapaciteit ontbrak

Zorgorganisatie Vivent werd begin maart de deur gewezen toen het probeerde zijn medewerkers te laten testen. Volgens het RIVM moesten verpleeghuismedewerkers met klachten ongetest thuisblijven. Onmogelijk, zegt Hoppener. ‘We hebben de mensen hard nodig. Je kan niet een afdeling met twintig mensen met psychogeriatrische problemen zeggen: vandaag even geen personeel.’ 

Star-shl, het grootste laboratorium van Nederland, had naar eigen zeggen wel capaciteit, maar weigerde aanvankelijk verpleeghuizen omdat het RIVM dit voorschreef. ‘Er kwamen verpleeghuizen die wilden testen, maar wij zeiden: “we testen alleen huisartsen en verloskundigen. Dat is wat we volgens de richtlijnen mogen doen.” Pas gaandeweg hebben we verpleeghuizen erbij genomen.’ Andere laboratoria, zoals het Jeroen Bosch ziekenhuis, zeggen dat ze in maart te weinig capaciteit hadden. 

In de eerste maand van de corona-crisis bestond geen landelijk overzicht van capaciteit of tekorten. In een Kamerbrief van 31 maart noemt minister De Jonge de zogenaamde ‘huisartsenlabs’, die gezamenlijk duizenden tests per dag kunnen doen, zelfs helemaal niet. Wanneer ‘coronagezant’ Feike Sijbesma eind maart wordt aangesteld, moet hij dan nog beginnen met het maken van een overzicht van de testcapaciteit.

Vraag en aanbod vinden elkaar niet

Als begin april de RIVM-richtlijnen worden versoepeld en ook verpleeghuispersoneel getest mag worden, lukt het in Brabant nog steeds niet. ‘Er was onduidelijkheid, we kregen geen formeel bericht over waar we moesten testen’, zegt Hoppener. ‘In het ziekenhuis konden we niet terecht, dat was allemaal onduidelijk.’

Bij Star-shl bleek inmiddels wel voldoende capaciteit te zijn. ‘Ik was helemaal verbouwereerd’, zegt Hoppener. ‘Waarom zitten wij dan te wachten?’ ‘De vraag weet het aanbod kennelijk niet goed te vinden’, zegt Jeroen Bos van Star-shl. ‘We hebben contact gelegd met huisartsen en overlegorganen in verschillende regio’s, maar het komt toch weinig door.’

Wanneer Hoppener vanaf 15 april de eerste testen laat uitvoeren zijn die in het begin bij de helft van alle personeel met klachten positief. ‘Nu zitten we op het landelijk gemiddelde van ongeveer dertig procent.’ Inmiddels zijn in veertig procent van alle Nederlandse verpleeghuizen coronabesmettingen geconstateerd.

Vroegtijdig signaleren

Het gebrek aan overzicht is niet alleen problematisch voor het verdelen van de testcapaciteit, maar ook voor het vroegtijdig signaleren van nieuwe uitbraken van infectieziekten. Laboratoria hebben van oudsher een belangrijke functie in het opsporen van nieuwe virus- of bacterieuitbraken. Zij moeten GGD’s en RIVM waarschuwen als ze vermoeden dat in hun regio een infectieziekte is uitgebroken.

Maar door de wildgroei aan laboratoria hebben de traditionele streeklabs hun positie deels verloren. Bloedmonsters uit bijvoorbeeld Friesland worden nu verstuurd naar laboratoria in Roosendaal, Delft en zelfs Duitsland. Het overzicht raakt hiermee zoek. ‘Wij hebben nauwe banden met de streeklabs hier uit de buurt’, zegt GGD-arts Machiel Vonk uit Groningen. ‘Maar als tests buiten de regio worden gedaan dan is het heel ingewikkeld om een goed beeld te krijgen. Daardoor kunnen we te laat in actie komen.’

Reactie RIVM

Het RIVM laat in een reactie weten dat de richtlijn voor het testen van verpleeghuispersoneel niet dwingend is, maar richtinggevend. ‘Uiteraard kunnen zorgprofessionals eigen afwegingen maken’, zegt een woordvoerder. Het RIVM ontkent dat er een gebrek aan overzicht was. ‘Er staat een lijst met laboratoria op onze website’, zegt de woordvoerder. ‘De capaciteit zal ongetwijfeld ook bekend zijn.’

Versnippering van laboratoriumdiagnostiek in Noord-Brabant. De kaart toont de prikposten van de verschillende laboratoria die microbiologische analyses doen voor patiënten in de provincie. Tevens toont de kaart met welke laboratoria de GGD’s en justitiële inrichtingen samenwerken.